Zagórzany (powiat gorlicki)

Zobacz też: Zagórzany w innych znaczeniach tej nazwy.

Zagórzany

wieś
Pałac Skrzyńskich
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	gorlicki
Gmina	Gorlice
Liczba ludności (2011)	2404[2]
Strefa numeracyjna	18
Kod pocztowy	38-333[3]
Tablice rejestracyjne	KGR
SIMC	0425952
Położenie na mapie gminy wiejskiej Gorlice Zagórzany
Położenie na mapie Polski Zagórzany
Położenie na mapie województwa małopolskiego Zagórzany
Położenie na mapie powiatu gorlickiego Zagórzany
49°41′57″N 21°09′21″E/49,699167 21,155833[1]
Multimedia w Wikimedia Commons

Zagórzany – wieś w Polsce, położona (263 m n.p.m.) w województwie małopolskim, w powiecie gorlickim, w gminie Gorlice. Leży nad potokiem Moszczanka.

W latach 1975–1998 miejscowość należała administracyjnie do województwa nowosądeckiego. 1 września 1977 znaczną część Zagórzan (119 ha) włączono do Gorlic^[4].

Przypuszczalnie lokowana w XIII wieku, pierwsza wzmianka pochodzi z 1319. Stanowiły własność zakonu benedyktynów z klasztoru tynieckiego w powiecie bieckim województwa krakowskiego w końcu XVI wieku^[7]. Po kasacji dóbr klasztornych przez władze austriackie, Zagórzany zostały zakupione przez Wielopolskich z Kobylanki, następnie drogą koligacji rodzinnych przeszły w posiadanie Skrzyńskich.

Nowy właściciel Tadeusz Skrzyński wybudował tutaj w latach 1834–1839 dwór w stylu neogotyckim według projektu arch. Franciszka Lanciego. Zamek został odnowiony w roku 1900, a w latach 1928–1929 rozbudowany (według projektu Juliusza Nagórskiego). W zamku Tadeusz Skrzyński założył szkołę dla zubożałych szlachcianek, w której wykładał poeta i geograf Wincenty Pol. Tam też napisał część swoich utworów, m.in. szeroko znany poetycki opis regionów Polski pt. „Pieśń o ziemi naszej”. Przebywał tu także w czasach swojej młodości i malował Artur Grottger. W czasie II wojny światowej zamek został zniszczony i zdewastowany, po 1945 wyremontowany. Od 1950 mieścił się w nim państwowy dom dziecka.

Obecnie zamek jest malowniczą opustoszałą ruiną. Wokół ruin dawny park krajobrazowy, założony w I połowie XIX wieku, ze starym drzewostanem i romantycznym mostkiem. Otacza go zniszczone, neogotyckie ogrodzenie z bramą i kordegardą z okresu budowy zamku.

Niedaleko parku znajduje się monumentalne mauzoleum Skrzyńskich, zaprojektowane przez Mariana Teodora Talowskiego. W mauzoleum spoczywa m.in. hr. Aleksander Józef Skrzyński, były właściciel majątku ziemskiego w Zagórzanach.

Obiekt wpisany do rejestru zabytków nieruchomych województwa małopolskiego^[8].

• cmentarz wojenny nr 125 z I wojny światowej;
• zespół pałacowy;
  • pałac,
  • 2 budynki gospodarcze,
  • park,
  • kordegarda,
  • ogrodzenie z bramą,
• stodoła plebańska, przeniesiona do skansenu w Szymbarku.

Kościół w Zagórzanach wzniesiony w 1816 r.(w miejscu starego drewnianego) murowany bez wyraźnych cech stylowych, w ostatnich czasach rozbudowany.

• Witold Taszycki (1898–1979) – historyk języka polskiego, badacz onomastyki i dialektologii.
• Aleksander Skrzyński – polski premier, polityk
• Kazimierz Sterkowicz – samorządowiec, burmistrz Gorlic w latach 2002–2010

• Pałac w Zagórzanach
• Piramida w Zagórzanach

• Zagórzany 4(1), [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 263 .