มุทรา

มุทรา (สันสกฤต: मुद्रा mudrā) เป็นท่าทางแสดงสัญลักษณ์ทางพิธีกรรมในศาสนาฮินดู ศาสนาเชน และศาสนาพุทธ^[1] ส่วนมากเน้นที่ลักษณะมือและนิ้ว^[2] มุทราแต่ละท่าจะแฝงนัยความหมายทางจิตวิญญาณแตกต่างกันไปตามประติมานวิทยาและการฝึกจิตที่พบในศาสนาแบบอินเดีย

ในพิธีกรรมของลัทธิตันตระมีมุทรากำหนดไว้ถึง 108 ท่า^[3] ทางฝ่ายโยคะ การใช้มุทราจะควบคู่ไปกับการฝึกปราณายาม (การควบคุมลมหายใจ) มุทราที่สำคัญได้แก่ ปัทมาสนะ สุขาสนะ และวัชราสนะ ซึ่งแสดงท่านั่งแตกต่างกันไปเพื่อเสริมพลังปราณในร่างกาย

มุทราในศาสนาพุทธมักปรากฏเป็นปางต่าง ๆ ของพระพุทธรูป โดยแต่ละปางจะมีอิริยาบถและท่ามือแตกต่างกันไป ทั้งประวัติความเป็นมาของแต่ละปางก็มีที่มาจากพุทธประวัติ

ลัทธิอนุตตรธรรม เรียกมุทราว่า ลัญจกร (จีน: 合同 เหอถง) ถือว่าเป็นเครื่องหมายของผู้ได้รับเต๋าแล้ว และเป็นหลักฐานที่จะนำวิญญาณกลับสู่สวรรค์เบื้องบน^[4] โดยลัญจกรจะมีอยู่ 3 แบบ แบ่งตามยุคสามกัปสุดท้าย คือ ยุคเขียวของพระทีปังกรพุทธเจ้า ยุคแดงของพระศากยมุนีพุทธเจ้า และยุคขาวของพระเมตไตรยพุทธเจ้า

ลัญจกรของยุคเขียวเป็นการตั้งฝ่ามือข้างเดียวคล้าย ใบบัว ยุคแดงเป็นการประนมมือสองข้างเข้าด้วยกันเป็นรูป ดอกบัว สำหรับยุคขาวของพระศรีอริยเมตไตรย ลัทธิอนุตตรธรรมเชื่อว่าลัญจกรจะเป็นรูป รากบัว โดยเอาปลายนิ้วโป้งขวาจรดโคนนิ้วนางขวาค้างไว้ แล้วนำปลายนิ้วโป้งซ้ายมากดที่โคนนิ้วก้อยขวา จากนั้นโอบมือเข้าหากันโดยให้มือซ้ายทับขวา เป็นท่าห่อประสานมือให้มีลักษณะเหมือนรากบัว เชื่อว่าการประสานมือแบบนี้เป็นสัญลักษณ์การไหว้ยุคพระศรีอริยเมตไตรย หรือธรรมกาลยุคขาว