Սոֆորա

Սոֆորա

Դասակարգում
Թագավորություն	Բույսեր (Plantae)
Տիպ/Բաժին	Անոթավոր բույսեր (Tracheophytes)
Ենթատիպ	Սերմնավոր բույսեր (Spermatophytes)
Կարգ	Բակլածաղկավորներ (Fabales)
Ընտանիք	Բակլազգիներ (Fabaceae)
Ենթաընտանիք	Բակլայիններ (Faboideae)
Տրիբա	Sophoreae
Ցեղ	Սոֆորա (Sophora) L., 1753

Սոֆորա (լատին․՝ Sophora), սոփոր, բակլազգիների (թիթեռնածաղկավորներ) ընտանիքի ծառերի կամ թփերի, հազվադեպ՝ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է 62 (այլ տվյալներով՝ 70) տեսակ։

Տերևները կենտ-փետրաձև են, ծաղիկները՝ սպիտակ, դեղնավուն, վարդագույն, կապտամանուշակագույն։ Ծաղկաբույլը ողկույզ է կամ հուրան։ Տարածված արևադարձային, մերձարևադարձային, հազվադեպ՝ բարեխառն գոտիներում։

Հայաստանում

Հայաստանում՝ 1 տեսակ՝

Սոֆորա ճապոնական (S. japonica)։ Մշակվում է ցածրադիր գոտու չոր ու շոգ վայրերում (Արարատյան դաշտ, Սյունիք և այլն)։

Կենսաբանական նկարագիր

Փռված սաղարթով ծառ է, բարձրությունը՝10-12 (25) մ։ Տերևները կենտփետրաձև են, փայլուն։ Ծաղկաբույլը ողկուզանման է կամ հուրանանման, ծաղիկները՝ դեղնասպիտակավուն, բուրավետ։ Ծաղկում է հունիս-օգոաոոսին։

Պտուղը մսալի, գլանաձև, բազմասերմ ունդ է։ Սերմերն օվալաձև են կամ էլիպսաձև։ Բազմանում է սերմերով։

Դասակարգում

Sophora albescens (Rehder) C.Y.Ma
Sophora alopecuroides L. [syn. Vexibia alopecuroides (L.) Yakovlev]
Sophora cassioides (Phil.) Sparre
Sophora chathamica Cockayne^[1]
Sophora chrysophylla (Salisb.) Seem.
Sophora davidii Kom. ex Pavol. [syn. Sophora viciifolia Hance]
Sophora denudata Bory^[2]
Sophora fernandeziana (Phil.) Skottsb.
Sophora flavescens Aiton
Sophora fulvida (Allan) Heenan & de Lange^[3]
Sophora godleyi Heenan & de Lange
Sophora howinsula (Oliv.) P.S.Green
Sophora inhambanensis Klotzsch
Sophora koreensis Nakai
Sophora lehmannii (Bunge) Kuntze [syn. Ammothamnus lehmannii Bunge]
Sophora longicarinata G.Simpson & J.S.Thomson Новая Зеландия.
Sophora macrocarpa Sm.
Sophora masafuerana (Phil.) Skottsb.^[4]
Sophora microphylla Aiton
Sophora mollis (Royle) Graham ex Baker
Sophora molloyi Heenan & de Lange
Sophora moorcroftiana Benth.
Sophora nuttalliana B.L.Turner
Sophora pachycarpa Schrenk ex C.A.Mey.
Sophora prazeri Prain [syn. Sophora bhutanica H.Ohashi]
Sophora prostrata Buchanan
Sophora stenophylla A.Gray
Sophora tetraptera J.F.Mill.
Sophora tomentosa L.
Sophora toromiro (Phil.) Skottsb.^[5]
Sophora tonkinensis Gagnep.
Sophora velutina Lindl.
Sophora violacea Thwaites

Աղվեսապոչ սոֆրա

ՀԽՍՀ-ում բնական պայմաններում հանդիպում է աղվեսապոչ սոֆորա (sophora alopecuroides)։ Աղվեսապոչ սոֆրա կամ դառը բիանը մինչև 1 մ բարձրությամբ, կանգուն ցողուններով բազմամյա խոտաբույս է։ ՀԽՍՀ-ում տարածված է Լոռու, Շիրակի, Ապարանի, Վայքի և Արարատյան հարթավայրի շրջաններում։ Դժվար արմատախիլ եղող չարորակ մոլախոտ է։ Աղվեսապոչ սոֆորայի սերմերով վարակված հացահատիկի ալյուրը դառն է և թունավոր։

Ճապոնական սոֆրա

Անտառա-մշակույթներում հանդիպում է ճապոնական սոֆորա (sophra japonica)։ Ճապոնական սոֆորա մինչև 12 մ բարձրությամբ, ցրված սաղարթով դեկորատիվ ծառ է։ ՀԽՍՀ-ում տարածված է Արարատյան հարթավայրի, Իջևանի և Սևանի ջրավազանի շրջանների անտառա-մշակույթներում։ Սոֆորայի բոլոր տեսակներն էլ պարունակում են թունավոր ալկալոիդներ։ Կարող են օգտագործվել ժողտնտեսության մեջ՝ ինսեկտիցիդների, դեղանյութերի և ներկանյութերի ստացման համար։

Ֆիլոգենեզ

Styphnolobium

sectio Wightia

	Pseudosophora

	Edwardsia

^[6]

Քիմիական կազմ

Պարունակում է ալկալոիդներ, գլիկոզիդներ, ներկատու և միջատասպան նյութեր և այլն։

Նշանակություն և կիրառում

Թունավոր է։ Դեղաբույս է։ Պատրաստուկներն օգտագործում են արյունազեղման, շաքարախտի, ստամոքսի և 12-մատնյա աղիքի խոցային հիվանդության, այրվածքների ժամանակ և որպես վերքամոքիչ միջոց։

Ծանոթագրություններ

↑ «New Zealand Plant Conservation Network (Kowhai, coastal kowhai)». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 2-ին.
↑ Catalogue of Life: Sophora denudata(չաշխատող հղում)
↑ «The Native Plant Centre: Sophora fulvida». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 2-ին.
↑ IUCN Red List: Sophora masafuerana
↑ IUCN Red List: Sophora toromiro (Toromiro)
↑ Mitchell & Heenan 2002.Botanical Journal of the Linnean Society, 140, 435—441(չաշխատող հղում).

Գրականություն

Яковлев Г. П. Заметки по систематике и географии рода Sophora L. и близких родов. // Труды Ленинградского химико-фармацевтического института. Т. 21. — 1967. — С. 42-62.
Никифоров Ю. В. Алтайские травы-целители. Горно-Алтайск: Юч-Сумер — Белуха, 1992.
Головкин Б. Н. и др. Маакиаин (maackiain) // Биологически активные вещества растительного происхождения / Отв. ред. В. Ф. Семихов. — М.: Наука, 2001. — Т. II. — С. 398. — 764 с. — 1000 экз. — ISBN 5-02-013184-9 — УДК 58

Արտաքին հղումներ

Sophora macrocarpa pictures from Chilebosque

Վիքիցեղերն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆորա» հոդվածին։

Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Սոֆորա» հոդվածին։

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական տարբերակը վերցված է Հայաստանի բնաշխարհ հանրագիտարանից, որի նյութերը թողարկված են Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) թույլատրագրի ներքո։

[1] «New Zealand Plant Conservation Network (Kowhai, coastal kowhai)». Արխիվացված է օրիգինալից 2008 թ․ հոկտեմբերի 22-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 2-ին.

[2] Catalogue of Life: Sophora denudata(չաշխատող հղում)

[3] «The Native Plant Centre: Sophora fulvida». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ հունվարի 27-ին. Վերցված է 2015 թ․ փետրվարի 2-ին.

[4] IUCN Red List: Sophora masafuerana

[5] IUCN Red List: Sophora toromiro (Toromiro)

[6] Mitchell & Heenan 2002.Botanical Journal of the Linnean Society, 140, 435—441(չաշխատող հղում).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]