|
Religia w Toruniu .jpg) Religia w Toruniu – artykuł przedstawia listę i historię działalności wspólnot wyznaniowych działających na terenie Torunia. Historia kultu religijnego ToruniaŚredniowieczeHistoria kultu religijnego Torunia w przeważającej części dotyczy Kościoła katolickiego[1]. Od średniowiecza aż do 1992 roku dzisiejszy Toruń znajdował się w granicach dwóch diecezjach: do początku XIX wieku były to diecezja chełmińska i diecezja włocławska, następnie diecezja chełmińska i archidiecezja gnieźnieńska[2]. Granica pomiędzy diecezjami przebiegała przez Wisłę[3]. Od chwili wystawienia dokumentu lokacyjnego w 1233 roku Toruń prawdopodobnie posiadał własną parafię. Najważniejszym kościołem w Toruniu był kościół św. Janów. Nie wiadomo, czy kościół od początku miał obu patronów, czy też na początku jedynym patronem był św. Jan Chrzciciel[4]. W 1264 roku założono Nowe Miasto Toruń. Główną świątynią w Nowym Mieście był kościół św. Jakuba Apostoła Większego[4]. Ponadto w XIV wieku w Kaszczorku powstałą parafia Podwyższenia Krzyża Świętego w Toruniu. Kaszczorek znalazł się w granicach Torunia w 1976 roku[5]. Czasy nowożytneW XVI wieku w Toruniu pojawili się ewangelicy. Pierwsi z nich osiedli się w mieście krótko po ogłoszeniu przez Marcina Lutra 95 tez w 1517 roku[6]. Na mocy przywileju wydanego przez króla Zygmunta II Augusta dnia 28 grudnia 1558 roku w Toruniu mógł bez przeszkód rozwijać się luteranizm[7]. Toruń został jednym z ważniejszych ośrodków ewangelickich w Rzeczypospolitej. W 1595 roku w mieście odbył się synod generalny protestantów, w 1645 roku Colloquium charitativum – spotkanie ekumeniczne polskich protestantów i katolików[8]. Relacje pomiędzy katolikami a protestantami zaczęły się psuć po III wojnie północnej i wzroście liczby ludności niemieckiej, faworyzowanej przez władze miasta[9][10]. Do Kościoła katolickiego przynależeli przedstawiciele klas niższych[11]. 17 lipca 1724 roku doszło do tzw. tumultu toruńskiego. Tego dnia protestanci, sprowokowani przez uczniów jezuickich podczas procesji odbywającej się dzień wcześniej, dopuścili się do zdemolowania kolegium jezuickiego[12]. Brak reakcji ze strony miejskich służb porządkowych doprowadził do skazania burmistrza Torunia Jana Gotfryda Rösnera i dziewięciu uczestników tumultu na karę śmierci[13]. Zgodnie z postanowieniem sądu kościół Najświętszej Marii Panny oraz zabudowania klasztorne oddano bernardynom, a Rada miasta Torunia miała składać się w połowie z katolików[9][13][14][15]. Wydarzenia w Toruniu obiegły Europę i doprowadził do kampanii środowisk protestanckich przeciwko Rzeczypospolitej[16]. W XVII wieku w Toruniu pojawili się pierwsi wyznawcy prawosławia[17]. Zabór pruski.JPG) W okresie zaboru pruskiego ludność niemiecka przeważnie należała do Kościoła ewangelickiego, polska – katolickiego[18]. W 1840 roku stanowiła 42,7% mieszkańców Torunia, w 1858 roku 37%, 1880 roku 41%, 1910 roku 47%. W okresie zaboru pruskiego toruńscy katolicy dysponowali trzema kościołami parafialnymi: św. Janów, Najświętszej Marii Panny i św. Jakuba[19]. Do parafii św. Janów przynależeli torunianie ze Starego Miasta, św. Jakuba torunianie z Nowego Miasta i przedmieść. Kościół Najświętszej Marii Panny należał do zakonu bernardynów, od 1822 roku był użytkowany przez parafię św. Wawrzyńca[20]. 1 kwietnia 1831 roku utworzono parafię Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, obejmującą swoim zasięgiem mieszkańców Bydgoskiego Przedmieścia, Chełmińskiego Przedmieścia, folwarku na Bielanach i wsi Mokre[21][18]. Parafia ta stanowiła kontynuację zniesionej parafii św. Wawrzyńca[21]. Ludność ewangelicka należała do trzech gmin-parafii, podporządkowanych superintendenturze toruńskiej[18]. Ewangelicy ze Starego Miasta należeli do zboru przy Rynku Staromiejskim, z Nowego Miasta i spod toruńskich wsi Rudak i Stawki do gminy pod wezwaniem Trójcy Świętej na Rynku Nowomiejskim, mieszkańcy przedmieść do gminy św. Jerzego. Gmina św. Jerzego do I poł. XIX wieku zachowywała polski charakter[22]. Ludność żydowska stanowiła znikomy procent mieszkańców Torunia. W 1808 roku w Toruniu mieszkało 22 rodzin żydowskich, w 1845 roku – 68, po 1920 roku – 147[23]. W 1846 roku oddano do użytku synagogę przy ul. Szczytnej[24]. W czerwcu 1811 roku rozebrano kościół św. Jerzego[25], w 1824 roku kościół św. Wawrzyńca[26]. W 1897 roku zakończono budowę kościoła garnizonowego św. Katarzyny dla protestanckiej części żołnierzy garnizonu toruńskiego[27]. W 1907 roku wybudowano nowy kościół św. Jerzego (ob. kościół Matki Boskiej Zwycięskiej)[28]. W 1836 roku w Toruniu pojawili się staroluteranie. Do 1844 roku liczba staroluteranów wynosiła ok. 300 członków[28]. W 1899 roku utworzono Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów[29]. W 1901 roku w Toruniu pojawili się pierwszy adwentyści dnia siódmego. Trzy lata później utworzyli własny zbór[30]. I wojna światowa i okres międzywojenny Podczas I wojny światowej i krótko po 1920 roku nastąpił znaczny odpływ ludności niemieckiej z Torunia. Ludność niemiecka stała się kilkuprocentową mniejszością[28]. Jednocześnie do Torunia przybyła ludność ewangelicka ze Śląska Cieszyńskiego i Polski Centralnej[31]. Grupa staroluteranów oraz ewangelicy wyznania augsburskiego modlili się w kaplicy przy ul. Strumykowej. Odłam kalwiński miał kościół przy ul. Wały (ob. Wały gen. Sikorskiego)[28]. Po 1920 roku w Toruniu pojawili się wyznawcy prawosławia. W większości byli to emigranci z Rosji i Ukrainy. W 1920 roku powołano prawosławną parafię św. Mikołaja, rok później Wojskowa Parafia Prawosławna. Parafie scalono w 1924 roku[17]. Nabożeństwa prawosławne odbywały się m.in: w kaplicy ewangelickiej przy ul. Strumykowej, w kaplicy garnizonowej za dworcem kolejowym Toruń Miasto[24]. W 1939 roku parafia otrzymała świątynię przy ul. Podgórskiej[17]. W 1920 w Toruniu istniały trzy parafie Ewangelickiego Kościoła Unijnego: staromiejską, nowomiejską i św. Jerzego[32]. W 1921 założono parafię Ewangelicko-Augsburską dla ludności polskiej[31]. Po 1920 kościół garnizonowy św. Katarzyny przeszedł pod zarząd Kościoła katolickiego[33]. W tym samym kościele odbywały się nabożeństwo greckokatolickie dla emigrantów z Ukrainy[24]. W okresie międzywojennym oddano do użytku kościół Chrystusa Króla i klasztor oo. redemptorystów na Bielanach[33]. Po przyłączeniu Podgórza do Torunia w 1938 roku, miasto powiększyło się o parafię św. Apostołów Piotra i Pawła (istniejącą od końca XVI wieku[34]). Czasy najnowszeKościół katolicki29 listopada 1950 roku na Bielanach erygowano parafię św. Józefa. Była to pierwsza parafia w Polsce prowadzona przez redemptorystów. Kilka lat później parafia rozpoczęła budowę własnej świątyni[35]. Kościół św. Józefa konsekrowano 14 czerwca 1963 roku[36]. W 1951 roku Toruń powiększył się o Wrzosy i Barbarkę, gdzie od 25 marca 1937 roku istniała parafia św. Antoniego[36]. Parafia w latach 1988–1998 wybudowała swój kościół[5]. 1 kwietnia 1976 roku ustanowiono dwie parafię. Pierwszą z nich jest parafia Matki Bożej Zwycięskiej[5]. Do niej przynależy kościół poświęcony w 1907. Do 1945 roku jego patronem był św. Jerzy i należał do gminy ewangelickiej[37]. Drugą jest parafia św. Michała Archanioła i bł. ks. Bronisława Markiewicza. Do parafii przynależy kościół poświęcony 30 maja 1987 roku[38]. 23 kwietnia 1990 roku erygowano parafię Miłosierdzia Bożego i św. Faustyny Kowalskiej. Do parafii należy kościół konsekrowany 8 grudnia 1990 roku[39]. 28 maja 1980 roku na Rubinkowie erygowano parafię św. Maksymiliana Kolbego. Do parafii przynależy kościół poświęcony 12 października 1989 roku. W wyniku szybkiego wzrostu liczby mieszkańców Rubinkowa 7 grudnia 1981 roku powołano parafię Matki Bożej Królowej Polski. Do parafii należy kościół konsekrowany 28 maja 1995 roku[40]. 16 kwietnia 1987 roku erygowano parafię Najświętszego Ciała i Krwi Chrystusa[41]. Do parafii należy kościół konsekrowany 14 maja 2016 roku[39]. W lewobrzeżnej części Torunia utworzono dwie parafię. Na Stawkach 25 listopada 1982 roku ustanowiono parafię Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny. Do parafii należy kościół, w którym nabożeństwa odbywają się od 7 grudnia 1992 roku[42]. W Czerniewicach 8 grudnia 1984 roku erygowano parafię Matki Bożej Łaskawej. Do parafii należy kościół, którego budowę rozpoczęto w 1983 roku[41]. Na mocy bulli papieża Jana Pawła II z dnia 25 marca 1992 roku, Toruń znalazł się w granicach diecezji toruńskiej[43]. W tym samym roku kościół św. Janów został świątynią katedralną[4]. 4 czerwca 1995 roku erygowano parafię Matki Bożej Nieustającej Pomocy, 8 września 1996 roku Najświętszej Maryi Panny Częstochowskiej[44], a 8 września 1999 roku bł. Marii Karłowskiej. Na Podgórzu zaś 8 września 1999 roku erygowano parafię bł. Stefana Wincentego Frelichowskiego[45]. 31 marca 2001 roku parafia Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny otrzymała drugiego patrona: błogosławionego Stefana Wincentego Frelichowskiego[21]. Najmłodszą parafią w Toruniu jest parafia św. Andrzeja Apostoła, utworzona 9 listopada 2016 roku[45]. Inne wyznania chrześcijańskie Po wejściu Armii Czerwonej do Torunia 1945 roku miały miejsce prześladowania ludności prawosławnej. Część osób wywieziono do łagrów, inni emigrowali do Stanów Zjednoczonych, Francji i Australii bądź na ziemię odzyskane. Jednocześnie do parafii św. Mikołaja dołączyli ludzie z Podlasia, Lwowa i Wilna. Obecnie parafia św. Mikołaja obejmuje swoim zasięgiem teren dawnego województwa toruńskiego[17]. W 1945 roku parafia Ewangelicko-Augsburska otrzymała na własność kościół św. Szczepana[31]. W listopadzie 1979 na terenie miasta miało miejsce pierwsze nabożeństwo ewangelikalne[46]. W latach 80. XX wieku działalność w Toruniu rozpoczął pastor Zjednoczonego Kościoła Ewangelicznego, dzięki czemu powstał tu zbór należący do ugrupowania ewangelicznych chrześcijan[47]. W drugiej połowie lat 80. XX wieku do Torunia przybył pastor Adam Gutsche, skierowany tu przez Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Gdańsku w celu reaktywacji działalności miejscowej wspólnoty tego wyznania. Z powodu braku wiernych wywodzących się z przedwojennego zboru baptystycznego, rozpoczęta została tu działalność ewangelizacyjna i misyjna, organizowane były również kursy biblijne oraz odbywały się nabożeństwa. W efekcie nowy Zbór Kościoła Chrześcijan Baptystów w Toruniu został powołany oficjalnie 21 stycznia 1998[48]. W sierpniu 1994 miała miejsce pierwsza ewangelizacja przeprowadzona w Toruniu przez Misję Krajową Kościoła Zielonoświątkowego. We wrześniu 1994 został tu powołany punkt misyjny, przekształcony miesiąc później w filię Kościoła Zielonoświątkowego w RP, na bazie której 20 listopada 1996 utworzono tu samodzielny Zbór Kościoła Zielonoświątkowego w Toruniu[49]. Na początku lat 90. XX wieku powstał niezależny Kościół Chrześcijański w Toruniu, istniejący do 1997, kiedy wszedł w skład miejscowego zboru zielonoświątkowego[50]. Kościoły protestanckie działające obecnie w Toruniu:
Od 17 czerwca 1990 roku działa greckokatolicka parafia. Z powodu braku świątyni liturgia celebrowana jest w kościele rzymskokatolickim pw. św. Maksymiliana[63]. Inne religieObecnie w Toruniu działają ośrodki należące do Buddyjskiej Wspólnoty „Zen Kannon”[64] oraz Związku Buddyjskiego Bencien Karma Kamtsang[65]. W Toruniu działa jedna wspólnota rodzimowierstwa słowiańskiego – powstałe w 2015 roku Stowarzyszenie „Kałdus”[66]. W Toruniu działa 9 zborów Świadków Jehowy[67]. CmentarzeNa terenie dzisiejszego Torunia znajduje się kilkanaście cmentarzy. Obok komunalnych znajdują się kościoły katolickie, protestanckie, w przeszłości istniały również dwa żydowskie. W średniowiecznym Toruniu zmarłych chowano w podziemiach kościoła oraz w przyległych do kościołów placach[68]. W kolejnych wiekach mieszkańców Torunia chowano na cmentarzach przy kaplicach. Bogaci mieszczanie nadal mogli być chowani wewnątrz kościołów[68]. Początkowo wszystkie cmentarze należały do Kościoła katolickiego. Cmentarze protestanckie pojawiły się w XVI wieku[1]. Pod koniec XVIII wieku zabroniono chowania zmarłych wewnątrz kościołów[69]. Podczas budowy Twierdzy Toruń zlikwidowano dotychczas istniejące cmentarze. Nowe budowano w większej odległości od zwartej zabudowy[1]. Najstarszym cmentarzem w Toruniu jest nowy cmentarz św. Jerzego, założony w 1811 roku[70]. Przypisy
Bibliografia
|
