Castro Urdiales

Castro Urdiales
hiria
Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Kantabria
Alkatea	Iván González Barquín
Izen ofiziala	Castro-Urdiales
Posta kodea	39700
INEk ezarritako kodea	39020
Herriburua	Castro-Urdiales
Geografia
Koordenatuak	43°23′04″N 3°12′54″W / 43.384444444444°N 3.215°W / 43.384444444444; -3.215
Azalera	96,72 km²
Altuera	19 m
Mugakideak	Liendo, Guriezo, Turtzioz, Artzentales, Sopuerta eta Muskiz
Demografia
Biztanleria	33.482 (2024) 257 (2023)
16.203 (%48,4)   (%47,4) 15.866
Dentsitatea	346 bizt/km²
Informazio gehigarria
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Bukraa, Jerez de la Frontera, Aire-sur-l'Adour, Cabourg eta Fraga
Matrikula	S
castro-urdiales.net

Castro Urdiales (ofizialki, Castro-Urdiales; montañesez: Castru^[1][2]) Kantabriako (Espainia) ekialdeko udalerri bat da, Bizkaiarekiko mugan kokatua. 2006an 30.000 biztanle zituen, eta 96,7 kilometro koadro ditu.

Lehenengo hitzari buruz (castro) zalantzarik ez dago: latinezko castrum («gaztelu») du jatorri. Bigarrenari buruz, aldiz, ez dago ziurtasunik. Hipotesi batek zioen balizko hordeales izenetik («garagardiak») eratorria dela, erroa latinezko hordeum («garagar») izanik; hala ere, Valeriano Yarza Urquiolak seguruagotzat jotzen du jatorria ondorengo hau izatea: Fortunalis antroponimoa, gehi -icus, -ici atzizki genitiboa (Urduliz toponimoaren jatorri bera). Hartara, erromantzean bide hau egina luke toponimoak: *(F)ortu(n)alic(i) > *Ortualiz > *Urdualiz > *Urdialis > Urdiales. Horrenbestez, toponimoaren esanahia litzateke «Fortunalisen gaztelua».^[3]

Federiko Krutwigek, Vasconia liburuan, Castro Urdiales Urdialaitz izenez aipatu zuen. Txillardegik, Euskal Herria Helburu liburuan, Castro Urdializ toponimoa euskal toponimotzat aipatu zuen. Euskaltzaindiak, hala ere, ez du bi exonimo hauek hobesteko gomendiorik eman, eta euskaraz hizkuntza ofizial propioaren araberako izenak erabili ohi direla aipatzen du^[4].

Castro Urdialesek honako udalerri mugakideak ditu: Liendo mendebaldean, Muskiz ekialdean, Sopuerta hego-ekialdean, Turtzioz eta Artzentales hegoaldean, Guriezo hego-mendebaldean eta Bizkaiko golkoa iparraldean.

Hau da udalerriko herrien zerrenda. Gaztelaniazko izen ofizialaren ondoren, kantabrierazkoa (gaur egun gutxi erabilia):

• Allendelagua / Llendelagua
• Baltezana / Valtezana
• Castro Urdiales / Castru (herria)
• Cerdigo / Cerdigu
• Islares / Illares
• Lusa / Llusa
• Mioño / Mioñu
• Ontón / Hontón
• Oriñón
• Otañes
• Sámano / Sámanu
• Santullán
• Sonabia / Sonavia
• Talledo / Talléu

Castro Urdialesen jatorrizko izena Portus Amanus izan omen zen, samaniar autrigoien hiri nagusia zena.^[5] 74an, Vespasianoren agintaldian, erromatarrek bertan kolonia bat ezarri eta Flaviobriga izena eman zioten, ziur asko eskualdean zegoen burdina ustiatzeko eratu zuten^[6]

1163an Alfontso VIII.a Gaztelakoak Logroñoko Forua eman eta hiribildu bilakatu zen. Gaztelak iparraldeko Europarako portu moduan erabili zuen.

1813ko maiatzaren 11n, Iberiar Penintsulako Gerran, Soulten frantziar armadak hiribildua erre egin zuen, baina laster berreraiki zuten. 1879an trenbidea hara heldu eta asko hazi zen.

• Santa Maria Jasokundearen eliza
• Santa Ana gaztelua
• Ocharan jauregia
• Allendelaguako gaztelua
• Ballena hilerria

• Antonio Hurtado de Mendoza (1586-1644) XVI. mendeko eleberrigilea.
• Ramon de la Sota (1857-1936) euskal enpresaburu eta politikari jeltzalea^[7].
• Eladio Laredo (1864-1941) arkitektoa^[8].
• Leonardo Rucabado (1875-1918) arkitektoa^[9].
• Ataúlfo Argenta (1913-1958) piano-jotzaile eta orkestra zuzendaria^[10].
• Arturo Dúo (1901-1964) musikagilea^[11].
• Peru Zaballa (1938-1997) futbolaria^[12].
• Lorenzo Oliván (1968) poeta^[13].

•  Cabourg (Frantzia)
•  Aire-sur-l'Adour (Frantzia)
•  Bukraa (ESH)

• 
  Udaletxea.
• 
  Andre Mariaren Jasokundeko eliza.
• 
  Itsasargia, eliza eta San Guillén.
• 
  Brazomar hondartza.

• Kantabriako udalerrien zerrenda

• (Gaztelaniaz) Castro Urdialesko Udalaren webgunea
• Castro Urdialesko Euskal Etxea