Tramwaje w Lipsku

Tramwaje w Lipsku
	tramwaj
	; Solaris Tramino w Lipsku
Państwo	Niemcy
Kraj związkowy	Saksonia
Lokalizacja	Lipsk
Organizator	Mitteldeutscher Verkehrsverbund
Operator	Leipziger Verkehrsbetriebe
Liczba linii	15
Lata funkcjonowania	od 1872
Roczna; liczba pasażerów	127 000 000
	Infrastruktura
Długość sieci	146 km
Rozstaw szyn	1458 mm
Napięcie zasilania	600 V DC
Liczba zajezdni	6
Liczba przystanków	522
	Tabor
Liczba pojazdów	293
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa

Tramwaje w Lipsku (niem. Straßenbahn Leipzig) – system tramwajowy funkcjonujący w Lipsku – jednym z miast niemieckiego kraju związkowego Saksonia. Operatorem systemu jest przedsiębiorstwo Leipziger Verkehrsbetriebe. Tramwaje wraz ze S-Bahn Mitteldeutschland tworzą kręgosłup miejskiego transportu publicznego w Lipsku. Jest to jeden z największych systemów tramwajowych w Niemczech (15 linii). Rozstaw szyn jest największy wśród niemieckich systemów tramwajowych i wynosi 1458 mm. Praca przewozowa lipskich tramwajów w 2012 r. wyniosła około 12,7 miliona wozokilometrów^[1].

Historia

Tramwaje konne

Historia lipskiego systemu tramwajowego rozpoczęła się 18 maja 1872 r. wraz z otwarciem pierwszych linii tramwaju konnego przez przewoźnika Leipziger Pferde-Eisenbahn (LPE). Pierwsza zajezdnia tramwajowa mieściła się w Reudnitz, które było wówczas siedzibą dyrekcji przewoźnika. Pod koniec 1895 r. system tramwajowy składał się z 46 km torowisk, 1013 koni, 172 wagonów i pięciu zajezdni^[2].

Tramwaje elektryczne do 1945

W kwietniu 1896 r. przedsiębiorstwo LPE przekształcono w firmę Große Leipziger Straßenbahn (GLSt), która do 1897 r. ukończyła elektryfikację systemu. Jeszcze w tym samym roku przedsiębiorstwo Leipziger Elektrische Straßenbahn (LESt) rozpoczęło swoją działalność, a w 1900 r. powstała kolejna firma – Leipziger Außenbahn AG (LAAG)^[2].

W czasie I wojny światowej nastąpiła fuzja Große Leipziger Straßenbahn i Leipziger Elektrische Straßenbahn pod szyldem GLSt. Przedsiębiorstwo dysponowało wówczas ponad 685 wagonami silnikowymi, 546 doczepnymi i torowiskami o długości 127,4 km^[2].

W lipcu 1938 r. firmę GLSt przemianowano na Leipziger Verkehrsbetriebe (LVB). Od grudnia 1943 r., na skutek zniszczeń spowodowanych bombardowaniami alianckimi, ruch tramwajowy wielokrotnie zawieszano. W kwietniu 1945 r. po wkroczeniu wojsk amerykańskich do miasta tramwaje przestały kursować na 9 dni^[2].

Czas NRD

W 1951 r. połączono Leipziger Außenbahn z LVB, które ówcześnie nosiło nazwę VEB Verkehrsbetriebe der Stadt Leipzig. W tym samym roku po 20 latach przerwy zamówiono fabrycznie nowe wagony. W 1965 r. na obszarze całego systemu wprowadzono obsługę bezkonduktorską w tramwajach. W 1969 r. dostarczono pierwszy z ponad 900 czechosłowackich wagonów tramwajowych serii Tatra^[2].

W latach 70. XX wieku doszło do rozwoju motoryzacji, co spowodowało pogorszenie przepustowości układu drogowego. Z tego powodu przebudowano Tröndlinring, ulicę okrążającą centrum miasta, która jest również ważną magistralą tramwajową. W czasach NRD powstało wiele osiedli mieszkaniowych na zachodzie Lipska, do których doprowadzono nowe odcinki torowisk. Większe rozbudowy systemu o nowe torowiska miały miejsce w latach 1983, 1986 i 1989. Oprócz tego przedłużono także istniejące odcinki.

Po zjednoczeniu Niemiec

Po 1990 r. zlikwidowano wiele torowisk tramwajowych (podobnie jak w końcu lat 70. XX wieku), tym razem jednak powodem były oszczędności po zmianie sytuacji społeczno-politycznej w konsekwencji zjednoczenia Niemiec. Układ sieci zoptymalizowano pod kątem zwiększenia efektywności transportu tramwajowego. W latach 1994–1998 zakupiono 56 ośmioosiowych tramwajów typu NGT8, wyprodukowanych przez konsorcjum firm Duewag, Waggonbau Bautzen (DWA), ABB i Siemens; były to pierwsze niskopodłogowe tramwaje w Lipsku^[3].

Początek XXI wieku

W celu zwiększenia dostępności starszego taboru tramwajowego dla osób starszych i niepełnosprawnych, w latach 2000–2001 zakupiono w zakładach Bombardier 38 czteroosiowych doczep niskopodłogowych typu NB4^[4]. Z powodu ograniczonych funduszy i niewystarczającej pojemności wagonów NGT8, postanowiono o skonstruowaniu własnego, częściowo niskopodłogowego wagonu tramwajowego, któremu nadano nazwę Leoliner (inne oznaczenie: NGTW6L). Produkcja tych sześcioosiowych wagonów tramwajowych przebiegała w zakładach LEOLINER Fahrzeug-Bau Leipzig GmbH (FBL; dziś HeiterBlick)^[5]. Pierwsze dwa prototypy wprowadzono do ruchu w 2004 r. W latach 2005–2007 do Lipska dostarczono 24 długie na 45 m przegubowe wagony niskopodłogowe typu NGT12-LEI z serii Flexity Classic produkcji Bombardier Transportation^[6]. W latach 2010–2012 zakupiono kolejnych 9 tramwajów NGT12-LEI za 29 mln euro^[7]. 26 marca 2015 r. LVB zamówiło cztery tramwaje typu Solaris Tramino (NGT10) w zakładach Solaris Bus & Coach z opcją zakupu 43 kolejnych egzemplarzy w ciągu następnych pięciu lat. Pierwszy tramwaj dostarczono do miasta 21 grudnia 2016 r.^[8] Całkowity koszt zakupu wagonów wynosi około 120 mln euro.

Linie

Dzienne zwykłe

Stan z 19 października 2019 r.

Linia	Trasa
1 1E	Lausen – Zschampertaue – Krakauer Straße – Ratzelbogen – Stuttgarter Allee – Schönauer/Ratzelstraße – Herrmann-Meyer-Straße – Kurt-Kresse-Straße – Diezmannstraße – Antonien-/Gießerstraße – Adler – Rödelstraße – Stieglitzstraße – Holbeinstraße – Klingerweg – Marschnerstraße – Westplatz – Gottschedstraße – Goerdelerring – Hauptbahnhof – Hofmeisterstraße – Friedrich-List-Platz – Einertstraße – Hermann-Liebmann-/Eisenbahnstraße – Stannebeinplatz – Stöckelstraße – Löbauer Straße – Ossietzky-/Gorkistraße – Rathaus Schönefeld – Schönefeld, Volbedingstraße (1^E) – Mockauer-/Volbedingstraße – Friedrichshafner Straße – Döringstraße – Mockau, Post
2	[Lausen – Zschampertaue – Krakauer Straße (tylko wcześnie rano i wieczorem)] Grünau-Süd – Ratzelbogen – Stuttgarter Allee – Schönauer/Ratzelstraße – Herrmann-Meyer-Straße – Kurt-Kresse-Straße – Diezmannstraße – Antonien-/Gießerstraße – Adler – Rödelstraße – Stieglitzstraße – Holbeinstraße – Klingerweg – Marschnerstraße – Westplatz – Neues Rathaus – Wilhelm-Leuschner-Platz – Roßplatz – Härtelstraße – Bayerischer Bahnhof – Johannisallee – Deutsche Nationalbibliothek – Altes Messegelände – Naunhofer Straße – Völkerschlachtdenkmal – Südfriedhof – Prager/Russenstraße – Probstheida – Franzosenallee – Roseggerstraße – Meusdorf (w dni powszednie)
3 3E	Knautkleeberg – Fortunabadstraße – Albersdorfer Straße – Seumestraße – Wasserwerk Windorf – Großzschocher, Gerhard-Ellrodt-Straße – Huttenstraße – Kunzestraße – Arthur-Nagel-Straße – Kleinzschocher, Kötzschauer Straße – Schwartzestraße – Adler – Markranstädter Straße – Elster-Passage – Felsenkeller – Angerbrücke, Strbf. – Sportforum Süd – Waldplatz – Leibnizstraße – Goerdelerring – Hauptbahnhof – Hofmeisterstraße – Friedrich-List-Platz – Einertstraße – Hermann-Liebmann-/Eisenbahnstraße – Torgauer Platz – Volksgarten – Permoser-/Torgauer Straße – Schwantesstraße – Bautzner Straße – Hohentichelnstraße – Arcus Park – Heiterblick, Teslastraße – Portitzer Allee, S-Bf. Heiterblick – Taucha, Otto-Schmidt-Straße – Taucha, Theodor-Körner-Straße – Taucha, Freiligrathstraße – Taucha, An der Bürgerruhe (końcowy linii: 3) – Heisenbergstraße – Paunsdorf-Nord – Hermelinstraße – Paunsdorfer Allee/Permoserstraße – Paunsdorf-Center – Sommerfeld (końcowy linii: 3^E)
4 4E	Gohlis, Landsberger Straße – Beyerleinstraße – Landsberger-/Max-Liebermann-Straße – Viertelsweg – S-Bf. Coppiplatz – Georg-Schumann-/Lindenthaler Straße – Menckestraße – Stallbaumstraße – Am Mückenschlösschen – Feuerbachstraße – Waldplatz – Leibnizstraße – Goerdelerring – Hauptbahnhof (4^E, w dni powszednie) – Augustusplatz – Johannisplatz – Gerichtsweg – Reudnitz, Koehlerstraße – Breite Straße – Riebeck-/Oststraße – Riebeck-/Stötteritzer Straße (4^E, w dni powszednie) – S-Bf. Stötteritz – Breslauer Straße – Weißestraße – Rathaus Stötteritz – Kolmstraße – Stötteritz, Holzhäuser Straße
7	Böhlitz-Ehrenberg, Burghausener Straße – Forstweg – Ludwig-Jahn-Straße – Südstraße – Barnecker Straße – S-Bf. Leutzsch – Philipp-Reis-Straße – Pfingstweide – Rathaus Leutzsch – Diakonissenhaus – Wielandstraße – Georg-Schwarz-/Merseburger Straße – Lindenauer Markt – Angerbrücke, Strbf. – Sportforum Süd – Waldplatz – Leibnizstraße – Goerdelerring – Hauptbahnhof – Augustusplatz – Johannisplatz – Gerichtsweg – Reudnitz, Koehlerstraße – Wiebelstraße – Edlichstraße (poza czasem kursowania linii nr 8 kursuje przez Torgauer Platz – Geißlerstraße, Bülowviertel) – Annenstraße – Sellerhausen, Emmaussstraße – Ostheimstraße – Theodor-Heuss-Straße – Barbarastraße – Paunsdorf, Strbf. – Am Vorwerk – Ahornstraße – Paunsdorf-Nord – Hermelinstraße – Paunsdorfer Allee/Permoser Straße – Paunsdorf Center – Sommerfeld
8	Grünau-Nord – Schönauer Ring – Parkallee – Grünauer Allee – Saarländer Straße – Credéstraße – Lindenau, Bushof – Henriettenstraße – Lützner/Merseburger Straße – Angerbrücke, Strbf. – Sportforum Süd – Waldplatz – Westplatz – Neues Rathaus – Wilhelm-Leuschner-Platz – Augustusplatz – Hauptbahnhof, Wintergartenstraße – Hofmeisterstraße – Friedrich-List-Platz – Hermann-Liebmann-/Eisenbahnstraße – Torgauer Platz – Geißlerstraße, Bülowviertel – Annenstraße – Sellerhausen, Emmausstraße – Ostheimstraße – Theodor-Heuss-Straße – Barbarastraße – Paunsdorf, Strbf. – Am Vorwerk – Ahornstraße – Paunsdorf-Nord
9	Thekla – Mockau, Kirche – Samuel-Lampel-Straße – Mockau, Post – Döringstraße – Friedrichshafner Straße – Mockauer-/Volbedingstraße – Hamburger Straße – Apelstraße, Historischer Strbf. – Wittenberger Straße ← Wilhelm-Liebknecht-Platz – Hauptbahnhof, Westseite – Goerdelerring – Thomaskirche – Neues Rathaus – Wilhelm-Leuschner-Platz – Roßplatz – Härtelstraße – Bayerischer Bahnhof – Körnerstraße – Kurt-Eisner-/Arthur-Hoffmann-Straße – Steinplatz – Arthur-Hoffmann-/Richard-Lehmann-Straße – R.-Lehmann-Straße, HTWK – Connewitzer Kreuz – Stockartstraße – Hildebrandstraße – S-Bf. Connewitz, Klemmstraße
10	Wahren – Am Viadukt – Annaberger Straße – Möckernscher Markt – Dantestraße – S-Bf. Möckern – Wiederitzscher Straße – Georg-Schumann-/Lindenthaler Straße – Georg-Schumann-/Lützowstraße – Chausseehaus – Wilhelm-Liebknecht-Platz – Hauptbahnhof – Augustusplatz – Wilhelm-Leuschner-Platz – Münzgasse, LVZ – Hohe Straße – Südplatz – Karl-Liebknecht-/Kurt-Eisner-Straße – R.-Lehmann-Straße, HTWK – Connewitzer Kreuz – Wiedebachplatz – Arthur-Hoffmann-/Arno-Nitzsche-Straße ← Meusdorfer Straße – Triftweg – An der Märchenwiese – Moritz-Hof – Lößnig
11 11E	Schkeuditz, Rathausplatz – Schkeuditz, Altscherbitz – Schkeuditz, Paetzstraße – Schkeuditz, Gartenstadt – Modelwitz – Hänichen, Bismarckturm – Freirodaer Weg – Lützschena – Stahmelner Allee – Stahmeln – Pittlerstraße – Wahren (11^E) – Am Viadukt – Annaberger Straße – Möckernscher Markt – Dantestraße – S-Bf. Möckern – Wiederitzscher Straße – Georg-Schumann-/Lindenthaler Straße – Georg-Schumann-/Lützowstraße – Chausseehaus – Wilhelm-Liebknecht-Platz – Hauptbahnhof – Augustusplatz – Wilhelm-Leuschner-Platz – Münzgasse, LVZ – Hohe Straße – Südplatz – Karl-Liebknecht-/Kurt-Eisner-Straße – R.-Lehmann-Straße, HTWK – Connewitzer Kreuz – Stockartstraße – Hildebrandstraße – S-Bf. Connewitz, Klemmstraße – Raschwitzer Straße – Friederikenstraße – Leinestraße – Dölitz, Strbf. (11^E) – Am Eichwinkel ← Markkleeberg, Virchowstraße – Markkleeberg-Ost, Schillerplatz
12	Gohlis-Nord, Virchowstraße – Baaderstraße – Gottschallstraße – Virchow-/Coppistraße – S-Bf. Gohlis – Georg-Schumann-/Lützowstraße – Fritz-Seger-Straße – Springerstraße – Nordplatz – Zoo – Lortzingstraße – Goerdelerring – Hauptbahnhof – Augustusplatz – Johannisplatz [– Gutenbergplatz – Ostplatz – Witzgallstraße – Technisches Rathaus (w dni powszednie)]
14	(linia okrężna) S-Bf. Plagwitz → Karl-Heine-/Gießerstraße → Karl-Heine-/Merseburger Straße → Felsenkeller → Alte Straße → Nonnenstraße → Marschnerstraße → Westplatz → Gottschedstraße → Goerdelerring → Hauptbahnhof → Augustusplatz → Wilhelm-Leuschner-Platz → Neues Rathaus → Westplatz → Marschnerstraße → Nonnenstraße → Alte Straße → Felsenkeller → Karl-Heine-/Merseburger Straße → Karl-Heine-/Gießerstraße → S-Bf. Plagwitz
15	Miltitz – Saturnstraße – Jupiterstraße – Plovdiver Straße – Kiewer Straße – Am Kirschberg – Schönauer Ring – Parkallee – Grünauer Allee – Saarländer Straße – Credéstraße – Lindenau, Bushof – Henriettenstraße – Lützner-/Merseburger Straße – Lindenauer Markt – Angerbrücke, Strbf. – Sportforum Süd – Waldplatz – Leibnizstraße – Goerdelerring – Hauptbahnhof – Augustusplatz – Johannisplatz – Gutenbergplatz – Ostplatz – Witzgallstraße – Technisches Rathaus – Altes Messegelände – Naunhofer Straße – Völkerschlachtdenkmal – Südfriedhof – Prager-/Russenstraße – Probstheida – Franzosenallee – Roseggerstraße – Meusdorf
16	Messegelände – S-Bf. Messe – Georg-Herwegh-Straße – Wiederitzsch-Mitte – Dachauer Straße – Klinikum St. Georg – Hornbach Baumarkt – Delitzscher-/Essener Straße – Mosenthinstraße – Eutritzscher Markt – Eutritzscher Zentrum – Wilhelminenstraße – Chausseehaus – Wilhelm-Liebknecht-Platz – Hauptbahnhof – Augustusplatz – Roßplatz – Härtelstraße – Bayerischer Bahnhof – Johannisallee – Deutsche Nationalbibliothek – An den Tierkliniken – Richard-Lehmann-/Zwickauer Straße – Triftweg – An der Märchenwiese – Moritz-Hof – Lößnig

Nocne

Linia	Trasa
N10	Hauptbahnhof – Augustusplatz – Wilhelm-Leuschner-Platz – Münzgasse, LVZ – Hohe Straße – Südplatz – Karl-Liebknecht-/Kurt-Eisner-Straße – R.-Lehmann-Straße, HTWK – Connewitzer Kreuz – Wiedebachplatz – Arthur-Hoffmann-/Arno-Nitzsche-Straße ← Meusdorfer Straße – Triftweg – An der Märchenwiese – Moritz-Hof – Lößnig
N17	Lausen – Zschampertaue – Krakauer Straße – Ratzelbogen – Stuttgarter Allee – Schönauer/Ratzelstraße – Herrmann-Meyer-Straße – Kurt-Kresse-Straße – Diezmannstraße – Antonien-/Gießerstraße – Adler – Rödelstraße – Stieglitzstraße – Holbeinstraße – Klingerweg – Marschnerstraße – Westplatz – Gottschedstraße – Goerdelerring – Hauptbahnhof – Augustusplatz – Johannisplatz – Gerichtsweg – Reudnitz, Koehlerstraße – Wiebelstraße – Torgauer Platz – Geißlerstraße, Bülowviertel – Annenstraße – Sellerhausen, Emmaussstraße – Ostheimstraße – Theodor-Heuss-Straße – Barbarastraße – Paunsdorf, Strbf. – Am Vorwerk – Ahornstraße – Paunsdorf-Nord

Specjalne

Linia	Trasa
51	Wahren – Am Viadukt – Annaberger Straße – Möckernscher Markt – Dantestraße – S-Bf. Möckern – Wiederitzscher Straße – Georg-Schumann-/Lindenthaler Straße – Menckestraße – Stallbaumstraße – Am Mückenschlösschen (dostęp do stadionu) – Feuerbachstraße (dostęp do stadionu) – Waldplatz – Leibnizstraße – Goerdelerring – Hauptbahnhof – Augustusplatz – Wilhelm-Leuschner-Platz – Münzgasse, LVZ – Hohe Straße – Südplatz – Karl-Liebknecht-/Kurt-Eisner-Straße – Karl-Liebknecht-/R.-Lehmann-Straße, HTWK – Connewitzer Kreuz – Wiedebachplatz – Arthur-Hoffmann-/Arno-Nitzsche-Straße ← Meusdorfer Straße – Triftweg – An der Märchenwiese – Moritz-Hof – Lößnig
56	Messegelände – S-Bf. Messe – Georg-Herwegh-Straße – Wiederitzsch-Mitte – Dachauer Straße – Klinikum St. Georg – Hornbach Baumarkt – Delitzscher-/Essener Straße – Mosenthinstraße – Eutritzscher Markt – Eutritzscher Zentrum – Wilhelminenstraße – Chausseehaus – Wilhelm-Liebknecht-Platz – Hauptbahnhof, Westseite – Goerdelerring – Leibnizstraße – Waldplatz – Sportforum Süd (z powrotem między przystankami Waldplatz i Hauptbahnhof przez Westplatz, Neues Rathaus, W.-Leuschner-Platz i Augustusplatz)

Legenda oznaczeń

Kolor linii oznacza, na którym z przystanków na Innenstadtring zatrzymuje się dana linia:

Kolor	Przystanki
czerwony	Hauptbahnhof/Willy-Brandt-Platz i Augustusplatz, brak obsługi Goerdelerring
zielony	Goerdelerring und Hauptbahnhof/Willy-Brandt-Platz, brak obsługi Augustusplatz i Wilhelm-Leuschner-Platz
granatowy	Goerdelerring, Hauptbahnhof/Willy-Brandt-Platz i Augustusplatz/Goethestraße, brak obsługi Wilhelm-Leuschner-Platz
żółty	Wilhelm-Leuschner-Platz, brak obsługi Hauptbahnhof/Willy-Brandt-Platz
niebieski	Goerdelerring, Hauptbahnhof/Willy-Brandt-Platz, Augustusplatz i Wilhelm-Leuschner-Platz (tylko zgodnie z ruchem wskazówek zegara)

Tabor

Stan z 18 lutego 2020 r.^[9]

Zdjęcie	Typ	Eksploatacja od	Liczba
	Tatra T4DM	1984	86
	Tatra B4D-NF	1984	3
	Bombardier NB4	2000	43
	Duewag/Siemens NGT8	1994	56
	NGTW6L	2003	49
	NGT12LEI	2005	33
	NGT10	2016	23
Łączna liczba:			293

Zajezdnie

Zajezdnia Angerbrücke
Zajezdnia Paunsdorf
Zajezdnia Dölitz
Warsztaty główne Heiterblick (z torami odstawczymi)
Tory odstawcze Lausen
Zajezdnia Leutzsch (nie funkcjonuje)
Zajezdnia Wittenberger Straße (muzeum tramwajów)
Zajezdnia Möckern (do 2018 r. muzeum tramwajów)

Przypisy

↑ Publikation der LVB: Zahlen und Fakten 2013. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Die Geschichte der LVB. lvb.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-11)]. (niem.).
↑ NGT8. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).
↑ NB4. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).
↑ NGTW6L. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).
↑ 45-Meter-Stadtbahnwagen „Bombardier Classic XXL”. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).
↑ Leipziger Verkehrsbetriebe stocken Straßenbahnflotte auf. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (niem.).
↑ Die XL, Unsere neue Leipziger Straßenbahn ist angekommen. l-nv.de. [dostęp =2020-02-19]. (niem.).
↑ Vehicle Statistics Leipzig, Leipziger Verkehrsbetriebe. transphoto.org. [dostęp 2020-02-19]. (ang.).

Linki zewnętrzne

[Zahlen_und_Fakten_2013-1] Publikation der LVB: Zahlen und Fakten 2013. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).

[LVB-Geschichte-2] Die Geschichte der LVB. lvb.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-10-11)]. (niem.).

[NGT8_auf_l-nv.de-3] NGT8. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).

[NB4_auf_l-nv.de-4] NB4. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).

[NGT6WL_auf_l-nv.de-5] NGTW6L. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).

[classicXXL_auf_l-nv.de-6] 45-Meter-Stadtbahnwagen „Bombardier Classic XXL”. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu (2019-05-16)]. (niem.).

[LVB-News_vom_22.01.2010-7] Leipziger Verkehrsbetriebe stocken Straßenbahnflotte auf. l-nv.de. [dostęp 2020-02-19]. [zarchiwizowane z tego adresu]. (niem.).

[l--8] Die XL, Unsere neue Leipziger Straßenbahn ist angekommen. l-nv.de. [dostęp =2020-02-19]. (niem.).

[Trans-9] Vehicle Statistics Leipzig, Leipziger Verkehrsbetriebe. transphoto.org. [dostęp 2020-02-19]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]