Capitalismo

O capitalismo^[1] é unha orde ou sistema social e económico que se atopa en constante movemento, derivado do usufruto da propiedade privada sobre o capital como ferramenta de produción, que se atopa maiormente constituído por relacións empresariais vinculadas ás actividades de investimento e obtención de beneficios, así como de relacións laborais tanto autónomas como asalariadas subordinadas a fins mercantis.^[2] Máis especificamente o capitalismo é un sistema económico dominado polo capital e non polo traballo.

No capitalismo, os individuos e as empresas usualmente representadas polos mesmos, levan a cabo a produción de bens e servizos de forma privada e interdependiente, dependendo así dun mercado de consumo para a obtención de recursos.^[3] O intercambio dos mesmos realízase basicamente mediante comercio libre e, polo tanto, a división do traballo desenvólvese de forma mercantil e os axentes económicos dependen da procura de beneficio.^[4] A distribución organízase, e as unidades de produción fusiónanse ou separan, de acordo a unha dinámica baseada nun sistema de prezos para os bens e servizos.^[5] Á súa vez, os prezos fórmanse maioritariamente nun mercado que depende da interacción entre unha oferta e unha demanda dadas polas eleccións de produtores e consumidores,^[6] e estes, son necesarios para a coordinación ex-post dunha economía baseada no intercambio de mercadorías.^[7]

A orixe etimolóxica da palabra capitalismo provén da idea de capital e o seu uso para a propiedade privada dos medios de produción, ^[8][9] con todo, relaciónase maiormente ao capitalismo como concepto co intercambio dentro dunha economía de mercado que é a súa condición necesaria,^[10][11] e á propiedade privada absoluta^[12] ou burguesa^[13][14] que é o seu corolario previo.^[15][16] A orixe da palabra pode remontarse a antes de 1848 pero non é ata 1860 que chega a ser unha corrente como tal e recoñecida como termo, segundo as fontes escritas da época.^[17]

O termo foi introducido pola economía marxista para referirse ós sistemas económicos modernos nos que os medios de produción pertencían ó capital,^[8][9] mentres os traballadores foran "expropiados" deles e non tiñan a súa propiedade. O sistema capitalista, segundo o marxismo, baséase na apropiación da plusvalía xerada polos traballadores por parte dos capitalistas, grazas precisamente ó seu control dos medios de produción. A plusvalía, na terminoloxía marxista, non debe ser confundida co beneficio. A plusvalía é o valor producido polos traballadores e que non se aplica á reprodución do sistema económica, isto é, a manter activos ós traballadores, a manter os procesos produtivos en marcha e a garantir a súa mellora no tempo. A plusvalía pertence ó traballador porque a "creou" co seu traballo. Porén, no capitalismo pasa ás mans dos empresarios.

Denomínase sociedade capitalista a toda aquela sociedade política e xurídica orixinalmente baseada nunha organización racional do traballo, o diñeiro e a utilidade dos recursos de produción, caracteres propios daquel sistema económico.^[18] Na orde capitalista, a sociedade está formada por clases socioeconómicas no canto de estamentos como son propios do feudalismo e outras ordes pre-modernas.^[19] Distínguese daquel e doutras formas sociais pola posibilidade da mobilidade social dos individuos, por unha estratificación social de tipo económica,^[20] e por unha distribución da renda que depende case enteiramente da funcionalidade das diferentes posicións sociais adquiridas na estrutura de produción.^[21]

O nome de sociedade capitalista adóptase usualmente debido a que o capital como relación de produción convértese dentro desta nun elemento economicamente predominante.^[22] A discrepancia sobre as razóns deste predominio divide ás ideoloxías políticas modernas: o enfoque liberal smithiano céntrase na utilidade que o capital como relación social prové para a produción nunha sociedade comercial cunha ampla división do traballo, entendida como causa e consecuencia da mellora da oferta de consumo e os maiores ingresos por vía do salario respecto do traballo autónomo,^[23] mentres que o enfoque socialista marxista considera que o capital como relación social é precedido (e logo retroalimentado) por unha institucionalizada imposibilidade social de sobrevivir sen relacionarse cos propietarios dun maior capital físico mediante o intercambio de traballo asalariado.^[24]

A clase social conformada polos creadores e/ou propietarios que provén de capital á organización económica a cambio dun xuro^[25] descríbella como "capitalista", a diferenza das funcións empresariais cuxo éxito se traduce en forma de ganancia^[26] e das gerenciais executadas a cambio dun salario.^[27] Vulgarmente descríbese desde o século XVIII como "burguesía" tanto a este conxunto social como ao dos empregadores de traballo dunha moderna sociedade industrial, pero a burguesía orixínase nas cidades da sociedade rural medieval e está constituída por propietarios autoempregados cuxa natureza dá orixe ao capitalismo moderno.^[28]

O capitalismo, ou máis concretamente os sistemas económicos capitalistas, caracterízanse pola presenza duns certos elementos de tipo socioeconómico, se un número importante deles está ausente o sistema non pode ser considerado como propiamente capitalista. Entre os factores que acaban facendo que un sistema sexa considerado capitalista están:

• O tipo de propiedade dos medios de produción e o tipo de acceso aos factores de produción.
• A presenza de diñeiro, capital e acumulación capitalista.
• A presenza de mercados de capital e mercados financeiros así como o papel asignado aos mesmos.
• A existencia de salarios monetarios e unha estrutura de clases ligada ás diferentes funcións dentro da actividade económica.
• Factores macroeconómicos varios.

A Internet Encyclopedia of Philosophy define o capitalismo como un sistema económico que ten as seguintes características:^[29]

1. O tipo de propiedade dos medios de produción son na súa maior parte privada;
2. As persoas son legalmente posuidores da súa forza de traballo e libres de vendela (ou retela) a outros;
3. A produción está xeralmente máis orientada cara á obtención de beneficios que para satisfacer as necesidades humanas;
4. Os mercados desempeñan un papel importante na asignación de insumos á produción de produtos básicos e na determinación da cantidade e a dirección do investimento.

En termos máis descritivos, os sistemas capitalistas son sistemas socio económicos onde os activos de capital están basicamente en mans privadas e son controlados por axentes ou persoas privadas. O traballo é proporcionado mediante o ofrecemento de salarios monetarios e a aceptación libre por parte dos empregados. A actividade económica frecuentemente está organizada para obter un beneficio neto que permita ás persoas propietarias que controlan os medios de produción incrementar o seu capital. Os bens e servizos producidos son ademais distribuídos mediante mecanismos de mercado. Aínda que todos os sistemas capitalistas existentes presentan un maior ou menor grao de intervención estatal e afástanse por diversas razóns do modelo de mercado idealmente competitivo, razón pola cal se definen conceptos como a competitividade ou o índice de liberdade económica, para caracterizar ata que punto difiren uns sistemas capitalistas doutros.^[30]

Nos sistemas capitalistas a titularidade da maior parte dos medios de produción é privada, entendéndose por isto a súa construción sobre un réxime de bens de capital industrial e de tenencia e uso da terra baseado na propiedade privada. Os medios de produción operan principalmente en función do beneficio e na dos intereses directivos. Acéptase que nun sistema capitalista, a maior parte das decisións de investimento do capital están determinadas polas expectativas de beneficio, polo que a rendibilidade do capital investido ten un papel moi destacado na vida económica. Xunto co capital, o traballo refírese ao outro gran conxunto de elementos de produción (algúns autores engaden un factor tradicionalmente chamado «terra» que en termos xerais pode representar calquera tipo de «recurso natural»). O papel decisivo do traballo, xunto o capital, fan que un dos aspectos importantes do capitalismo sexa a competencia no chamado mercado de traballo asalariado.

Sobre a propiedade privada, os sistemas capitalistas tenden a que os recursos investidos polos prestadores de capital para a produción económica, estean en mans das empresas e persoas particulares (accionistas). Desta forma aos particulares facilítaselles o uso, emprego e control dos recursos que se utilizan a produción de bens e servizos. Nos sistemas capitalistas búscase que non existan demasiadas restricións para as empresas sobre como usar mellor os seus factores de produción (capital, traballo, recursos dispoñibles).

Entre as características xerais do capitalismo atópase a motivación baseada no cálculo custo-beneficio dentro dunha economía de intercambio baseada no mercado, a énfase lexislativa na protección dun tipo específico de apropiación privada (no caso do capitalismo particularmente lockeano), ou o predominio das ferramentas de produción na determinación das formas socioeconómicas.

O capitalismo considérase un sistema económico no cal o dominio da propiedade privada sobre os medios de produción desempeña un papel fundamental. É importante comprender o que se entende por propiedade privada no capitalismo xa que existen múltiples opinións, a pesar de que este é un dos principios básicos do capitalismo: outorga influencia económica a quen detentan a propiedade dos medios de produción (ou neste caso o capital), dando lugar a unha relación voluntaria de funcións e de mando entre o empregador e o empregado. Isto crea á súa vez unha sociedade de clases móbiles en relación co éxito ou fracaso económico no mercado de consumo, o que inflúe no resto da estrutura social segundo a variable de capital acumulada; por tal razón no capitalismo a pertenza a unha clase social é movible e non estática.

As relacións económicas de produción e a orixe da cadea de mando —incluíndo a empresaria por delegación— é establecida desde a titularidade privada e exclusiva dos propietarios dunha empresa en función da participación na súa creación en tanto primeiros propietarios do capital. A propiedade e o usufruto queda así nas mans de quen adquiriu ou crearon o capital volvendo interese a súa óptima utilización, coidado e acumulación, con independencia de que a aplicación produtiva do capital xérese mediante a compra do traballo, isto é, o soldo, realizado polos asalariados da empresa.

Unha das interpretacións máis difundidas sinala que no capitalismo, como sistema económico, predomina o capital —actividade empresarial, mental— sobre o traballo —actividade corporal— como elemento de produción e creador de riqueza. O control privado dos bens de capital sobre outros factores económicos ten a característica de facer posible negociar coas propiedades e os seus intereses a través de rendas, investimentos, etc. Iso crea o outro distintivo do capitalismo que é o beneficio ou ganancia como prioridade na acción económica en función da acumulación de capital que por vía da compra do traballo pode separarse do traballo asalariado.

O capitalismo baséase ideoloxicamente nunha economía na cal o mercado predomina, isto usualmente dáse, aínda que existen importantes excepcións ademais das polémicas sobre que debe ser denominado libre mercado ou libre empresa. Neste levan a cabo as transaccións económicas entre persoas, empresas e organizacións que ofrecen produtos e as que os demandan. O mercado, por medio das leis da oferta e a demanda, regula os prezos segundo os cales se intercambian as mercadorías (bens e servizos), permite a asignación de recursos e a distribución da riqueza entre os individuos.

A liberdade de empresa propón que todas as empresas sexan libres de conseguir recursos económicos e transformalos nunha nova mercadoría ou servizo que será ofrecido no mercado que estas dispoñan. Á súa vez, son libres de escoller o negocio que desexen desenvolver e o momento para entrar ou saír deste. A liberdade de elección aplícase ás empresas, os traballadores e os consumidores, pois a empresa pode manexar os seus recursos como crea conveniente, os traballadores poden realizar un traballo calquera que estea dentro das súas capacidades e os consumidores son libres de escoller o que desexan consumir, buscando que o produto escollido cumpra coas súas necesidades e atópese dentro dos límites do seu ingreso. Isto nun contexto teórico capitalista é denominado cálculo económico.

Competencia refírese á existencia dun gran número de empresas ou persoas que ofrecen e venden un produto (oferentes) nun mercado determinado. No devandito mercado tamén existe un gran número de persoas ou empresas (demandantes), as cales, segundo as súas preferencias e necesidades, compran ou demandan eses produtos ou mercadorías. A través da competencia establécese unha «rivalidade» ou antagonismo entre produtores. Os produtores buscan acaparar a maior cantidade de consumidores/compradores para si. Para conseguir isto, utilizan estratexias de redución de prezos, melloramento da calidade, etc.

Ao facer referencia a unha forza de traballo libre, enténdese a unha man de obra coa liberdade de vender a súa capacidade de traballo a cambio dun salario a calquera patrón potencial.^[31]

O tipo de empresa actual adoita resultar dunha asociación. A principios do século XIX, as empresas eran xeralmente dun individuo que investía nelas capitais, fosen estes propios ou procedentes de préstamos, e poñíaos ao servizo dunha capacidade técnica, que xeralmente el mesmo tiña. Con todo, o posterior desenvolvemento ou auxe do capitalismo demostraron claramente a superioridade da empresa, que supera os límites da personalidade individual ou da continuidade familiar.^[32]

Este sistema permite ao mesmo tempo agrupar capacidades que se completan e disociar as achegas de capital das aptitudes puramente técnicas, antes confundidas. Hai que distinguir dúas grandes categorías de sociedades:

1. As de persoas, constituídas por un pequeno número de individuos que achegan ao fondo social capitais, chamados (partes) ou capacidades técnicas (caso do socio industrial oposto ao capitalista), que, como son en realidade fraccións case materiais da empresa non poden ser cedidas sen o acordo dos copartícipes.

2. As de capitais, nas que as partes chamadas (accións), considéranse como simples probas materiais da achega de certo capital polos asociados, en xeral numerosos e teñen polo tanto a posibilidade de transmitirse ou negociarse libremente na bolsa de valores.

Teóricos e políticos salientaron a habilidade do capitalismo para promover o crecemento económico buscando aumentar os beneficios, tal como se mide polo produto interior bruto (PIB), utilización da capacidade instalada ou calidade de vida. Con todo, debe notarse a análise da taxa de crecemento revelou que o progreso técnico e causas non asignables á intensividad do capital ou a asignación de traballo, parecen ser responsables de gran parte da produtividade (ver produtividade total dos factores). Igualmente os sistemas de economía planificada lograron entre 1945-1970 taxas moi superiores á maior parte de países capitalistas. Aínda deixando ao carón o peso dos diferentes factores no crecemento económico, a posible benéfica influencia da organización capitalista da produción foi historicamente o argumento central, por exemplo, na proposta de Adam Smith de deixar que o libre mercado controle os niveis de produción e de prezo, e distribúa os recursos.

Diversos autores sostiveron que o rápido e consistente crecemento dos indicadores económicos mundiais desde a revolución industrial débese ao xurdimento do capitalismo moderno.^[33][34] Aínda cando parece que parte do crecemento recolleito dentro da produtividade total dos factores non necesariamente está ligada ao modo de organización capitalista, senón podería deberse simplemente a factores técnicos cuxo desenvolvemento obedece a causas máis complicas.^[35] Os defensores de que a organización capitalista é o factor principal no crecemento argumentan que incrementar o PIB (per cápita) demostrou empiricamente unha mellora na calidade de vida das persoas, tal como mellor dispoñibilidade de alimentos, vivenda, vestimenta, atención médica, redución de horas de traballo, e liberdade de traballo para nenos e anciáns.^[36]

Si parece amplamente demostrado, que a especialización tanto na agricultura como noutras áreas, produce un aumento da produción existente, e a actividade comercial de materias primas aumenta. A consecuencia deste feito, é o incremento da circulación de capital, que foi un estímulo á banca, e polo tanto da riqueza da sociedade, aumentando o aforro e con iso o investimento. Este foi fundamentalmente a orixe da banca actual, a cal tiña dúas funcións: prestar o diñeiro que custodiaban a cambio dun interese e a emisión de "promesas de pago en man ao portador" que circulaban como diñeiro.

Argumentos favorables ao capitalismo tamén afirman que unha economía capitalista brinda máis oportunidades aos individuos de incrementar os seus ingresos a través de novas profesións ou negocios que outras formas de economía. Segundo esta maneira de pensar, este potencial é moito maior que nas sociedades feudais ou tribais ou nas sociedades socialistas.^{[Cómpre referencia]} Igualmente, diversos traballos modernos salientaron as dificultades dos sistemas capitalistas non sometidos a regulación, os efectos da información asimétrica, e a ocorrencia de crise económicas cíclicas.^[37]

De acordo cos argumentos dos defensores do capitalismo, cada un dos actores do mercado actuaría segundo o seu propio interese; por exemplo, o empregador, quen posúe recursos produtivos e capital, buscaría maximizar o beneficio económico por medio da acumulación e produción de mercadorías. Por outra banda, os empregados, quen estaría vendendo o seu traballo ao seu empregador a cambio dun salario; e, por último, os consumidores, que estarían a buscar obter a maior satisfacción ou utilidade adquirindo o que desexan ou necesitan en función á calidade do produto e do seu prezo.

De acordo con numerosos economistas, o capitalismo podería organizarse a si mesmo como un sistema complexo sen necesidade dun mecanismo de plan ou guía externa.^[38] A este fenómeno chamaselle laissez faire.^[39] Outros economistas modernos sinalaron a conveniencia das regulacións, especialmente se se teñen en conta que as economías están inseres en sistemas sociopolíticos e ambientais que tamén é necesario preservar. A este respecto o propio presidente Franklin D. Roosevelt, nunha mensaxe ao Congreso do 29 de abril de 1938 chegou a afirmar:

A liberdade dunha democracia non está a salvo se a xente tolera o crecemento do poder en mans privadas ata o punto de que se converte en algo máis forte que o propio estado democrático.^[40]

En calquera caso é innegable, que para uns e outros o proceso de procura de beneficios ten un rol importante (xa se prefira unha economía con certa regulación ou unha totalmente desregulada). Admítese que a partir das transaccións entre compradores e vendedores emerxe un sistema de prezos, e os prezos frecuentemente xorden como un sinal de cales son as urxencias e necesidades insatisfeitas das persoas, aínda que algúns autores sinalan que poden existir fallos de mercado baixo circunstancias específicas. A promesa de beneficios dálles aos emprendedores o incentivo para usar o seu coñecemento e recursos para satisfacer esas necesidades. De tal maneira, as actividades de millóns de persoas, cada unha buscando o seu propio interese, coordínanse e complementan entre si.^[41]

A doutrina política que historicamente encabezou a defensa e implantación deste sistema económico e político foi o liberalismo económico e clásico do cal se considera os seus pais fundadores a John Locke, Juan de Mariana e Adam Smith. O pensamento liberal clásico sostén en economía que a intervención do goberno debe reducirse á súa mínima expresión. Só debe encargarse do ordenamento xurídico que garanta o respecto da propiedade privada, a defensa das chamadas liberdades negativas: os dereitos civís e políticos, o control da seguridade interna e externa (xustiza e protección), e eventualmente a implantación de políticas para garantir o libre funcionamento dos mercados, xa que a presenza do Estado na economía perturbaría o seu funcionamento. Os seus representantes contemporáneos máis prominentes son Ludwig von Mises e Friedrich Hayek por parte da chamada Escola austríaca de economía; George Stigler e Milton Friedman por parte da chamada Escola de Chicago, existindo profundas diferenzas entre ámbalas dúas.

Existen outras tendencias dentro do pensamento económico que asignan o Estado funcións diferentes. Por exemplo os que se adscriben o sostido por John Maynard Keynes, segundo o cal o Estado pode intervir para incrementar a demanda efectiva en época de crise. Tamén se pode mencionar aos politicólogos que dan ao Estado e a outras institucións un papel importante en controlar as deficiencias do mercado (unha liña de pensamento neste sentido é o neoinstitucionalismo).

Tanto os mercadores como o comercio existen desde que existe a civilización, pero o capitalismo como sistema económico non apareceu ata o século XIII en Europa substituíndo ao feudalismo. Segundo Adam Smith, os seres humanos sempre tiveron unha forte tendencia a "realizar trocos, cambios e intercambios dunhas cousas por outras". Desta forma ao capitalismo, do mesmo xeito que ao diñeiro e a economía de mercado, atribúeselle unha orixe espontánea ou natural dentro da idade moderna.^[42]

Este impulso natural cara ao comercio e o intercambio foi acentuado e fomentado polas Cruzadas que se organizaron en Europa occidental desde o século XI ata o século XIII. As grandes travesías e expedicións dos séculos XV e XVI reforzaron estas tendencias e fomentaron o comercio, sobre todo tras o descubrimento do Novo Mundo e a entrada en Europa de inxentes cantidades de metais preciosos provenientes daquelas terras. A orde económica resultante destes acontecementos foi un sistema no que predominaba o comercial ou mercantil, é dicir, cuxo obxectivo principal consistía en intercambiar bens e non en producilos. A importancia da produción non se fixo patente ata a Revolución industrial que tivo lugar no século XIX.

Con todo, xa antes do inicio da industrialización aparecera unha das figuras máis características do capitalismo, o empresario, que é, segundo Schumpeter, o individuo que asume riscos económicos non persoais. Un elemento clave do capitalismo é a iniciación dunha actividade co fin de obter beneficios no futuro; posto que este é descoñecido, tanto a posibilidade de obter ganancias como o risco de incorrer en perdas son dous resultados posibles, polo que o papel do empresario consiste en asumir o risco de ter perdas ou ganancias.

O camiño cara ao capitalismo a partir do século XIII foi achandado grazas á filosofía do renacemento e da Reforma. Estes movementos cambiaron de forma drástica a sociedade, facilitando a aparición dos modernos Estados nacionais que proporcionaron as condicións necesarias para o crecemento e desenvolvemento do capitalismo nos países europeos. Este crecemento foi posible grazas á acumulación do excedente económico que xeraba o empresario privado e á reinversión deste excedente para xerar maior crecemento, o cal xerou industrialización nas rexións do norte.

Existen distintas variantes do capitalismo que se diferencian na relación entre o mercado, o Estado e a sociedade. Por suposto, todas comparten características como a produción de bens e servizos beneficio, a asignación de recursos baseada principalmente no mercado, e a estruturación arredor da acumulación de capital. Cómpre salientar que entre os círculos ligados á Escola austríaca de economía coñécese como «capitalismo» a súa variante máis pura, o laissez faire. Outros defensores do capitalismo adoptaron visións do capitalismo máis moderadas e máis matizadas con respecto á súa posta en práctica.

Algunhas das formas de capitalismo existentes ou propostas historicamente son:

• Mercantilismo e proteccionismo
• Laissez faire e capitalismo derregulado
• Capitalismo corporativo
• Economía social de mercado
• Economía mixta

En gran medida na maioría dos países modernos predominan formas do capitalismo máis próximas ás dúas últimas formas, a economía social de mercado e a economía mixta. O mercantilismo e o proteccionismo parecen case universalmente abandonados aínda que tiveron o seu esplendor durante os séculos XVIII e XIX.

Esta é unha forma nacionalista do capitalismo temperán que naceu aproximadamente no século XVI. Caracterízase polo entrelazamento de intereses comerciais de interese para o Estado e o imperialismo e, consecuentemente, polo uso do aparello estatal para promover as empresas nacionais no estranxeiro. Un bo exemplo entrégao o caso do monopolio comercial imposto por España aos seus territorios de ultramar en 1504 prohibíndolles comerciar con outras nacións.

O mercantilismo sostén que a riqueza das nacións increméntase a través dunha balanza comercial positiva (en que as exportacións superan ás importacións). Corresponde á fase de desenvolvemento capitalista chamada acumulación orixinaria de capital.

O capitalismo laissez faire caracterízase por contratos voluntarios en ausencia de intervención de terceiros (como pode ser o Estado). Os prezos dos bens e servizos son establecidos pola oferta e a demanda, chegando naturalmente a un punto de equilibrio. Implica a existencia de mercados altamente competitivos e a propiedade privada dos medios de produción. O rol do Estado limítase á produción de seguridade e ao resgardo dos dereitos de propiedade.

Neste sistema a intervención do Estado na economía é mínima, pero entrega servizos importantes en canto á seguridade social, prestacións de desemprego e recoñecemento de dereitos laborais a través de acordos nacionais de negociación colectiva. Este modelo é prominente nos países da Europa occidental e do norte, aínda que variando as súas configuracións. A gran maioría das empresas son de propiedade privada.

Caracterizado pola dominación de corporacións xerárquicas e burocráticas. O termo «capitalismo monopolista de Estado» foi orixinalmente un concepto marxista para referirse a unha forma de capitalismo en que a política de estado é utilizada para beneficiar e promover os intereses de corporacións dominantes mediante a imposición de barreiras competitivas e a entrega de subsidios.

Unha economía mixta está baseada en gran medida no mercado, e consiste na convivencia da propiedade privada e a propiedade pública dos medios de produción, e no intervencionismo a través de políticas macroeconómicas destinadas a corrixir os posibles fallos de mercado, reducir o desemprego e manter baixos os niveis de inflación. Os niveis de intervención varían entre os diferentes países, e a maioría das economías capitalistas son mixtas ata certo punto.

En termos políticos informais considérase que os sistemas capitalistas son opostos aos sistemas de inspiración socialista. Presuntamente os sistemas socialistas difiren dos sistemas capitalistas en varias maneiras: propiedade pública dos medios de produción, os recursos monetarios obtidos mediante a produción poden ser utilizados con fins sociais non relacionados co investimento ou a obtención de beneficios. En moitos sistemas históricos de inspiración socialista moitas decisións importantes de produción foron directamente planificadas polo estado o cal deu lugar a sistemas de economía planificada.

Tampouco poden considerarse sistemas capitalistas moitos sistemas socioeconómicos da antigüidade e a idade media, xa que neles tiña un papel destacado a man de obra forzada (como no feudalismo) ou directamente a mano de obra escrava (presente na antigüidade, a idade moderna e mesmo perdurou inicialmente nas sociedades capitalistas). Tampouco existía en moitos deses sistemas mobilidade social, ao tratarse de sociedades estamentarias; nin a produción estaba orientada ou racionalizada á obtención de beneficio económico ou a crear sistemas de acumulación capitalista, senón que outros obxectivos socialmente desexables para unha parte da sociedade podían ter maior peso nas decisións de produción e a actividade económica.

Comprendido tamén como sociedade de risco, foi un vocábulo introducido polo sociólogo alemán Ulrich Beck quen comprendía que logo de Chernóbil a sociedade entrou nunha nova fase de produción. O risco era a base angular da sociedade que facía a todas as clases iguais. Este proceso de desxerarquización levou a un fenómeno coñecido como proceso de reflexibilidade. No capitalismo descrito por Beck, os sistemas de produción son descentralizados, en parte como resultado do proceso de reflexibilidade que dá orixe a formas onde o leigo ten acceso a información que en épocas anteriores eran exclusivas dos expertos. Con todo, a introdución da tecnoloxía para detectar e reducir certos riscos, procreaba outros non tidos en conta ou planificados polos expertos.^[43] Anthony Giddens explora o capitalismo do risco como unha consecuencia do empalme entre a globalización e o mercantilismo.^[44] Pola súa banda, Richard Sennet suxire que a discursividade do risco é útil para que os grupos privilexiados non asuman os riscos das súas decisións. O cidadán moderno debe xestionarse a súa propia seguridade como signo de status, que lle permite ingresar ao mundo dos bos cidadáns. Quen así non poden xestionalo, son tachados de «incapaces» ou «persoas vulnerables». Ser vulnerable implica non ter autonomía respecto doutros que se poden autoprotexer. Este cambio nas políticas de protección asóciase a unha tendencia económica que pondera e valoriza a quen non se apegan a unha empresa por moitos anos. Os expertos en organizacións ou socioloxía laboral suxiren que as persoas deben cambiar de traballo en forma periódica debido a que iso suxire unha adaptación sa ao diferente. Máis aló deste discurso subxace unha lóxica de explotación que tenta romper cos lazos sociais e co apego tradicional dun suxeito a unha organización. Por ese motivo, non é estraño observar que dentro do culto ao cambio prime unha atmosfera de precarización laboral.^[45] Ante o mesmo problema Zygmunt Bauman acuña o termo «sociedade líquida» para expresar a dinámica do capitalismo moderno. Na sociedade sólida as economías e os lazos institucionais estaban orientados a longo prazo, en forma dunha produción de escala. Pero a modernidade cambiou a formas máis descentralizadas, móbiles e menos estables nas canles produtivas. Iso deu como resultado unha sociedade onde os lazos sociais son adaptables ao momento e aos intereses individuais das persoas. Na sociedade líquida a seguridade é empregada como unha forma discursiva que denota exclusividade e status social. Os medios tecnolóxicos vixentes son usados polos grupos privilexiados non só para protexerse de certos grupos marxinais, senón para demostrar exemplaridade.^[46][47][48]

George H. Mead afirmaba que existía unha fascinación polas malas noticias, os xornais e os accidentes porque desa forma o "eu" exorciza á morte. sente unha sa alegría ante a traxedia dos demais debido a que se evitou ser afectado polo evento.^[49] Neste sentido, Joy Sather-Wagstaff suxire que os desastres provocados polo home ou naturais xeran un gran trauma para a sociedade, o cal debe ser regulado por medio da solidariedade entre as vítimas e os sobreviventes. En certas ocasións, o poder político tenta manipular o discurso co fin de gañar lexitimidade fronte aos membros da comunidade. Dáse, entón, unha patrimonialización da dor que distorsiona as razóns reais do desastre. Rememorar a morte é o primeiro feito político que dá orixe á cultura.^[50] Estas mesmas observacións foron validadas pola profesora Rodanthi Tzanelli da Universidade de Leeds, quen sostén que o cine fixo da morte unha principal mercadoría (inglés: commodity) para ser comercializado polos diferentes axentes do capitalismo ao momento de impoñer mensaxes discursivos hexemónicos. En diversas prácticas como a visita a lugares de extrema pobreza, ou a santuarios onde abunda a morte masiva, estes dispositivos apelan ao sufrimento humano para dotar ao consumidor dunha realidade apocalíptica. A función de retratar a miseria allea radica no reforzamento da propia posición de clase exercida pola elite capitalista.^[51] Phillipe Aries pola súa banda sostén que o home moderno perdio a familiaridade coa morte e a diferenza dos seus predecesores fixo dela algo incontrolable, cuxos efectos adquiren unha natureza desestabilizadora.^[52] Por último, a morte funcionaría segundo Geoffrey Skoll como un importante discurso para manter á masa traballadora baixo control.^[53] Zygmunt Bauman sostén que o estado de hiper-vixilancia que se fundamentou no uso de tecnoloxías cumpre unha dobre función. Por unha banda protexe aos cidadáns desexables dos indesexables, pero tamén serve como criterio de exclusión onde só uns poucos íllanse do resto da sociedade. A exclusividade confire status a certos grupos e a vixilancia é o instrumento por medio do cal ese status faise visible a outros quen non posúen os recursos necesarios para protexerse.^[54]

Parte da crítica ó capitalismo é a opinión de que é un sistema caracterizado pola explotación da forza de traballo do home ao constituír o traballo como unha mercadoría máis. Esta condición sería a súa principal contradición: medios de produción privados con forza de traballo colectiva; deste xeito, mentres no capitalismo se produce de forma colectiva, o goce das riquezas xeradas é privado, xa que o sector privado "compra" o traballo dos obreiros co salario.

Para o materialismo histórico (o marco teórico do marxismo), o capitalismo é un modo de produción. Os marxistas cren que as desigualdades sociais débense a unha continua loita social, a "loita de clases" que tería unha inevitable evolución no comunismo, neste sistema exponse unha mellora nas relacións socio-económicas que melloraría as condicións laborais dos traballadores e evitaría a inxustiza social que eles cren que ten lugar no capitalismo.

Esta construción intelectual é orixinaria do pensamento de Karl Marx (Manifesto Comunista, 1848, O Capital, 1867) e deriva da síntese e crítica de tres elementos: a economía clásica inglesa (Adam Smith, David Ricardo e Thomas Malthus), a filosofía idealista alemá (fundamentante a dialéctica hegeliana) e o movemento obreiro da primeira metade do século XIX (representado por autores que Marx cualificaba de socialistas utópicos).

Os críticos do capitalismo bótanlle a culpa de xerar numerosas desigualdades económicas. Tales desigualdades foron moi pronunciadas durante o século XIX, con todo, ao longo da industrialización (principalmente no século XX) experimentáronse notables melloras materiais e humanas. Os críticos do capitalismo (John A. Hobson, Imperialism, a study , Lenin, "O imperialismo, a fase máis alta do capitalismo") sinalaron desde finais do século XIX, que tales avances obtivéronse por un lado a costa do colonialismo, o que permitiu o desenvolvemento económico das metrópoles e, por outro, grazas ao estado do benestar, que suavizou os efectos do capitalismo negativo e promoveu toda unha serie de políticas cuasi-socialistas.

Outras críticas ao capitalismo que se enlazan a décadas anteriores co mesmo matiz antiimperialista (a partir do pensamento centro-periferia) proveñen dos movementos antiglobalización, que denuncian ao modelo económico capitalista e as empresas transnacionais como o responsable das desigualdades entre o Primeiro mundo e o Terceiro mundo, tendo o terceiro mundo unha economía dependente do primeiro.

Desde unha perspectiva non estritamente marxista, Karl Polanyi (The Great Transformation (A gran transformación), 1944) insiste en que o crucial na transformación capitalista de economía, sociedade e natureza foi a conversión en mercadoría de todos os factores de produción (terra, ou natureza e traballo, ou seres humanos) en beneficio do capital.

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Capitalismo

A Galicitas posúe citas sobre:  Capitalismo

• Michel Beaud, Historia do capitalismo: de 1500 aos nosos días, tradución de Manuel Serrat ao castelán, Ariel, Barcelona, 1986.
• Fernand Braudel, A dinámica do capitalismo, tradución de Rafael Tusón Calatayud ao castelán, Fondo de Cultura Económica, México, 1986.
• John Chamberlain, As raíces do capitalismo, Unión Editorial, Madrid, 1994.
• Joaquín Estefanía, Aquí non pode ocorrer. O novo espírito do capitalismo, Taurus, Madrid, 1997.
• Milton Friedman, Capitalismo e liberdade, Ediciones Rialp, Madrid, 1966.
• John Kenneth Galbraith, O capitalismo americano, tradución de Jaume Berenguer Amenós ao castelán, Ariel, Barcelona, 1968.
• Jack Goody, Capitalismo e modernidade, tradución de Cecilia Belza ao castelán, Crítica, Barcelona, 2005.
• Friedrich Hayek, Thomas Ashton, Louis Hacker, Ronald Hartwell, Bertrand de Jouvenel e William Hutt, O capitalismo e os historiadores, Unión Editorial, Madrid, 1997 (1963).
• Rodney Hilton, A transición do feudalismo ao capitalismo, tradución de Doménec Bergada ao castelán, Crítica, Barcelona, 1987.
• Joseph Lajugie, Os sistemas económicos, Eudeba, Buenos Aires, 1960 (1957).
• Fernando Luengo Escamilla, Mercado de traballo e competitividade nos capitalismos emerxentes de Europa Central e Oriental, Editorial Complutense, Madrid, 2003.
• Ludwig von Mises, Seis leccións sobre o capitalismo, Unión Editorial, Madrid, 1981 (1959, 1979).
• Ayn Rand, Alan Greenspan, Robert Hessen e Nathaniel Branden, Capitalismo: o ideal descoñecido, Grito Sagrado, Bos Aires, 2007 (1946).
• Joseph Schumpeter, Capitalismo, socialismo e democracia, Aguilar, México, 1952.
• Arthur Seldon, Capitalismo, Unión Editorial, Madrid, 1994.
• Jesús Seminario, El capitalismo peruano español, Editorial Bruño, Nova York, 2006.
• Hernando de Soto, El misterio del capital, Península, Barcelona, 2001.
• Gabriel Tortella, As orixes do capitalismo en España: banca, industria e ferrocarrís no século XIX, Tecnos, Madrid, 1973, reed. 1995.
• Max Weber, A ética protestante e o espírito do capitalismo, Alianza Editorial, Madrid, 2001.

• Liberalismo
• Corporativismo
• Mercantilismo
• Socialismo
• Comunismo
• Max Weber
• Anticapitalismo
• Burguesía
• Libre comercio