As línguas alto Orinoco são um grupo de línguas aruaques faladas na Venezuela, no Brasil e na Colômbia.[1][2][3][4]
Línguas
As línguas são:[1]
(† = língua extinta)
Comparação lexical
Comparação lexical entre o baniva de Maroa, o maipure, o yavitero e o pareni de Humboldt (1822)[5]:[1]
Número |
Português |
Baniva de Maroa |
Maipure |
Yavitero |
Pareni
|
1. |
cabeça |
-íbʊ |
-kibu[-ku] / -tʃibu[-ku] |
-síhʊ |
-sipʊ
|
2. |
rosto |
-pʊ́na |
|
-hʊ́na |
|
3. |
cabelo |
-tsípana + -ʂa |
-ipaná |
-l̥a |
|
4. |
orelha |
-táni-pala |
-aki-ní |
-tási-ne |
-tasi-ne
|
5. |
olho |
-pʊ́li |
-púrikí |
-hʊ́lisi |
-pʊlizi
|
6. |
nariz |
-ijapa |
-kirri |
-síwi |
-siwi
|
7. |
boca |
-nʊ́ma |
-numa[-ku] |
-nʊ́ma |
-nʊma
|
8. |
dente |
-áʂi |
-ati |
-al̥i |
-asi
|
9. |
língua |
-tále |
-áre |
-táte |
-tate
|
10. |
unha |
-tsʊ́lawi |
|
-tsʊ́lawi |
|
11. |
pé |
-tsí-pala |
-kíi |
-sítsi |
-cizi
|
12. |
perna |
-áwa + -ʊ́tsʊ |
|
-káwa + -kʊ́tsʊ |
-kawa + -kʊ́tsʊ
|
13. |
costela |
-páta-pe |
-paa |
-háta-he |
|
14. |
mão |
-ápi |
-kápi |
-káhahi |
-káwi
|
15. |
braço |
-taná- |
-aná |
-tána- |
|
16. |
excremento |
-tsía |
|
-tsiá |
|
17. |
peito |
-tʊ́tsi |
|
-tʊ́tsi |
|
18. |
seio |
-tsíni |
|
-tsíni |
-cini
|
19. |
coração |
-néni-tʊana |
-nikiní |
|
|
20. |
fígado |
-páne |
|
-háne |
|
21. |
osso |
-ʂímapi |
|
-l̥ímahi |
|
22. |
sangue |
-míja |
|
-míja-ni |
|
23. |
carne |
-mítsí |
|
-mítsi |
|
24. |
flor |
íwi |
-iwí |
|
|
25. |
fruta |
-iná |
-tina-ká |
-l̥ína |
|
26. |
filho |
-táni + -ʂiáni-pe |
-ani |
-tani + -l̥íhani |
|
27. |
cauda |
-píʂi |
|
-híl̥i |
|
28. |
nome |
-iʂi-naa |
-iti, -iri |
-íl̥i-wanaha |
|
29. |
mãe |
-ʂʊ-lʊami |
-tu |
-l̥ʊ-ami |
|
30. |
animal |
-píja |
-píja |
-híja |
|
31. |
anta |
éma |
kjéma |
kéma |
|
32. |
onça |
ʊáʂi |
kuatikí |
kʊáil̥i |
|
33. |
pássaro |
ʊtsípie |
|
kʊtsihea |
|
34. |
peixe |
ʂime |
timakí |
l̥íma, símasi |
cimasi
|
35. |
peixinho |
ʊpé |
|
kʊhási |
|
36. |
pulga |
mapéeni |
mapa-kini |
kéni (larva) |
|
37. |
árvore |
aatá-pi |
aá |
áta |
|
38. |
mandioca |
áʂi |
kattikí |
kál̥hesi |
|
39. |
abiu (fruta) |
émali |
|
kémali |
|
40. |
sol |
amʊ́ʂi |
kamutí (ano) |
kamʊ́l̥i |
kamʊsi
|
41. |
água |
wéni |
weni |
wéni |
weni
|
42. |
chover |
-jáwá |
ti(j)a (chuva) |
l̥í(j)a, -háwa |
|
43. |
casa |
paní-ʂi + -pána + piná-ʂi |
pani-tí + -paná + pina-ti |
haní-l̥i + -hána + hiná-l̥i |
|
44. |
pedra |
ípa |
kipa |
síha |
|
45. |
areia |
játsi-ná |
kai-ná |
kahátsi-na |
|
46. |
fogo |
áʂí |
katti |
kál̥i |
kasi
|
47. |
fumaça |
ʂiáli-li |
|
l̥iáli-li |
|
48. |
caminho |
tanépʊ |
anépu |
tanéhʊ |
|
49. |
montanha |
japá |
japa |
jáha |
|
50. |
noite |
jaʂ-ápʊa |
jatti |
jál̥i |
|
51. |
dormir |
-tsimá |
-ima |
-tsíma |
|
52. |
ir |
-ʂa |
-ta |
-l̥a |
|
53. |
dizer |
-maa + -tsiná + -jʊ́waleta |
-ma, -tira, -jukua |
-má + -tsína |
|
54. |
voar |
-mitá-wa |
|
-míta |
|
55. |
nadar |
-ʊ́nita |
|
-kʊínta |
|
56. |
eu |
nʊ́-ja, nʊ- + -na |
nu-ja, nu- + -na |
nʊ́-ja, nʊ- + -na |
|
57. |
tu |
pí-ja, pi- + -pi |
pi-ja, pi- + -pi |
hí-ja, hi- + -hi |
|
58. |
ele |
a-i-palʊ, i- + -i |
i-ja, - + -i |
áni-, - + - |
|
59. |
ela |
a-jʊ-palʊ, jʊ- + -jʊ |
jʊ-ja, jʊ- + -(j)ʊ |
áni-jʊ, jʊ- + -jʊ |
|
60. |
nós |
wá-ja, wa- + -wi |
wa-ja, wa- + -wi |
wá-ja, wa- + -wi |
|
61. |
vós |
ní-ja, ni- + -ni |
ní-ja, ni- + -ni |
ní-ja, ni- + -ni |
|
62. |
eles (elas) |
a-ni-palʊ, ni- + -ni |
ni-ja, ni- + -ni |
áni-ni, ni- + -ni |
|
63. |
pessoa 0 |
pa- + -pa |
pa- |
ha- |
|
64. |
quê? |
íʂi |
iti |
|
|
65. |
amarelo |
tewa- |
ewa- |
tewa- |
|
Comparação lexical entre o baniva de Maroa e o apolista (falado em Apolo e Atén, na Bolívia) (Montaño Aragón 1987: 175-185[6]):[1]
Português |
Baniva de Maroa |
Apolista
|
casa |
paniʂi |
panishi
|
canoa |
mʊlʊpa |
maropa
|
grande |
irʊami |
iruyani
|
árvore |
aatapi |
atapi
|
mandioca |
aʂi-hi |
achiki
|
batata-doce |
elʊ |
eru
|
pedra |
ipa |
ipa
|
minha flecha |
nʊ-wepi-pi |
nawipi
|
onça |
waʂi |
wachi
|
anta |
eema |
ema
|
caimão |
dʊwili |
towiri
|
abelha |
mapa |
mapa
|
piolho |
tsuida |
chuwita
|
sol |
amʊʂi |
amushiti
|
lua |
aʂita |
ashi
|
céu |
enʊ |
enui
|
frio |
awi-ni-ni |
awini
|
preto |
ʂele-li |
irini
|
branco |
ali-hi |
liki
|
homem |
enami |
inami
|
mulher |
nejawa / nejepe |
niyipi
|
esposo |
-mi-hi |
miki
|
minha mãe |
nʊ-ʂʊl(ʊ)ami |
nisorami
|
pessoa |
niamari |
niamari
|
meu pai |
nʊ-lʊ(a)mi |
niromi
|
(minha) cabeça |
nʊ-ibʊ-hʊ |
nimbaku
|
(meu) cabelo |
nʊ-tsipana |
nichipami
|
mão |
-api, -apiʂi |
nipisi
|
nariz |
-(i)japa |
niyape
|
(minha) orelha |
nʊ-tani[-pala] |
nituni
|
osso |
ʂimapi |
chimapi
|
eu |
nuni (baré) |
nuni
|
tu |
pija |
piya
|
ele |
epalʊ |
ipila
|
ela |
ajʊpalʊ |
ayipila
|
eles |
anipalʊ |
anipila
|
nós |
waja-ha |
wa’aha
|
vós |
nijaha |
nipija
|
um |
peja-rʊ |
iyaru
|
dois |
enaba |
inapa
|
três |
kirikʊ- (baré) |
erikoni
|
Referências
- ↑ a b c d Ramirez, Henri (2019). Enciclopédia das línguas arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados. (no prelo)
- ↑ Ramirez, Henri, & França, Maria Cristina Victorino de. (2019). Línguas Arawak da Bolívia. LIAMES: Línguas Indígenas Americanas, 19, e019012. https://doi.org/10.20396/liames.v19i0.8655045
- ↑ Ramirez, Henri (2001). Línguas arawak da Amazônia Setentrional. Manaus: Universidade Federal do Amazonas. (PDF)
- ↑ Ramirez, Henri (2020). Enciclopédia das línguas Arawak: acrescida de seis novas línguas e dois bancos de dados 🔗. 3 1 ed. Curitiba: Editora CRV. 290 páginas. ISBN 978-65-251-0234-4. doi:10.24824/978652510234.4
- ↑ Humboldt, Alexandre de; Bonpland, Aimé (1822). Voyage aux régions équinoxiales du Nouveau Continent (tome VII). Paris: N. Maze Libraire.
- ↑ Montaño Aragón, Mario (1987). Guía etnográfica lingüística de Bolívia (Tribus de la Selva), volume 1. La Paz: Editorial Don Bosco.
Bibliografia
- Créqui-Montfort, Georges de; Rivet, Paul (1913). La langue Lapaču ou Apolista. Zeitschrift für Ethnologie 45: 512-531. Berlin.
- Payne, David L. (2005). Apolista (Lapachu) as a Maipuran Arawakan language. Revista Latinoamericana de Estudios Etnolingüísticos 10: 239-250.
Ver também
Information related to Línguas alto Orinoco |