Popłoch pospolity (Onopordum acanthium L.) – gatunek rośliny należący do rodziny astrowatych.
Rozmieszczenie geograficzne
Pochodzi z obszaru śródziemnomorsko-irano-turańskiego[4]. Rozprzestrzenił się jednak i obecnie poza Antarktydą występuje na wszystkich kontynentach i na wielu wyspach[5]. W Europie najstarsze znaleziska archeologiczne pochodzą z epoki żelaza (okres halsztadzki)[4]. W XIX wieku do Ameryki Północnej i Australii. Na kontynentach tych stał się uciążliwym chwastem[6]. We florze Polski jest archeofitem, dość pospolicie występującym na całym niżu i w niższych położeniach górskich[4].
Szarozielone. Dolne krótkoogonkowe, o długości do 30 cm, szerokoeliptyczne i zatokowo klapowane, a brzegi blaszki liściowej mają kolczasto ząbkowane. Górne są podługowate lub wąskoeliptyczne, o blaszce na brzegach zatokowato wykrawanej i również kolczasto ząbkowanej. Podobnie jak łodyga są biało, wełnisto owłosione. Wszystkie liście zbiegają po łodydze[4].
Zebrane w duże (3–5 cm długości i szerokości) koszyczki pojedynczo wyrastające na szczytach pędów. Okrywa jest równowąska, o purpurowych, odstających i kłujących listkach (2–4 mm szerokości). Mięsiste dno koszyczka bez plewinek. Znajdują się w nim głębokie dołeczki o ząbkowanych brzegach. Wszystkie kwiaty w koszyczku są jasnopurpurowe, rurkowate, o koronie do 2 cm długiej[8][9].
O długości do 6 mm, jajowaty, czworokanciasty z uciętym szczytem, poprzecznymi zmarszczkami i szczecinkowatym puchem kielichowym dwukrotnie dłuższym od owocu[4].
Liczba chromosomów (2n = 34[12]. W Europie Środkowej i Zachodniej oprócz formy typowej występują dwa podgatunki: subsp. ceretanum (Sennen) Arènes, subsp. gautieri (Rouy) Bonnier[3]. Gatunek ten tworzy też szereg mieszańców z innymi gatunkami z rodzaju, występują one jednak poza granicami Polski[13].
Ze względu na swoje szarozielone ubarwienie bywa uprawiany jako roślina ozdobna. Wymaga przepuszczalnej gleby i słonecznego stanowiska. Jest w pełni mrozoodporny. Uprawia się go z nasion lub przez odrosty korzeniowe[16].
Nieco gorzkie korzenie, a także młode odrośla, przyrządza się jako jarzynę. Wielkie koszyczki kwiatowe nadają się w młodym stanie do przyrządzania jak karczochy. Podobnie spożywane jest mięsiste dno koszyczka, które zawiera zamiast skrobi znacznie zdrowszą dla diabetyków inulinę[7].
Udział w kulturze
Popłoch w dawnych tekstach polskich nazywany był ostem lub akantem[17]. Prawdopodobnie ze względu na ozdobny charakter, popłoch pospolity jest współcześnie utożsamiany z ostem będącym rośliną-symbolem narodowym Szkocji, choć pierwowzorem tego symbolu raczej był ostrożeń lancetowaty[18]. Widnieje na najważniejszym odznaczeniu Szkocji – Orderze Ostu, poza tym jest motywem obecnym w zdobieniach budynków, pamiątek i strojów szkockich. Niektórzy używanie nazwy oset w polskiej nazwie symbolu tłumaczą niezręcznością w skojarzeniu Najstarszego i Najszlachetniejszego Orderu szkockiego z popłochem, czyli paniką[19][20]. Jest to jednak przykład stosowania nazwy popularnej, która nie jest zgodna ze współcześnie przyjmowaną nazwą botaniczną, gdyż zarówno popłoch pospolity, jak i ostrożeń lancetowaty potocznie uznawane są za odmiany ostów[18].
Przypisy
↑Michael A.M.A.RuggieroMichael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20](ang.).
↑ abJürke Grau: Zioła i owoce leśne. Reinhard Jung, Bertram Münker. Warszawa: Świat Książki, 1996. ISBN 83-7129-274-0. Brak numerów stron w książce
↑Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953. Brak numerów stron w książce
↑ abJakub Mowszowicz: Flora jesienna. Przewodnik do oznaczania dziko rosnących jesiennych pospolitych roślin zielnych. Warszawa: WSiP, 1986. ISBN 83-02-00607-6. Brak numerów stron w książce
↑Olga Seidl, Józef Rostafiński: Przewodnik do oznaczania roślin. Warszawa: PWRiL, 1973. Brak numerów stron w książce
↑Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4. Brak numerów stron w książce
↑Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8. Brak numerów stron w książce
↑GeoffreyG.BurnieGeoffreyG. i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC271991134.
