|
Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”
Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour” sp. z o.o. Jelenia Góra (PKS „Tour”) – polski przewoźnik drogowy z siedzibą w Jeleniej Górze będący sprywatyzowanym na rzecz spółki pracowniczej oddziałem Państwowej Komunikacji Samochodowej, istniejącym od 1945 roku[1]. W szczytowym okresie Państwowa Komunikacja Samochodowa w Jeleniej Górze zatrudniała 700 osób[2]. Przedsiębiorstwo w obecnej formie organizacyjnej funkcjonuje od 1 sierpnia 2000 r.[1] PKS „Tour” jest współwłaścicielem kilku dawnych oddziałów PKS z regionu Dolnego Śląska[3]. HistoriaLata 1945–1990Spółka PKS „Tour” wywodzi się z powstałych w roku 1945 struktur Państwowej Komunikacji Samochodowej, której zasięgiem objęto całą Polskę i powierzono jej przewozy zarówno pasażerów, jak i towarów[4][5]. W styczniu 1945 r. w Lublinie powołano PKS, której pierwotnym zadaniem była obsługa logistyczna akcji przesiedleńczej i osadniczej na Ziemiach Odzyskanych, a także zaspokojenie potrzeb transportowych obszarów niedostatecznie obsługiwanych przez transport kolejowy[6]. 18 czerwca 1945 roku do Jeleniej Góry przybyła delegacja z organizowanego na bazie 1 Pułku Samochodowego oddziału PKS w Legnicy, celem organizacji miejscowych struktur PKS[4]. Delegaci wytypowali obiekty przydatne do działalności oraz zorganizowali pierwszy tabor samochodowy – 17 pojazdów odnalezionych w mieście i pozyskanych z demobilu wojskowego[4]. W sierpniu 1945 roku kierowcy PKS z Jeleniej Góry uczestniczyli w charakterze ekipy technicznej w transporcie z Pilzna do Jeleniej Góry darów UNRRA dla Polski – pierwszego transportu 850 samochodów z demobilu 1 Armii Kanadyjskiej[7]. Spośród darów jeleniogórska PKS mogła zatrzymać cztery samochody, z których (po uprzednim przygotowaniu) uruchomiono przewozy do Krakowa przez Katowice i do Warszawy przez Legnicę, Wrocław, Łódź[8]. Innym, osobliwym pojazdem był autobus turystyczny wykonany z przebudowy odnalezionego samochodowego karawanu[9]. Wraz z przeniesieniem urzędów i instytucji wojewódzkich do Wrocławia uruchomiono początkowo dwa połączenia dziennie ze stolicą województwa[10]. Kolejnymi otwieranymi kierunkami były miejscowości regionu jeleniogórskiego[10]. Pierwszą bazę PKS urządzono na ulicy Wolności 38[10]. Spod słupka na terenie zajezdni odbywały się w 1945 roku odjazdy pierwszych samochodów obsługujących połączenia pasażerskie[10]. Drugą stacją załadunkową był plac Niepodległości / plac Wyszyńskiego[10]. Jeleniogórska filia PKS w Legnicy, prowadząca połączenia do Szklarskiej Poręby, Karpacza, Bogatyni, Legnicy, Warszawy, Krakowa, Zielonej Góry, Częstochowy oraz nieregularnie kursy do Dziwiszowa, Staniszowa, Sobieszowa i innych miejscowości w Kotlinie Jeleniogórskiej, została przekazana w 1946 roku pod zarząd PKS Wrocław[11]. Przy jeleniogórskiej PKS powstała w 1946 roku szkoła przyzakładowa kierowców zawodowych, funkcjonująca do końca Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Rokrocznie zakład posiadał przeciętnie 60 uczniów. Od 1950 roku jednostka uzyskała status Ekspozytury Osobowo-Towarowej PKS[12]. W 1953 r. ekspozytura towarowa została wyodrębniona do osobnej jednostki[12]. W latach 50. za sprawą dostaw autobusów Star wzrosła liczba pojazdów (do 55)[12]. Zmieniła się siatka połączeń: zrezygnowano z relacji obsługiwanych przez PKP (do Częstochowy, Krakowa, Warszawy), rozpoczęto natomiast obsługę powiatu lubańskiego i zgorzeleckiego[12]. W 1956 roku ekspozyturę przekształcono w Oddział PKS w Jeleniej Górze, podległy Wojewódzkiemu Przedsiębiorstwu PKS we Wrocławiu[2]. Po dostawach czechosłowackich autobusów Škoda i polskich San (H01, H25, H27) Oddział osiągnął rekordową wielkość: tabor liczył 135 pojazdów, natomiast załoga – 700 osób[2]. Państwowa Komunikacja Samochodowa posiadała w Karpaczu placówkę terenową Oddziału Turystycznego PKS z siedzibą we Wrocławiu. W 1964 roku bazę przekazano z OT pod zarząd Oddziału PKS w Jeleniej Górze. Oddział 9 tamtejszych autokarów turystycznych z bazy w Karpaczu do obsługi linii regularnych, a na terenie zakładu urządził pomocniczą stację obsługi. W Karpaczu przez wiele lat przeprowadzano naprawy główne posiadanych autobusów[13]. Zgodnie z ówczesnymi trendami, zakład w połowie lat sześćdziesiątych wzbogacił się ośrodek wypoczynkowy w Mikoszewie koło Gdańska[13]. Na terenie ośrodka znajdowało się 27 czteroosobowych domków kempingowych oraz barak socjalny, mieszczący świetlicę, stołówkę i biura. Ośrodek był wyposażony dostęp do energii elektrycznej i bieżącej wody. Na potrzeby budowanego kombinatu w Turoszowie (Kopalnia Węgla Brunatnego Turów i elektrownia) Oddział PKS w Jeleniej Górze powołał Ekspozyturę PKS w Sieniawce, którą wkrótce przekazano nowo utworzonemu Oddziałowi PKS w Zgorzelcu[14]. Budowa kombinatu turoszowskiego skłoniła władze centralne także do utworzenia odrębnego Oddziału PKS w Lubaniu[14]. Zatrudnienie w latach 1965–1974 spadło do niecałych 500 osób, a liczba autobusów do 120 (Jelcz RTO, San H27, San H100)[15]. Od lat 70. XX wieku transport w gminach sąsiadujących bezpośrednio z Jelenią Górą przejmowało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Komunikacyjne w Jeleniej Górze, przekształcone później w Miejski Zakład Komunikacyjny w Jeleniej Górze. Przed 1974 rokiem zrezygnowano z obsługi konduktorskiej na rzecz sprzedaży i kontroli biletów przez kierowców[15]. Do roku 1978 w zakładzie pracowało 450 osób[15]. PKS powierzono obsługę kontraktu zagranicznego – obsługę przewozów pracowniczych przy budowie kombinatu chemicznego w Halle-Neustadt[16]. Nadal zmniejszała się liczba pracowników, w 1979 roku było ich 350 przy podobnej jak dotychczas ilości autobusów[16]. Na początku lat 80. zakład zatrudniał 280 osób, dysponując 120 autobusami typu Jelcz RTO, PR100, M11, L11, pojazdami Sanos, Autosan H9, H10, Ikarus 285 oraz Ikarus-Zemun IK160P[17]. Lata 1990–2000Zarządzeniem Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej dotychczasowe 233 oddziały Państwowej Komunikacji Samochodowej zostały podzielone na 167 samodzielnych przedsiębiorstw państwowych, których organem założycielskim został Minister[5]. Z dniem 1 czerwca 1990 roku utworzono Państwowe Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Jeleniej Górze. W lata 90. PPKS Jelenia Góra wkroczyło zatrudniając 235 osób[18]. Poza wycofaniem Jelczy RTO, tabor wzbogaciły pierwsze autobusy marek zachodnioeuropejskich: Setra i Mercedes-Benz[18]. Liczba pojazdów pozostała bez zmian[18]. Z powodu lawinowego wzrostu bezrobocia na skutek realizacji Planu Balcerowicza oraz rozwoju motoryzacji indywidualnej na liniach PPKS z całej Polski spadła liczba pasażerów[5]. Pasażerów PPKS odbierali również prywatni przewoźnicy, których powstanie umożliwiła pełna deregulacja transportu samochodowego Ustawą Wilczka z 1989 roku[5]. Przedsiębiorstwa PKS, przez lata funkcjonując dzięki otrzymywanym dotacjom zostali zmuszeni do kierowania się rachunkiem ekonomicznym[19]. W ciągu dekady na istniejących od lat liniach komunikacyjnych o największej rentowności żywiołowo rozwinęli się przedsiębiorcy dysponujących mniejszym i nowocześniejszym taborem niż PKS, którzy z czasem zaczęli skutecznie ubiegać się o dotacje do stosowanych biletów ulgowych[20][21][5]. Konkurencja, nie zawsze uczciwa, wymusiła obniżenie cen biletów, wpłynęła jednak na pogorszenie wyników ekonomicznych przedsiębiorstw[5]. Przewoźnicy dawnej Państwowej Komunikacji Samochodowej w 1994 roku zjednoczyli się w Polskiej Izbie Gospodarczej Transportu Samochodowego i Spedycji, następnie prowadzili lobbing na rzecz ustawowego ograniczenia dostępu do rynku przewozów[5]. Oczekiwane regulacje, polegające na licencjonowaniu przewoźników i powołanie egzekwującej przestrzeganie przepisów Inspekcji Transportu Drogowego nadeszły z dużym opóźnieniem – dopiero w roku 2001[5]. Zarząd jeleniogórskiego PPKS w latach dziewięćdziesiątych, próbując odnaleźć się w nowych realiach podjął szereg działań, które po upływie lat zostały ocenione jako negatywne: sprzedaż nieruchomości (placu postojowego, stacji paliw, fragmentu dworca, ośrodka wczasowego w Mikoszowie), nabycie wyeksploatowanych autobusów używanych[18]. Ministerstwo Transportu i Gospodarki Morskiej w październiku 1996 roku przekazało kompetencje organu założycielskiego przedsiębiorstw PKS wojewodom[5]. Wobec niekorzystnej sytuacji ekonomicznej przedsiębiorstwa zagrażającej bankructwem, jeszcze w 1996 roku wojewoda jeleniogórski powołał w PPKS zarząd komisaryczny[18]. Nowy zarząd zmienił strategię, nabywając nowe pojazdy produkcji krajowej oraz sprowadzając używane autokary turystyczne o wysokim standardzie poprzednio eksploatowane na terenie Niemiec[18]. Zorganizowano dział marketingu i zezygnowano z nierentownego połączenia dalekobieżnego do Warszawy, w zamian uruchamiając linię do Wrocławia, w odpowiedzi na likwidację części połączeń przez PKP[22]. Załoga przedsiębiorstwa na koniec lat 90. liczyła 180 osób, a tabor autobusowy – 78 pojazdów[1]. Przy sprowadzaniu autokarów z zagranicy preferowano marki Neoplan i Bova[1]. Na terenie dworca autobusowego postawiono nową, kontenerową stację paliw oraz uruchomiono myjnię[23]. W ramach transformacji wolnorynkowej przełomu lat 80. i 90. państwowe przedsiębiorstwa PKS zostały przewidziane do prywatyzacji. Od 1998 roku decyzji o wyborze ścieżki prywatyzacyjnej (pośredniej lub bezpośredniej) decydował wojewoda pełniący nadzór właścicielski nad konkretnym PPKS[24]. Z inicjatywą prywatyzacji mógł wyjść organ założycielski, dyrektor i rada pracownicza lub minister skarbu państwa[25]. Popularną w grupie przedsiębiorstw PKS formą prywatyzacji bezpośredniej, specyficzną dla Polski, stała się prywatyzacja pracownicza, polegająca na wniesieniu do spółki lub oddaniu w odpłatne użytkowanie spółce pracowniczej wszystkich składników materialnych i niematerialnych dotychczasowego PPKS[26]. Taką formę zmiany własności, ocenianą jako najtrudniejszą w realizacji, wybrało w sumie 49 przedsiębiorstw[26][27]. Właścicielem majątku dotychczasowego PPKS w takim scenariuszu pozostawał nadal Skarb Państwa, któremu podmiot użytkujący spłacał najdłużej przez 10 lat raty leasingowe[26]. Do spółki pracowniczej obejmującej dotychczasowe przedsiębiorstwo państwowe musiała przystąpić ponad połowa pracowników, którzy powinni wnieść kapitał akcyjny w wysokości co najmniej 20% funduszu założycielskiego i funduszu przedsiębiorstwa[26]. Po roku 2000Z dniem 1 sierpnia 2000 r. dotychczasowe przedsiębiorstwo państwowe pod nazwą: Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej w Jeleniej Górze zostało oddane w odpłatne używanie spółce pracowniczej[1]. Podmiot przyjął nazwę Przedsiębiorstwo Komunikacji Samochodowej „Tour”[1]. Większość udziałów w PKS „Tour”, co typowe przy prywatyzacji PPKS na rzecz spółki pracowniczej, objęło ostatnie kierownictwo PPKS Jelenia Góra[27]. W ciągu 5 lat działalności spółka zwiększyła zatrudnienie do 190 osób i tabor do 88 pojazdów[23]. Po roku 2000 przedsiębiorstwo ograniczyło sieć połączeń regionalnych[28]. Spółka utraciła kontrakty z gminami na realizację przewozów szkolnych na rzecz innych prywatnych przewoźników[28]. Konkurencja ze strony przewoźników posiadających mikrobusy spowodowała ograniczenie kursów lokalnych, między innymi do Szklarskiej Poręby i Karpacza[28]. W zamian władze PKS „Tour” skupiły się dalszej rozbudowie floty autokarów i rozwoju połączeń dalekobieżnych[28]. Uruchomiono nowe kursy: do Kołobrzegu, Słupska, Buska Zdroju oraz dodatkowe do Szczecina i Zakopanego. Przewozy dalekobieżne i międzynarodowe były szczególnie rentowne do pojawienia się w Polsce tanich linii lotniczych w 2004 roku[25]. Wobec zapaści technologicznej wynikającej z wieloletniego braku konserwacji linii kolejowej nr 274[29] PKS „Tour” uruchomiło całodzienne połączenia pospieszne w relacji Jelenia Góra – Wrocław, dedykowane w dużej mierze studentom[28]. Przewozy w tej relacji podjął również inny przewoźnik[28], a konkurencja z PKS poskutkowała obniżką cen biletów. Po roku 2007 trasa kolejowa została wyremontowana, a przewoźnicy operujący na linii wprowadzili nowoczesny tabor (pojazdy Newag Impuls, Pesa Dart, ED250 Pendolino). Na skutek poprawy oferty kolejowej spadła liczba korzystających z autokarów. Konkurent PKS wycofał się z obsługi trasy do Wrocławia, natomiast PKS „Tour” ograniczyło liczbę połączeń. Od 2005 r. rozpoczęła się likwidacja przedsiębiorstw wywodzących się z dawnej PKS, które były najmniej efektywne i przynosiły straty[26]. Na Dolnym Śląsku zbankrutowały przedsiębiorstwa PKS w Wałbrzychu i Zgorzelcu, upadłość ogłosił również PKS Lubań[26]. Dla ochrony rynku możliwej w granicach prawa PKS „Tour” zaangażowało się w tworzenie spółek pracowniczych z udziałem kapitału zewnętrznego, które przejęły dawne oddziały PKS w Legnicy, Lubinie, Lubaniu, Świdnicy i Wołowie[3]. Spółka PKS „Tour” poprzez zaangażowanie kapitałowe w dolnośląskie „pekaesy” stała się istotnym inwestorem branżowym[26][30]. Przedsiębiorstwo PKS „Tour” w 2004 roku utworzyło konsorcjum, które wraz z kontrolowanym przez siebie PKS Świdnica, PKS Wołów oraz miejscowymi pracownikami wykupiło od Skarbu Państwa PPKS w Lubinie[31][32][30]. Pod koniec 2004 roku spółka pracownicza z udziałem PKS „Tour” przejęła PPKS Legnica, o wykup którego rywalizowano ze sprywatyzowanym wcześniej PKS Żary[33]. DziałalnośćPołączeniaWedług stanu na 4 sierpnia 2018 r. PKS „Tour” posiadało w rozkładzie jazdy następujące połączenia regionalne z dworca w Jeleniej Górze[34]:
Ponadto uruchamiano linię regionalną pomijającą dworzec w Jeleniej Górze:
Współpraca z innymi przewoźnikami i organizatoramiW dniu 03.12.2008 r. w bolesławieckim ratuszu Przewozy Regionalne, MZK Bolesławiec oraz przedsiębiorstwa PKS powiatu bolesławieckiego, karkonoskiego, powiatu lubańskiego, lwóweckiego oraz zgorzeleckiego (w tym PKS „Tour” Jelenia Góra) podpisały porozumienie o sprzedaży i wzajemnym honorowaniu biletów EURO-NYSA-Ticket na obszarze ich ważności w Polsce[35] PolskiBus.comPKS „Tour” uruchamiało połączenia w ramach sieci połączeń partnerskich PolskiBus.com. Były to połączenia łączone z przesiadką we Wrocławiu oraz dotychczasowe połączenia własne w ramach funkcjonujących linii nad Morze Bałtyckie[36][37]. Koleje Dolnośląskie15 października 2017 roku wprowadzono ofertę biletów zintegrowanych z połączeniami Kolei Dolnośląskich dla podróżnych korzystających z przesiadek między pociągami KD a autobusami PKS „Tour” linii nr „100” Jelenia Góra – Karpacz Górny[38]. Oferta polega na łączonej sprzedaży w kasach kolejowych biletu kolejowego i autobusowego według cen obniżonych względem standardowych cenników, co umożliwia podróż w cenie niższej niż przy zakupie dwóch odrębnych biletów[38]. Rozkład linii nr „100” według stanu na październik 2017 roku PKS zawierał 16 połączeń od poniedziałku do soboty oraz 9 połączeń w niedziele i święta w ciągu całego roku[38]. Według portalu miesięcznika Rynek Kolejowy z końca października 2017 r. oferta zintegrowana nie funkcjonowała w sposób zadowalający, z uwagi na niedostateczną korelację rozkładu jazdy autobusów z godzinami przyjazdów i odjazdów pociągów[39]. Niektóre autobusy PKS „Tour” otrzymały malaturę nawiązującą do wyglądu pociągów Kolei Dolnośląskich. Oferta zintegrowana ma funkcjonować do czasu ewentualnej reaktywacji zamkniętej w roku 2000 linii kolejowej do Karpacza. „Super PKS”Od lutego 2018 r. przedsiębiorstwo uczestniczy w sieci połączeń SuperPKS. Do sieci włączono połączenia regionalne do Wrocławia i Karpacza oraz dalekobieżne do Koszalina, Słupska oraz Szczecina[40]. TaborJak wyjaśniał czytelnikom portalu Infobus.pl w 2005 roku prezes PKS „Tour”, polityka taborowa firmy została oparta na zakupie używanych 3-5 letnich autokarów z przebiegiem mniejszym niż 500 000 km. Preferowanymi przez przedsiębiorstwo markami były Neoplan i Bova[41]. Według stanu na 4 grudnia 2018 r. firma posiadała co najmniej:
Do prowadzenia komunikacji regionalnej wg bazy danych Phototrans.eu firma wykorzystuje autobusy lokalne produkcji koncernu EvoBus (marki Mercedes-Benz i Setra)[43]. Grupa kapitałowaWedług stanu na 5 sierpnia 2018 r. PKS „Tour” Jelenia Góra posiada udziały w następujących spółkach z ograniczoną odpowiedzialnością[3]:
Według informacji z 2015 roku spółka PKS „Tour” Jelenia Góra posiadała 80 procent akcji w PKS Lubin[44]. W 2010 roku grupa starała się o przejęcie zbywanego przez Skarb Państwa PKS Oława[45]. Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne |
||||||||||||||||||||||||||||
