|
Grobowiec tracki w Kazanłyku Ten artykuł został nominowany do wyróżnienia „Dobry Artykuł”.
Grobowiec tracki w Kazanłyku[2] – murowany tracki grobowiec kurhanowy z okresu hellenistycznego (datowany na ok. 310–290 p.n.e.), znajdujący się w północnej części miasta Kazanłyk, w środkowej części Bułgarii. Grobowiec jest częścią ogromnej (liczącej ponad 1500 obiektów) nekropolii, leżącej w pobliżu starożytnego trackiego miasta Seuthopolis[a]. Okoliczności odkryciaGrobowiec został odkryty nie podczas regularnych prac archeologicznych, a przypadkowo w czasie naprawiana schronu przeciwlotniczego[3] przez wojsko 19 kwietnia 1944 roku[2]. Odsłonięte wówczas wejście było prymitywnie wymurowaną, kamienną bramą[3]. Nad grobowcem znajdował się późniejszy kurhan, który potem usunięto[3]. Kurhan ten, określany nazwą Tjulbeto, miał wysokość 7,2 m i średnicę 40 m[3]. Kontekst: Trakowie w IV w. p.n.e.Na ziemiach trackich od V w. p.n.e. istniało królestwo założone przez plemię Odrysów. W IV wieku p.n.e. Tracja była areną złożonych przemian politycznych, na które wpływ miały zarówno wewnętrzne ambicje lokalnych władców, jak i zewnętrzne naciski ze strony sąsiednich potęg. Król Kotys I, władający od 384 lub 383 p.n.e., siłą umocnił władzę centralną[4]. Jednakże, po jego śmierci w 359 roku p.n.e., królestwo zostało podzielone między trzech synów, co osłabiło jedność regionu. Wykorzystując tę sytuację, Filip II Macedoński do 340 roku p.n.e. podbił znaczną część Tracji, rozszerzając swoje wpływy na wschód[5].  W obliczu macedońskiej dominacji, lokalni władcy podejmowali próby odzyskania niezależności. Seutes III, jeden z najważniejszych trackich królów, starał się odbudować siłę królestwa Odrysów i około 320 roku p.n.e. założył miasto Seuthopolis, które stało się centrum politycznym i kulturalnym jego królestwa. Mimo starań lokalnych władców, Tracja pozostawała pod silnym wpływem Macedonii, zwłaszcza po śmierci Aleksandra Wielkiego w 323 roku p.n.e., kiedy to jego generałowie, znani jako diadochowie, rywalizowali o kontrolę nad regionem. Seutes III, choć początkowo sprzeciwiał się siłą macedońskiej dominacji (323 p.n.e., 314 p.n.e.), ostatecznie w 306 p.n.e. uznał zwierzchnictwo Lizymacha, jednego z diadochów, co pozwoliło mu zachować pewną autonomię w ramach szerszego kontekstu politycznego[6][7]. Nie jest znana ani dokładna data śmierci Seutesa III, ani dokładna data rozpadu jego wątłego królestwa[8]. W 279 p.n.e. ziemie trackie najeżdża grupa 20 000 Celtów, która w początkowej fazie najazdu stosuje taktykę gwałtownych i niespodziewanych napadów[9]. Rozwój rzemiosła był nierównomierny i prowadzony na mniejszą skalę niż helleński[10]. Ziemie Odrysów były znacznie bogatsze od tych zamieszkiwanych przez Greków, a ustrój rodowo-plemienny wspierał gospodarczą siłę lokalnych arystokratów, co miało często szkodliwy wpływ na jedność królestwa[11]. W tym burzliwym okresie sztuka tracka odzwierciedlała zarówno tradycyjne motywy lokalne, jak i wpływy helleńskie, związane tak z ustanowieniem panowania macedońskiego, jak i z bliskością greckich kolonii na wybrzeżu Morza Czarnego[12]. W sztuce trackiej widoczne są też wpływy perskie, które trafiły do Tracji zarówno bezpośrednio, jak i za pośrednictwem helleńskich kolonii[13]. W odpowiedzi na lokalne gusta i zapotrzebowanie arystokracji, toreutyka i jubilerstwo czerpią zarówno z tradycji helleńskiej jak i perskiej, tworząc swego rodzaju eklektyzm[13]. Herodot następująco opisuje tracki obrządek pogrzebowy arystokracji: "Pogrzeby bogaczów tak się odbywają: przez trzy dni wystawia się zwłoki, zarzyna wszelakie bydlęta ofiarne i ucztuje, opłakawszy wprzód zmarłego; potem zwłoki pali się lub grzebie. Po usypaniu mogiły urządzają wszelkiego rodzaju igrzyska, w których największe nagrody wyznacza się za pojedynek, stosownie do jego znaczenia"[14]. Trakowie rytualnie niszczyli dary składane do grobu, jak i rozczłonkowywali ciało zmarłego, co miało być odzwierciedleniem mitu o rozszarpaniu Orfeusza[15]. Opis grobowca Przypuszcza się, iż należał do władcy lub wielmoży trackiego, który został pochowany w nim wraz z żoną. Iwan Wenedikow identyfikuje parę jako należącą do rodu Seutesa III[16]; podobnie konkludują Marazow i Fol[17], zaś katalog wystawy w Getty Museum (2024) precyzuje, że może chodzić o jednego z synów Seutesa i jego żonę[18]. Ludmiła Żiwkowa stwierdza, że architektura i obyczaj grzebalny wiążą grobowiec z kulturą okolic Seuthopolis[19] i to tam właśnie można znaleźć zbliżone architektonicznie grobowce kopułowe[20]. Grobowiec składa się z trzech pomieszczeń:
Grobowiec wykonano z cegieł o grubości 8-9 cm, ułożonych w poziomych rzędach i łączonych zaprawą wapienną, grubą na 1-2 cm[22]. Zmarli, kobieta i mężczyzna, zostali pochowani bez kremacji; nie jest możliwe ustalenie, czy do pochówku doszło w tym samym czasie. Oprócz szczątków ludzkich, w grobowcu znaleziono też szczątki konia[23].  W grobowcu odkryto jedynie pewną liczbę niewielkich przedmiotów, porozrzucanych na podłodze. Były to drobne ozdoby (guziczki, taśmy, pierścień), fragmenty lokalnej ceramiki i elementy wyposażenia bojowego (nóż, ostrze włóczni, uzda). Znalezione przedmioty świadczą, że został on ograbiony już w starożytności[24][25]. Największą wartość przedstawiają malowidła ścienne, pokrywające ok. 40 m2 powierzchni. We freskach pomieszczenia kopułowego przeważa kolor czerwony, zaś podstawowe kolory w dolnych partiach to czerwony, biały i czarny[26]. Zarówno w grobowcu w Kazanłyku, jak i w wielkiej komnacie w Seuthopolis wykorzystano inkrustację polichromiczną i wykładzinę marmurową, co stanowi dowód na tożsamość czasową obu budowli[27]. Malowidła reprezentują wysoki poziom artystyczny i wykazują mieszany styl tracko-grecki. Tracka forma grobowca i trackie upodobania[19] łączą się z dekoracją i tematyką charakterystyczną dla sztuki greckiej[16]. A. Wasiliew przyjmuje, że malowidła stworzył jeden mistrz, który przyswoił sztukę grecką, a jednocześnie mieszkał i pracował wśród Traków[28]. Komora grobowa Fryzy w komorze grobowej przedstawiają kompozycję wielofigurową i składają się z dwóch pasów ornamentów, poprzedzonych naprzemiennie pojawiającym się dekoracyjnym motywem bukranionów i czterolistnych koniczyn, bezpośrednio nad którymi znajduje się kimation lesbijski[29]. Pierwszy, dolny pas w komorze grobowej przedstawia uroczystą ucztę żałobną, w której uczestniczy małżeństwo. Przypuszczalnie[30] chodzi o uroczyste pożegnanie przez żonę zmarłego męża. Postacie żony i męża są większe od innych; siedząca żona ma 52 cm wysokości, a stojąca służąca 54 cm[31].  Dostojnik siedzi na ozdobnym krześle z poduszką (lekki taboret - difros[18]), ubrany w biały chiton, czerwony płaszcz i złoty wieniec. Przed nim znajduje się trójnogi stolik zastawiony potrawami i owocami[29]. Jego dłoń delikatnie trzyma rękę żony, co symbolizuje ich smutne rozstanie[32]. Żona, ubrana w zdobiony chiton i welon, siedzi na eleganckim krześle (tronie), jej wyraz twarzy jest pełen zadumy. Taki sposób ucztowania - na siedząco, z mężczyzną na lekkim taborecie, a kobietą na tronie, jest charakterystyczny dla obyczaju trackiego[18]. Oboje mają na nogach obuwie[29]. Procesja składa się z dwóch grup. Po stronie dostojnika idzie szlachetnie ubrana kobieta z owocami, niewolnik z winem oraz dwie muzykantki z trąbami[b], wskazujące na liberalizację trackiego społeczeństwa arystokratycznego[33]. Konie z ozdobnymi siodłami prowadzi stajenny, za którym stoi strażnik. Po stronie żony idą służące, niosąc szkatułkę, klejnoty i welon, wyrażając smutek i szacunek. Kobiety są ubrane jednakowo, w przepasane chitony z krótkim rękawem i mają na sobie obuwie[29].  W osobnej scenie, na przeciw sceny głównej, młody woźnica uspokaja konie zaprzężone do rydwanu (kwadryga). Woźnica ma na sobie krótki biały chiton, zaś w ręce w gotowości trzyma bat[34]. Jego dynamiczna postać oraz pięknie przedstawione konie, ukazane z wielką precyzją i emocjami, kontrastują z resztą procesji. Scena ta zamyka pierwszy fryz, podkreślając młodość, siłę i życie[35], które przeciwstawiają się żałobnej atmosferze[36]. Marazow i Fol proponują alternatywną interpretację sceny przedstawionej w pierwszym pasie, wedle której centralna scena ma charakter hierogamiczny, podobnie jak pokrewne, lecz bardziej bezpośrednie przedstawienie na jednej z aplik skarbu letnickiego. Wedle tej interpretacji gest, który wykonują dłońmi centralne postacie, to przyciąganie już ubóstwionego arystokraty i bogini, w obecności bogini-matki (kobieta stojąca po prawej stronie mężczyzny, relatywnie większa niż inne przedstawione postaci - zob. galeria)[37]. Pierwszy i drugi pas fryzów rozdzielają cztery paski ornamentalne[29]. Na drugim, górnym pasie znajduje się scena z wyścigów rydwanów. Trzy rydwany zaprzęgnięte są w parę koni każdy[35]. Malowidła mają charakter uproszczony i sprawiają wrażenie szybkiego pędu w zamkniętym kręgu[35]. Scena przedstawiająca rydwany łączy się z zakończeniem ceremonii pogrzebowych, gdyż to właśnie rydwany były ostatnimi przedmiotami umieszczanymi w przedsionku grobowca[36][38]. W samym środku kopuły znajdowała się czterolistna koniczyna, która uległa zniszczeniu[29]. Dromos Malowidła w korytarzu (dromosie) zostały wykonane na podkładzie roztworu wapiennego i pyłu marmurowego[39]. Zawierają wizerunki pieszych i konnych wojowników. Są ułożone w dwa fryzy, długie na 2 metry i wysokie na 30 cm. Fryzy ukazują wojskowe osiągnięcia zmarłego[40][29]: scenę bitewną i negocjacje pokojowe. Artysta przedstawił łącznie 21 sylwetek[41]. Kompozycja ma uproszczoną gamę kolorystyczną, a postaci są pozbawione cech indywidualnych. Ciasny przedsionek wymusił na artyście stosowanie uproszczeń układu[40]. Malowidła dromosu nie są podporządkowane malarskiej tradycji hellenistycznej, na przykład brak jest wizerunków poległych[42]. L. Żiwkowa i I. Wenedikow sugerują, że jednym z jeźdźców przedstawionych na fryzie zachodnim jest sam Seutes III[43]. Współczesna ekspozycja i ochrona Aby zachować delikatne malowidła, grobowiec nie jest udostępniony publicznie. Po jego odkryciu usunięto masyw nagrobny (kurhan); drzewa na nim rosnące uszkodziły część murów, zaś do środka dostawał się gliniasty muł[3]. Wokół oryginalnego grobowca, w 1960 roku powstała współczesna konstrukcja architektoniczna (zob. galeria), zaś od 1961 roku powietrze w nim jest klimatyzowane dla utrzymania optymalnych warunków konserwacyjnych[3]. Zdaniem M. Conczewej, konstrukcja ta jest "chybiona i pozbawiona stylu", a także "fałszuje wyobrażenie o jego prawdziwym, pierwotnym wyglądzie zewnętrznym"[44]. W pobliżu oryginalnego grobowca zbudowano pełnowymiarową, dokładną replikę, która jest dostępna dla zwiedzających[45]. W 1979 r. grobowiec został wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Grobowiec znajduje się także na liście 100 obiektów turystycznych Bułgarii (nr 91)[46]. Zobacz teżGaleria
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne |
||||||||||||||||||||||||
![Grobowiec tracki w Kazanłyku[1]](http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/0/0c/Red_pog.svg/6px-Red_pog.svg.png){kind=small}
.jpg)
