Szafran dwukwiatowy Szafran złocisty Szafran żółtokwiatowy Szafran , krokus (Crocus L.) – rodzaj roślin z rodziny kosaćcowatych . Należy do niego około 250 gatunków[4] Europie , w krajach basenu Morza Śródziemnego oraz w Zachodniej Azji sięgając na wschodzie po zachodnie Chiny [4] [5] flory Polski należy jeden gatunek rodzimy, opisywany tu zwykle jako szafran spiski lub krokus spiski C. scepusiensis [6] [7] szafranu Heuffela C. heuffelianus subsp. scepusiensis [8] szafran wiosenny C. vernus [7]
Bardzo liczne gatunki, ich mieszańce i odmiany uprawiane są jako rośliny ozdobne. Szafran uprawny C. sativus jest źródłem szafranu – przyprawy[5]
Morfologia
Szafran Heuffela Część podziemna
Kuliste bulwocebule , nieco spłaszczone, pokryte suchymi łuskami.
Liście Kilka wąskich, rynienkowatych liści, które rosną silnie dopiero po kwitnieniu, wyrastają z bulwocebuli .
Kwiaty Wyrastają także prosto z bulwocebuli. Płatki tylko w górnej części wolne, niżej zrośnięte w rurkę. Kwitnie wczesną wiosną, choć niektóre gatunki (jak szafran okazały ) to gatunki jesienne.
Systematyka
Szafran okazały Szafran uprawny Szafran wiosenny Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website
Jeden z rodzajów podrodziny Crocoideae w obrębie kosaćcowatych (Iridaceae ) należących do rzędu szparagowców (Asparagales )[2]
Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)
Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa jednoliścienne (Liliopsida Brongn.), podklasa liliowe (Liliidae J.H. Schaffn.), nadrząd Lilianae Takht., rząd kosaćcowce (Iridales Raf.), podrząd Iridineae Engl., rodzina kosaćcowate (Iridaceae Juss.), podrodzina Crocoideae Burnett, plemię Croceae Dumort., podplemię Crocinae Benth. & Hook.f., rodzaj szafran (Crocus L.)[9]
Wykaz gatunków[4] [10] [11]
Crocus abantensis T.Baytop & B.Mathew – szafran abantyjski Crocus abracteolus Kernd. & Pasche Crocus adami J.Gay Crocus adamioides Kernd. & Pasche Crocus adanensis T.Baytop & B.Mathew Crocus aerius Herb. – szafran spiżowy Crocus akdagensis Kernd. & Pasche Crocus akkayaensis Kernd. & Pasche Crocus alatavicus Regel & Semen. – szafran alatawski Crocus albocoronatus (Kernd.) Kernd., Pasche & Harpke Crocus aleppicus Baker – szafran alepski Crocus alexandri Nicic ex Velen. Crocus almehensis C.D.Brickell & B.Mathew Crocus ancyrensis (Herb.) Maw – szafran turecki Crocus angustifolius Weston – szafran wąskolistny Crocus antalyensioides Ruksans Crocus antalyensis B.Mathew Crocus antherotes Kernd. & Pasche Crocus archibaldiorum (Ruksans) Ruksans Crocus arizelus Kernd. & Pasche Crocus armeniensis Ruksans Crocus artvinensis (J.Philippow) Grossh. Crocus × asturicus Herb. Crocus asumaniae B.Mathew & T.Baytop Crocus asymmetricus Erol Crocus athous Bornm. Crocus atrospermus (Kernd. & Pasche) Kernd. & Pasche Crocus atticus (Boiss. & Orph.) Orph. Crocus autranii Albov Crocus autumnalis Mill. – szafran późny Crocus babadagensis Kernd. & Pasche Crocus balansae J.Gay ex Maw Crocus banaticus J.Gay – szafran banatyjski Crocus baytopiorum B.Mathew Crocus berytius Kernd. & Pasche Crocus beydaglarensis Kernd. & Pasche Crocus bifloriformis Kernd. & Pasche Crocus biflorus Mill. – szafran dwukwiatowy Crocus boissieri Maw Crocus bolensis (Ruksans) Ruksans Crocus boryi J.Gay Crocus boulosii Greuter Crocus bowlesianus Kernd. & Pasche Crocus brachyfilus I.Schneid. Crocus brickellii Ruksans Crocus caelestis (Kernd. & Pasche) Kernd., Pasche & Harpke Crocus calanthus Kernd. & Pasche Crocus cambessedesii J.Gay Crocus cancellatus Herb. – szafran kratkowany Crocus candidus E.D.Clarke – szafran biały Crocus cappadocicus (B.Mathew) Ruksans Crocus caricus (Kernd. & Pasche) Kernd., Pasche & Harpke Crocus carpetanus Boiss. & Reut. Crocus cartwrightianus Herb. Crocus caspius Fisch. & C.A.Mey. ex Hohen. – szafran kaspijski Crocus chrysanthus (Herb.) Herb. – szafran złocisty Crocus clusii J.Gay Crocus coloreus Kernd. & Pasche Crocus concinnus Kernd. & Pasche Crocus corsicus Vanucchi Crocus crewei Hook.f. Crocus cvijicii Kosanin Crocus cyprius Boiss. & Kotschy Crocus dalmaticus Vis. – szafran dalmacki Crocus damascenus Herb. Crocus danfordiae Maw – szafran Danford Crocus danubensis Kernd., Pasche, Randjel. & V.Randjel. Crocus demirizianus Erol & Can Crocus dilekyarensis Ruksans Crocus dispathaceus Bowles Crocus duncanii Ruksans Crocus duplex Weston Crocus etruscus Parl. – szafran toskański Crocus fauseri Kernd. & Pasche Crocus fibroannulatus (Kernd. & Pasche) Kernd., Pasche & Harpke Crocus filis-maculatis Kernd. & Pasche Crocus flavus Weston – szafran żółtokwiatowy Crocus fleischeri J.Gay – szafran Fleischera Crocus × fritschii Derganc Crocus gargaricus Herb. – szafran gargański Crocus geghartii Sosn. Crocus gembosii Ruksans Crocus georgei Ruksans Crocus gilanicus B.Mathew Crocus goulimyi Turrill Crocus graveolens Boiss. & Reut. Crocus gunae Ruksans Crocus guneri (Yüzb.) Ruksans Crocus hadriaticus Herb. Crocus hakkariensis (B.Mathew) Ruksans Crocus harpkeae Ruksans Crocus hartmannianus Holmboe Crocus harveyi Ruksans Crocus hatayensis Ruksans Crocus haussknechtii (Boiss. & Reut. ex Maw) Boiss. Crocus heilbronniorum Erol Crocus hellenicus (Ruksans) Ruksans Crocus henrikii Ruksans Crocus hermoneus Kotschy ex Maw Crocus heuffelianus Herb. – szafran Heuffela Crocus hittiticus T.Baytop & B.Mathew Crocus × hybridus Petrovic Crocus hyemalis Boiss. & C.I.Blanche Crocus ibrahimii (Ruksans) Ruksans Crocus ilgazensis (B.Mathew) Ruksans Crocus ilvensis Peruzzi & Carta Crocus imperati Ten. – szafran cesarski Crocus incognitus Kernd. & Pasche Crocus inghamii Ruksans Crocus ionopharynx (Kernd. & Pasche) Kernd., Pasche & Harpke Crocus iranicus Ruksans Crocus isauricus Siehe ex Bowles Crocus istanbulensis (B.Mathew) Ruksans Crocus jablanicensis Randjel. & V.Randjel. Crocus kangalensis Kernd. & Pasche Crocus karamanensis Kernd. & Pasche Crocus karduchorum Kotschy ex Maw – szafran kurdyjski Crocus kartaldagensis Kernd. & Pasche Crocus katrancensis Kernd. & Pasche Crocus keltepensis Yüzb. Crocus kerndorffiorum Pasche Crocus kofudagensis Ruksans Crocus korolkowii Maw & Regel – szafran Korolkowa Crocus kosaninii Pulevic – szafran Kosaniniego Crocus kotschyanus K.Koch – szafran Kotschego Crocus kurdistanicus (Maroofi & Assadi) Rukans Crocus laevigatus Bory & Chaub. – szafran gładki Crocus lazicus Boiss. Crocus leichtlinii (Dewer) Bowles Crocus leucostylosus (Kernd. & Pasche) Kernd., Pasche & Harpke Crocus ligusticus Mariotti Crocus longiflorus Raf. – szafran długokwiatowy Crocus lyciotauricus Kernd. & Pasche Crocus lycius (B.Mathew) Ruksans Crocus lydius Kernd. & Pasche Crocus macedonicus Ruksans Crocus malatyensis Kernd. & Pasche Crocus malyi Vis. Crocus marasensis Kernd. & Pasche Crocus mathewii Kernd. & Pasche Crocus mawii Kernd. & Pasche Crocus mazziaricus Herb. Crocus mediotauricus Kernd. & Pasche Crocus melantherus Boiss. & Orph. ex Maw Crocus mersinensis Kernd. & Pasche Crocus michelsonii B.Fedtsch. Crocus micranthus Boiss. Crocus minimus Redouté – szafran drobny Crocus minutus Kernd. & Pasche Crocus moabiticus Bornm. Crocus mouradi Whittall Crocus muglaensis Ruksans Crocus multicostatus Kernd. & Pasche Crocus munzurense Kernd. & Pasche Crocus musagecitii Erol & Yildirim Crocus mysius Kernd. & Pasche Crocus naqabensis Al-Eisawi & Kiswani Crocus neapolitanus (Ker Gawl.) Loisel. Crocus neglectus Peruzzi & Carta Crocus nerimaniae Yüzb. Crocus nevadensis Amo & Campo Crocus nivalis Bory & Chaub. Crocus niveus Bowles – szafran śnieżny Crocus novicii V.Randjel. & Miljkovic Crocus nubigena Herb. Crocus nudiflorus Sm. – szafran nagokwiatowy Crocus ochroleucus Boiss. & Gaill. – szafran bladożółty Crocus olivieri J.Gay – szafran Oliviera Crocus oreocreticus B.L.Burtt Crocus oreogenus Kernd. & Pasche Crocus orphei Karampl. & Constantin. Crocus pallasii Goldb. Crocus pamphylicus (B.Mathew) Ruksans Crocus paschei Kernd. Crocus × paulineae Pasche & Kerndorff Crocus pelistericus Pulevic Crocus pelitensis Kernd. & Pasche Crocus pestalozzae Boiss. Crocus ponticus Kernd. & Pasche Crocus pseudonubigena (B.Mathew) Kernd., Pasche & Harpke Crocus pulchellus Herb. – szafran wspaniały Crocus pulchricolor (Herb.) Herb. ex Tchich. Crocus pumilus (Ruksans) Ruksans Crocus punctatus (B.Mathew) Kernd., Pasche & Harpke Crocus puringii Ruksans Crocus randjeloviciorum Kernd., Pasche, Harpke & Raca Crocus rechingeri Kernd. & Pasche Crocus reinhardii Ruksans Crocus reticulatus Steven ex Adam – szafran żyłkowany Crocus rhodensis Ruksans Crocus robertianus C.D.Brickell Crocus romuleoides Kernd. & Pasche Crocus rujanensis Randjel. & D.A.Hill Crocus ruksansii Zubov Crocus sakaltutanensis Ruksans Crocus sakariensis (Ruksans) Ruksans Crocus salurdagensis Kernd. & Pasche Crocus salzmannii J.Gay Crocus sanandajensis Kernd. & Pasche Crocus sarichinarensis (Ruksans) Ruksans Crocus sativus L. – szafran uprawny Crocus scardicus Kosanin – szafran skardyjski Crocus scharojanii Rupr. – szafran Scharojana Crocus schneideri Kernd. & Pasche Crocus seisumsiana Ruksans Crocus siculus Tineo Crocus sieberi J.Gay – szafran Siebera Crocus sieheanus Barr ex B.L.Burtt Crocus simavensis Kernd. & Pasche Crocus sipyleus (F.Candan & Özhatay) Ruksans Crocus sivasensis Kernd. & Pasche Crocus sozenii Ruksans Crocus speciosus M.Bieb. – szafran okazały Crocus stevensii Ruksans Crocus striatulus Kernd. & Pasche Crocus stridii Papan. & Zacharof Crocus suaveolens Bertol. Crocus suworowianus K.Koch Crocus tahtaliensis Kernd. & Pasche Crocus taseliensis Kernd. & Pasche Crocus tauri Maw Crocus tauricus (Trautv.) Puring Crocus terzioghlui Erol Crocus thirkeanus K.Koch Crocus thomasii Ten. – szafran Thomasa Crocus thracicus Yüzb. & Aslan Crocus tommasinianus Herb. – szafran Tommasiniego Crocus tournefortii J.Gay Crocus tuna-ekimii Yüzb. Crocus turcicus (B.Mathew) Ruksans Crocus uschakensis Ruksans Crocus vaclavii Ruksans Crocus vallicola Herb. Crocus variegatus Hoppe & Hornsch. Crocus veluchensis Herb. Crocus veneris Tapp. ex Poech Crocus vernus (L.) Hill – szafran wiosenny Crocus versicolor Ker Gawl. Crocus vitellinus Wahlenb. – szafran Vitellina Crocus wattiorum (B.Mathew) B.Mathew Crocus weldenii Hoppe & Fürnr. Crocus xantholaimos (B.Mathew) Ruksans Crocus xanthosus Kernd. & Pasche Crocus yakarianus Yildirim & Erol Crocus yalovensis Ruksans Crocus yaseminiae Erol Crocus yataganensis (Kernd. & Pasche) Kernd., Pasche & Harpke Crocus youngiorum Ruksans & Zetterl. Crocus zagrosensis Kernd. & Pasche Crocus zanjanensis Kernd. & Pasche Crocus zetterlundii Ruksans Crocus ziyaretensis Kernd. & Pasche Crocus zubovii Ruksans
Zastosowanie
Roślina ozdobna ogródków skalnych , na rabaty i obrzeża rabat. Mogą być również uprawiane w kępach na trawniku i pędzone w szklarni.Roślina przyprawowa szafran uprawny (Crocus sativus ). Wysuszone znamiona szafranu uprawnego używane są jako przyprawa . Ten żółty proszek jest najdroższą przyprawą na świecie. Na zebranie 1 kg znamion potrzeba 150 tys. kwiatów szafranu uprawnego.Sztuka kulinarna ryżu , owoców morza , zup i ciast . Dobrze komponuje się z bazylią i oregano . W Polsce sławne były ongiś tzw. „baby szafranowe”, czyli puszyste ciasta drożdżowe, zabarwione na żółto szafranem.Jako afrodyzjak stosowany był przez Asyryjczyków , Fenicjan , Greków , Arabów , a nawet Brytyjczyków , którzy od XIV w. hodowali go w Saffron Walden .
Jako barwnik organiczny stosowany już w starożytnej Grecji i Rzymie , także w Chinach .
Uprawa
Wymagania . Krokusy są łatwe w uprawie i nie mają specjalnych wymagań. Najlepiej rosną na próchniczno-piaszczystej glebie w pełnym słońcu[12] Rozmnażanie . Rozmnażają się wegetatywnie przez bulwocebule powstające u podstawy łodygi, powszechnie, choć nieprawidłowo, określane mianem cebulek . Najlepiej sadzić je we wrześniu-październiku, w drugim roku po oborniku[12] [12] [10]
Według mitologii greckiej Krokos (Crocus) był młodzieńcem, który został zamieniony w szafran (krokus)[13]
Krokus jest też symbolem trzeźwości (abstynencji)[14]
Przypisy
↑ Michael A. M.A. Ruggiero Michael A. M.A. i inni , A Higher Level Classification of All Living Organisms , „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI : 10.1371/journal.pone.0119248 , PMID : 25923521 , PMCID : PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang. ) .↑ a b Peter F. P.F. Stevens Peter F. P.F. , Angiosperm Phylogeny Website 2001– [dostęp 2009-06-09] (ang. ) .↑ Index Nominum Genericorum . [dostęp 2009-01-28].↑ a b c Crocus L. . [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-14].↑ a b David J. D.J. Mabberley David J. D.J. , Mabberley’s Plant-Book , Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 247-248, DOI : 10.1017/9781316335581 , ISBN 978-1-107-11502-6 , OCLC 982092200 .↑ Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie . Warszawa: PWN, 1953. Brak numerów stron w książce ↑ a b Zbigniew Z. Mirek Zbigniew Z. i inni , Vascular plants of Poland. An annotated checklist , Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 66, ISBN 978-83-62975-45-7 .↑ Crocus heuffelianus subsp. scepusiensis (Rehmann & Wol.) Dostál . [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-11-14].↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Crocus . The Compleat Botanica. [dostęp 2009-01-28]. (ang. ) . ↑ a b Geoffrey G. Burnie Geoffrey G. i inni , Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych , Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0 , OCLC 271991134 .↑ Gawryś Wiesław: Słownik roślin zielnych . Kraków: Officina Botanica, 2008, s. 62-63. ISBN 978-83-925110-5-2 . ↑ a b c Bolesław Chlebowski, Kazimierz Mynett: Kwiaciarstwo . Warszawa: PWRiL, 1983. ISBN 83-09-00544-X . Brak numerów stron w książce ↑ Pierre Grimal : Słownik mitologii greckiej i rzymskiej . Wrocław: Zakład Narodowy im. Ossolińskich , 2008, s. 193. ISBN 83-04-04673-3 .↑ Linki - Krokus Tarnobrzeg [dostęp 2017-11-26] (pol. ) . Identyfikatory zewnętrzne:
.jpg)
.jpg)
