|
Trzecia część nocy
Trzecia część nocy – polski film wojenny z 1971 w reżyserii Andrzeja Żuławskiego, na podstawie scenariusza napisanego wspólnie z ojcem Mirosławem Żuławskim. Trzecia część nocy była pełnometrażowym debiutem fabularnym Andrzeja Żuławskiego, opartym na autentycznych doświadczeniach obu scenarzystów z czasów II wojny światowej. Choć film początkowo był niedoceniany w Polsce, z czasem dopatrywano się w nim akuratnego przedstawienia grozy okupacji hitlerowskiej. Opis fabułyAkcja filmu rozgrywa się w czasie okupacji hitlerowskiej. Ukazuje on wydarzenia wojenne w konwencji apokaliptycznej i onirycznej. Głównym bohaterem jest Michał, któremu Niemcy zabijają (we dworku na skraju lasu) matkę, żonę Helenę i syna. Michał ucieka do miasta. Przypadkiem spotyka tam w starym domu rodzącą właśnie kobietę, Martę, łudząco podobną do jego zmarłej żony. Michał postanawia zaopiekować się kobietą i jej dzieckiem. By ich utrzymać, zostaje karmicielem wszy w instytucie produkującym szczepionki przeciw tyfusowi. Ma zamiar również odbić z rąk hitlerowców Jana – męża Marty, który został zatrzymany przez Niemców omyłkowo zamiast Michała[1]. Trzecia część nocy ma klamrową konstrukcję: otwiera i zamyka ją lektura Biblii w przekładzie Wujka (Ap 8,12) – żona Michała (Małgorzata Braunek) czyta Apokalipsę. Tytuł filmu nawiązuje do fragmentu Apokalipsy św. Jana[2]:
Obsada
Produkcja Kierownikiem literackim Trzeciej części nocy był Ernest Bryll. Scenariusz powstał na podstawie przeżyć wojennych Mirosława Żuławskiego. Jego syn Andrzej Żuławski odwoływał się do wspólnych doświadczeń – ojca i syna – ze Lwowa czasu wojny. Mirosław Żuławski przebywał tam z żoną i synkiem, utrzymując rodzinę jako karmiciel wszy w Instytucie Weigla[3]. Reżyser filmu przekonywał, że mimo autorskiej wizji II wojny światowej podstawowe realia filmu były autentyczne: „to, że mój ojciec karmił wszy, to, że dowódca oddziału partyzanckiego był ślepy i to, że ja się urodziłem w podobnych okolicznościach, jak dziecko bohatera filmu […]. Wszystko, na czym jest film oparty, jest prawdziwe”[4]. Zdjęcia do filmu powstawały między innymi w budynku dworskim we wsi Lipków[5]. OdbiórTrzecia część nocy była początkowo filmem niezrozumianym przez krytyków. Aleksander Ledóchowski pisał w otwartym liście do Andrzeja Żuławskiego, że „film jest pełen zaprzeczeń i ma w sobie coś z labiryntu: korytarze, które prowadzą donikąd, lustra odbijające przeszłe obrazy i ślepe lub iluzoryczne okna”[6]. Z czasem jednak upatrywano w debiucie Żuławskiego „artystycznego manifestu autora”[7], wzorowanego pod względem ekspresyjnego stylu na teatrze okrucieństwa Antoine’a Artauda[8]. Monika Maszewska-Łupiniak pisała, że autobiograficzna opowieść Andrzeja i Mirosława Żuławskich akuratnie oddaje „chaos i absurdalność wojennych obrazów”, które zostały przefiltrowane przez perspektywę „małoletniego świadka autentycznych wydarzeń wojennych”[9]. Robert Birkholc stwierdzał, że „Żuławskiemu udało się znakomicie połączyć realistyczny obraz wojny z mistycznymi odniesieniami do Biblii, narracyjne eksperymenty ze zmysłowym konkretem”[10]. Zdaniem Miłosza Stelmacha głównym tematem filmu „jest w istocie subiektywna perspektywa jednostki zagubionej w świecie pozbawionym jasnych wartości i skazanej przez to na katastrofę”[11]. W 2024 roku Trzecia część nocy znalazła się na 6. miejscu w zestawieniu najlepszych polskich filmów wszech czasów według portalu Pełna Sala[12]. Nagrody
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
Identyfikatory zewnętrzne:
|
