21 Batalion Czołgów Lekkich

21 Batalion Czołgów Lekkich – pododdział pancerny Wojska Polskiego w II Rzeczypospolitej.

Batalion nie występował w organizacji pokojowej wojska. Zmobilizowany w ramach I rzutu mobilizacji powszechnej w dniach 31 sierpnia – 3 września 1939 przez 12 batalion pancerny w Łucku jako oddział dyspozycyjny Naczelnego Dowództwa. Został wyposażony w sprowadzone do Polski 20 lipca 1939 czołgi Renault R-35^[1].

Będąc w dyspozycji Naczelnego Wodza (NW) nie brał udziału w pierwszej fazie walk. W sztabie NW zadecydowano o wzmocnieniu Armii „Małopolska” 21 batalionem. 14 września batalion wykonał marsz z Kiwerc do Dubna, gdzie załadowano go transport kolejowy^[2]. Z powodu zniszczenia linii kolejowej batalion dotarł tylko do stacji Radziwiłłów. Stamtąd, po wielokrotnej zmianie przydziałów, skierowany został 15 września, rozkazem Naczelnego Dowództwa do obrony tzw. rumuńskiego przedmościa^[3]. 15/16 września nocnym marszem batalion dotarł rano do lasu w okolicach Brzeżan. 16 września dowódca plutonu czołgów zapasowych por. Marian Fijałkowski otrzymał rozkaz maszerowania razem z kompanią techniczno-gospodarczą. Z uwagi na to, że w kolumnie maszerowały stare i wysłużone „Berliety”, kompania pozostawała w tyle. 17 września z polecenia gen. dyw. Władysława Sikorskiego, pluton por. Fijałkowskiego wzmocnił swymi czołgami obronę mostów (drogowego i kolejowego) na Dniestrze w Niżniowie zabezpieczanych przed Armią Czerwoną przez kompanię piechoty Obrony Narodowej ze Stanisławowa. Kolejnym nocnym marszem 16/17 września batalion przybył do nakazanego rejonu. O godz. 3.00 przejechano przez Stanisławów i w godzinę później zorganizował biwak w lesie Klubowce na trasie Tyśmienica – Niżniów. O 11.30 dowódca batalionu, mjr Jerzy Łucki, dowiedział się o sowieckiej agresji na Polskę. Kilka godzin później, na rozkaz Naczelnego Dowództwa, oddział wyruszył w drogę do granicy polsko-rumuńskiej. Batalion granicę przekroczył w Kutach 18 września o 15.00 (mając na stanie 34 czołgi)^[3]. Pluton czołgów zapasowych podążający za 21 bczl w kierunku granicy, podczas przemarszu przez Kołomyję stoczył potyczkę z komunistycznymi dywersantami 19 września. Po czym 20 września przekroczył granicę z 4 czołgami. Dwa czołgi i patrol motocyklowy, podążające z tyłu za batalionem włączył do obrony miejscowości Kuty, komendant miasta mjr dypl. H. Piątkowski. Na interwencję mjr. Łuckiego czołgi wraz z patrolem 21 września dołączyły do batalionu. Ostatecznie 4 października sprzęt i czołgi batalionu zostały przekazane stronie rumuńskiej, a żołnierze internowani^[4].

2 (3?) czołgi R-35 z 21 batalionu czołgów lekkich dołączyły do 10 Brygady Kawalerii Zmot. i razem z nią przekroczyły granicę z Węgrami. Nie do końca jasne jest pochodzenie tych czołgów. Być może pochodziły z kompanii por. Jakubowicza lub z 21 batalionu czołgów lekkich.

Obsada personalna we wrześniu 1939^[5]:

• dowódca – mjr Jerzy Łucki
• zastępca – kpt. Jan Okolski (do 8 lub 11 IX 1939)
• oficer taktyczno-zwiadowczy – kpt. Walerian Łań (od 8 lub 11 IX 1939 zastępca dowódcy batalionu)^[6]
• adiutant – por. Tadeusz Kraczkiewicz
• dowódca plutonu opl – por. rez. Jerzy Piątkowski^[6]
• dowódca 1 kompanii – kpt. Józef Wasilewski
  • dowódca 1 plutonu – por. Mieczysław Panieczko
  • dowódca 2 plutonu – ppor. Bogusław Grudziński
  • dowódca 3 plutonu – ppor. Tomasz Kostuch
  • dowódca 4 plutonu – sierż. pchor. Wiktor Słabczyński
• dowódca 2 kompanii – por. Marian Kochanowski
  • dowódca 1 plutonu – por. rez. Józef Kostylek
  • dowódca 2 plutonu – sierż. pchor./ppor. Stanisław Janiszewski
  • dowódca 3 plutonu – ppor. rez. Wacław Kowalski
  • dowódca 4 plutonu – ppor rez. Janusz Kaliszewski
• dowódca 3 kompanii – kpt. Ryszard Orliński
  • dowódca 1 plutonu – por. Leszek Szczepański
  • dowódca 2 plutonu – sierż. pchor.rez. Eugeniusz Hauck
  • dowódca 3 plutonu – sierż. pchor. rez. Adam Ostromęcki
  • dowódca 4 plutonu – ppor. rez. Stanisław Kleniewski
• dowódca kompanii techniczno – gospodarczej – kpt. Jan Żurek
  • dowódca plutonu technicznego – por. Marian Fijałkowski
  • dowódca plutonu gospodarczego – ppor. rez. Eugeniusz Karniol

 Osobny artykuł: Organizacja wojenna batalionu czołgów lekkich R-35.

• Adam Jońca: Wrzesień 1939: pojazdy Wojska Polskiego: barwa i broń. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1990. ISBN 83-206-0847-3.
• Rajmund Szubański: Polska broń pancerna w 1939 roku. Warszawa: Bellona Spółka Akcyjna, 2011. ISBN 978-83-11-12106-5.
• Jan Tarczyński, Krzysztof Barbarski, Adam Jońca: Pojazdy w Wojsku Polskim = Polish Army vehicles : 1918-1939. Pruszków: Oficyna Wydawnicza "Ajaks"; Londyn : Komisja Historyczna b. Sztabu Głównego PSZ, 1995. ISBN 83-85621-57-1. Brak numerów stron w książce
• Marian Żebrowski: Zarys historii polskiej broni pancernej 1918–1947. Londyn: Zarząd Zrzeszenia Kół Oddziałowych Broni Pancernych, 1971.
• Jan Tarczyński: 12 Batalion Pancerny. Pruszków: Wydawnictwo Ajaks, 1995, seria: Zarys historii wojennej pułków polskich w kampanii wrześniowej. Zeszyt 49. ISBN 83-85621-60-1.
• Ryszard Rybka, Kamil Stepan: Najlepsza broń. Plan mobilizacyjny „W” i jego ewolucja. Warszawa: Oficyna Wydawnicza „Adiutor”, 2010. ISBN 978-83-86100-83-5.