|
Stuposiany (gmina)
Stuposiany – dawna gmina wiejska istniejąca w latach 1934–1951 w województwie lwowskim i rzeszowskim (dzisiejsze woj. podkarpackie). Siedzibą władz gminy były Stuposiany. Historia1934–1939Gminę zbiorową Stuposiany utworzono 1 sierpnia 1934 roku w powiecie leskim województwie lwowskim, z dotychczasowych jednostkowych jednostkowych gmin wiejskich: Berehy Górne, Caryńskie, Dwernik, Nasiczne, Procisne, Stuposiany, Ustrzyki Górne i Wołosate[2]. Gminy te przekształcono 17 września 1934 w osiem gromad (sołectw) gminy Stuposiany[3]. Była to najdalej na południe wysunięta gmina powiatu leskiego[4]. 1939–1944Po wybuchu II wojny światowej granica niemiecko-sowiecka przedzieliła gminę wzdłuż Sanu. Zasadnicza część gminy Stuposiany znajdowała się na lewym brzegu Sanu i przeszła przez to pod okupację niemiecką, wchodząc w skład Landkreis Sanok w dystrykcie krakowskim w Generalnym Gubernatorstwie. Obszar ten objął w całości gromady Berehy Górne, Caryńskie, Nasiczne, Stuposiany, Ustrzyki Górne i Wołosate wraz z ich siedzibami oraz większe, lewobrzeżne części gromad Dwernik i Procisne wraz z ich siedzibami[5]. Północne, prawobrzeżne części gromad Dwernik (z Dweniczkiem) i Procisne znalazły się pod okupację radziecką, które 17 stycznia 1940 włączona do nowo utworzonego tam rejonu ustrzyckiego w obwodzie drohobyckim[6]. Rejon ustrzycki przestał istnieć wraz z wybuchem wojny niemiecko-radzieckiej 22 czerwca 1941. Na mocy dekretu Adolfa Hitlera z 1 sierpnia 1941, północne fragmenty gminy Stuposiany, odłączone od niej w 1939 roku, weszły w skład Generalnego Gubernatorstwa, gdzie zostały połączone 15 listopada 1941 z gminą Stuposiany w dystrykcie krakowskim w Landkreis Sanok[7]. Po zmianie tej, gmina Stuposiany została zrekonfigurowana w jej oryginalnych granicach sprzed 1939; jedyną zmianą wewnętrzną było utworzenie nowej gromady Bereżki z części gromady Stuposiany, zwiększając tym samym liczbę gromad gminy Stuposiany do dziewięciu. W 1943 roku gmina Stuposiany liczyła 4947 mieszkańców: 621 w Berehach Górnych, 271 w Bereżkach, 374 w Caryńskiem, 652 w Dwerniku, 261 w Nasicznem, 442 w Procisnem, 774 w Stuposianach, 482 w Ustrzykach Górnych i 1070 w Wołosatem[8]. 1944–1951Latem 1944 przywrócono ponownie granicę na Sanie po zajęciu wschodnich terenów przez Armię Czerwoną, włączając ponownie północne fragmenty gminy Stuposiany do reaktywowanego 31 lipca 1944 rejonu ustrzyckiego w ZSRR. Podział obszaru zniesionej gminy Zatwarnica na Sanie zamanifestował się identycznie co w latach 1940–41[9]. W ZSRR, Dwerniczek wszedł w skład rady wiejskiej Chmiel (Хмільська сільська рада), obejmującej wieś Chmiel (Хміль), chutor Dwerniczek (Дверничок) i chutor Sikawiec (Сиаквець), a prawobrzeżną część gromady Procisne zintegrowano ze Smolnikiem[10]. W Polsce, gmina Stuposiany powróciła do reaktywowanego powiatu leskiego[11], który od 18 sierpnia 1945 należał do nowego województwa rzeszowskiego[12]. Składała się już z pięciu gromad: Nasiczne, Procisne, Stuposiany, Ustrzyki Górne i Wołosate (gromady Berehy Górne, Bereżki, Caryńskie i Dwernik zniesiono)[11]. W wyniku włączenia do Polski z ZSRR w grudniu 1951 prawie całego rejonu ustrzyckiego w ramach umowy o zmianie granic z 15 lutego 1951, obszar ten przekształcono w nowy powiat ustrzycki z siedzibą w Ustrzykach Dolnych[13], który zmodyfikowano, dołączając do niego części polskich powiatów leskiego i przemyskiego[14]. 1 stycznia 1952 gminę Stuposiany przeniesiono formalnie z powiatu leskiego do powiatu ustrzyckiego, jednak tego samego dnia została ona zniesiona i włączona do (reaktywowanej na obszarze odzyskanym od ZSRR) gminy Szewczenko (Lutowiska)[14]. Należący przed 1939 do gminy Stuposiany Dwerniczek (który w latach 1944-1951 przypadł ZSRR, a w 1951 powrócił do Polski) włączono także do gminy Szewczenko. Tam też powrócił Chmiel, który bynajmniej do gminy Stuposiany nigdy nie należał, lecz w ZSRR wraz z Dwerniczkiem tworzył wspólny sielsowiet[14]. 29 września 1952 obszar gminy Szewczenko podzielono na cztery gromady[15], jednak na obszarze zniesionej gminy Stuposiany nie utworzono ani jednej gromady (zrobiono to wyłącznie na bazie miejscowości odłączonych od ZSRR). Spowodowane to było kompletnym spaleniem i wyludnieniem miejscowości stuposiańskich pod koniec wojny i po jej zakończeniu, w tym w toku walk z UPA. Zachowano jednak oryginalny podział obszaru na obręby ewidencyjne w granicach (i o nazwach) dawych gmin katastralnych (gromad), które później stopniowo zaludniano, tworząc nowe miejscowości i sołectwa[16]. Gminę Szewczenko zniesiono 29 września 1954 wraz z reformą wprowadzającą gromady w miejsce gmin[17], a jej obszar wszedł w całości w skład nowej gromady Szewczenko[18]. Gminy Stuposiany nie przywrócono 1 stycznia 1973 roku po reaktywowaniu gmin[19]. Jej oryginalny obszar sprzed 1939 wszedł w całości w skład gminy Lutowiska[20]. Przypisy
|
||||||||||||||||||||||
.jpg)
