|
Zamek w Surażu
Zamek w Surażu – nieistniejący już drewniany zamek z elementami murowanymi zbudowany przypuszczalnie na przełomie XIV/XV wieku i wzniesiony w miejscu mazowieckiego grodu[1] z XI wieku w Surażu w województwie podlaskim. Suraż był w średniowieczu jednym z grodów w ziemi drohickiej[2], ale osadnictwo nad Narwią w pobliżu Suraża istniało już na początku VIII wieku[1]. Początkiem miasta był gród drewniano-ziemny zbudowany na skarpie nad Narwią na początku XI wieku[1], który był mazowieckim ośrodkiem administracji państwowej[3]. Położenie Suraża w stosunku do innych grodzisk z XI wieku usytuowanych w dorzeczach Narwi i środkowego Bugu wydaje się wskazywać na jego związki z północno-wschodnim Mazowszem i mógł zostać zbudowany w ramach organizacji państwa w okresie panowania pierwszych Piastów[1]. Z powodu rozmiarów i skrzyniowej konstrukcji umocnień gród w Surażu przypomina mazowiecki gród w Święcku-Strumianach[1]. W wyposażeniu zmarłych pochowanych na wczesnośredniowiecznym cmentarzu położonym za fosą grodziska Surażu większość znalezisk ma odpowiedniki wśród biżuterii typowej dla nekropoli mazowieckich, przy braku obecności przedmiotów o powiązaniach bałtyckich i wschodniosłowiańskich[1][4][5]. Gród w Surażu został ufortyfikowany fosą, wałem i palisadą, a od Jaćwieży Suraż odgradzały od północy szerokie bagna doliny Biebrzy[1]. Po zniszczeniu w końcu XI wieku gród został odbudowany na początku XII wieku z inicjatywy polskiego króla Bolesława Śmiałego i księcia Władysława Hermana jako jeden z elementów umacniania północno-wschodniej granicy Polski[1]. Wał grodu z XII wieku był obłożony kamieniami[potrzebny przypis]. Od połowy XIII wieku gród był obiektem ataków Prusów, Jaćwingów i Rusinów, czego efektem było jego zniszczenie, oderwanie od Polski i przyłączenie do Księstwa halicko-wołyńskiego[1], jednak około 1275 roku mógł go opanować litewski książę Trojden[6]. Po śmierci Bolesława Jerzego Trojdenowicza w 1340 roku Suraż najprawdopodobniej powrócił w skład Mazowsza po przyłączeniu go do swojego księstwa przez Siemowita III Trojdenowicza[6]. Suraż po raz pierwszy został wzmiankowany w 1379 roku, gdy podpisano w Trokach rozejm między Krzyżakami i książętami Jagiełłą (późniejszym królem Polski) i Kiejstutem i jest to także pierwsza pewna data, która potwierdza włączenie Suraża w skład Wielkiego Księstwa Litewskiego[7]. Rozejm był następstwem odbytej tego roku wielkiej rejzy krzyżackiej na ziemię drohicką i miał zabezpieczyć strony na 10 lat od wzajemnych ataków. Wśród grodów wymienionych w dokumencie wymieniono m.in. Suraż[7]. W sierpniu 1382 roku książę Janusz I Starszy ponownie włączył Suraż do Mazowsza, jednak niedługo później opanował go litewski książę Jagiełło[6], a następnie w 1384 roku przekazał Witoldowi (Witoldus revocatus a Jagellone magno duce testatur se accepisse Brzescie, Drohiczyn, Mielnyk, Bielsko, Suraz, Kamieniec, Wolkowisk et Grodno cum toto districtu, promittitque ipsi ut patri obsequium et fidelitatem)[6]. Po zbuntowaniu się Witolda, we wrześniu 1390 roku król Władysław Jagiełło oddał mazowieckiemu księciu Januszowi I Starszemu grody w Surażu, Bielsku, Drohiczynie, Mielniku[8], wkrótce jednak zamek został odzyskany przez Witolda. W czasie obsadzenia grodu przez Litwinów gród wzmocniono, usypując 3-metrowe umocnienia z gliny, utwardzanej co kilkadziesiąt centymetrów poprzez wypalanie gałęzi i chrustu, a całość podwyższono drewnianym płotem z potężnych bali oblepionych gliną. Od strony wewnętrznego dziedzińca wał wzmocniono belkami, które zabezpieczały przed osypywaniem się ziemi do wnętrza grodu[1]. W 1392 roku w kronikach krzyżackich w związku z Surażem między innymi wspomniano, że:
W 1405 roku wymieniony został namiestnik w Surażu, którym był Stanisław Jelitka, w 1420 roku przy okazji pobytu w Surażu księcia Witolda wymieniony został w dokumencie Mikita woiewoda nostro Surazensi, a w 1422 roku Iwaszka Gasztołd jako starosta suraski (capitaneus Surazzensis)[6]. W 1440 roku Suraż został przejęty przez księcia mazowieckiego Bolesława IV, ale Wielkie Księstwo Litewskie odzyskało gród w 1444 roku[1]. W 1507 roku po śmierci króla Aleksandra Jagiellończyka i objęciu tronu przez Zygmunta I Starego między innymi Suraż został nadany królowej wdowie Helenie Iwanównie jako dożywotnie uposażenie (zmarła w 1513 roku)[6]. W 1520 roku Suraż został stolicą powiatu w ziemi bielskiej. W 1533 roku dobra bielskie wraz z Surażem kupiła od Olbrachta Gasztołda królowa Bona Sforza i w jej posiadaniu pozostawały one do 1556 roku, gdy zrzekła się wszystkich majątków w związku z wyjazdem z kraju[6]. Przypuszczalnie z inicjatywy królowej Bony Sforzy zbudowano nowy drewniany zamek z niewielką ceglaną okrągłą wieżą o średnicy wewnątrz czterech metrów i grubości ścian zaledwie 0,64–0,67 m[9]. Wieżę usytuowano na wale od strony miasta i bramy, a jej dolne partie odkryto w 1936 roku[7]. Od strony rynku drewniany zamek połączony był z miastem drewnianym mostem, przerzuconym nad fosą[7]. W 1569 roku Suraż wraz z województwem podlaskim został włączony do Korony Polskiej[potrzebny przypis]. Zamek został zniszczony w wyniku pożaru w dniu 9 maja 1603 roku i już nie został odbudowany[7]. Obecnie jedyną jego pozostałością jest Góra Zamkowa nad Narwią[potrzebny przypis]. Badania archeologiczne
Przypisy
Bibliografia
|
||||||||||||||||
