อำเภอเกาะคา

อำเภอเกาะคา
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Ko Kha
วัดพระธาตุลำปางหลวง
คำขวัญ:  พระธาตุศักดิ์สิทธิ์ แหล่งผลิตน้ำตาลทราย ลวดลายงามเครื่องปั้น จักสานเครื่องใช้ อุ่นไอบ่อน้ำร้อน ลือกระฉ่อนมนุษย์เกาะคา
แผนที่จังหวัดลำปาง เน้นอำเภอเกาะคา
พิกัด: 18°11′30″N 99°23′44″E / 18.19167°N 99.39556°E / 18.19167; 99.39556
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	ลำปาง
พื้นที่
• ทั้งหมด	551 ตร.กม. (213 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	58,623 คน
• ความหนาแน่น	106.39 คน/ตร.กม. (275.5 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	52130
รหัสภูมิศาสตร์	5203
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอเกาะคา หมู่ที่ 4 ตำบลท่าผา อำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง 52130
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

เกาะคา (ไทยถิ่นเหนือ: ) เป็นอำเภอที่อยู่ใกล้ตัวจังหวัดลำปางที่สุด และเป็นที่ตั้งวัดคู่บ้านคู่เมืองลำปางคือวัดพระธาตุลำปางหลวง เป็นอำเภอที่ตั้งศูนย์ราชการสำคัญของจังหวัด มีการขยายตัวของชุมชนเมืองที่รองรับความเจริญเติบโตถัดจากเทศบาลนครลำปาง โดยถนนพหลโยธินเป็นทางหลักผ่านเพื่อไปยังอำเภอทางตอนใต้ ได้แก่ เสริมงาม สบปราบ เถิน และแม่พริก

อำเภอเกาะคาตั้งขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2457 แต่เดิมมีชื่อว่า อำเภอสบยาว เนื่องจากที่ตั้งอำเภอเดิมตั้งอยู่บริเวณที่ลำน้ำแม่ยาวไหลมาบรรจบกับแม่น้ำวัง อยู่ห่างจากที่ว่าการอำเภอเกาะคาปัจจุบันไปทางทิศเหนือ 1 กิโลเมตร คำว่า "บรรจบ" ชาวบ้านพื้นเมืองเรียกว่า "สบ" จึงขนานนามว่า "อำเภอสบยาว" ต่อมาเมื่อปี พ.ศ. 2459 ทางราชการได้เปลี่ยนชื่ออำเภอสบยาวเป็น อำเภอเกาะคา เพราะที่ว่าการอำเภอตั้งอยู่ในเขตตำบลเกาะคา

คำว่า "เกาะคา" มีประวัติความเป็นมาคือ บริเวณที่ตั้งตำบลแต่เดิมเป็นทางน้ำของลำน้ำแม่ยาว ซึ่งไหลมาจากทิวเขาขุนตาล (เขาผีปันน้ำ) เขตติดต่อกับจังหวัดลำพูน ผ่านตำบลใหม่พัฒนาและตำบลไหล่หินมาบรรจบกับแม่น้ำวังที่ตำบลเกาะคา ครั้นนานเข้าน้ำได้พัดเอาตะกอนดิน หิน และทราย มากองรวมกันจนกลายเป็นสันดอนทรายขึ้น (สันดอนทราย ชาวบ้านพื้นเมืองเรียกว่า เกาะ) ภายหลังลำน้ำแม่ยาวได้เปลี่ยนทางเดินของร่องน้ำทำให้เกิดสันดอนทรายเป็นบริเวณกว้าง แล้วกลายสภาพเป็นพื้นดินปนทรายซึ่งมีหญ้าคาขึ้นงอกงามเต็มที่ เมื่อมีชาวบ้านไปตั้งถิ่นฐานบ้านเรือนในบริเวณดังกล่าว ชาวบ้านจึงเรียกว่า "เกาะคา"

• วันที่ 23 ธันวาคม 2460 โอนพื้นที่ตำบลเสริมซ้าย ตำบลเสริมขวา ตำบลทุ่งงาม อำเภอสบปราบ ไปขึ้นกับ อำเภอเกาะคา และยุบอำเภอสบปราบ เป็น กิ่งอำเภอสบปราบ ให้มีเขตการปกครองรวม 3 ตำบล คือ ตำบลสบปราบ ตำบลสมัย และตำบลแม่กัวะ ขึ้นกับอำเภอเกาะคา^[1]
• วันที่ 10 มีนาคม 2496 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอสบปราบ อำเภอเกาะคา เป็น อำเภอสบปราบ^[2]
• วันที่ 3 สิงหาคม 2499 จัดตั้งสุขาภิบาลเกาะคา ในท้องที่บางส่วนของตำบลเกาะคา^[3]
• วันที่ 15 สิงหาคม 2504 ตั้งตำบลลำปางหลวง แยกออกจากตำบลเกาะคา ตั้งตำบลวังพร้าว แยกออกจากตำบลเกาะคา^[4]
• วันที่ 5 ธันวาคม 2504 โอนพื้นที่หมู่ 4 (ในขณะนั้น) ของตำบลวังพร้าว ไปตั้งเป็นหมู่ 14 ของตำบลเกาะคา และโอนพื้นที่หมู่ 23 (ในขณะนั้น) ของตำบลเกาะคา ไปตั้งเป็นหมู่ 4 ของตำบลวังพร้าว^[5]
• วันที่ 24 สิงหาคม 2514 แยกพื้นที่ตำบลทุ่งงาม ตำบลเสริมขวา และตำบลเสริมซ้าย อำเภอเกาะคา ไปตั้งเป็น กิ่งอำเภอเสริมงาม ขึ้นกับอำเภอเกาะคา^[6]
• วันที่ 24 กรกฎาคม 2516 ตั้งตำบลศาลา แยกออกจากตำบลเกาะคา^[7]
• วันที่ 13 ธันวาคม 2516 จัดตั้งสภาตำบลลำปางหลวง ในท้องที่ตำบลลำปางหลวงทั้งตำบล
• วันที่ 21 สิงหาคม 2518 ยกฐานะจากกิ่งอำเภอเสริมงาม อำเภอเกาะคา เป็น อำเภอเสริมงาม^[8]
• วันที่ 12 กรกฎาคม 2526 ตั้งตำบลนาแส่ง แยกออกจากตำบลนาแก้ว^[9]
• วันที่ 21 กุมภาพันธ์ 2534 ตั้งตำบลท่าผา แยกออกจากตำบลเกาะคา^[10]
• วันที่ 22 ธันวาคม 2536 ตั้งตำบลใหม่พัฒนา แยกออกจากตำบลไหล่หิน^[11]

อำเภอเกาะคาตั้งอยู่ทางตอนกลาง ค่อนไปทางทิศใต้ของจังหวัด ห่างจากตัวเมืองลำปางประมาณ 15 กิโลเมตร มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอห้างฉัตรและอำเภอเมืองลำปาง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอแม่ทะ
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอสบปราบ
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอเสริมงามและอำเภอห้างฉัตร

อำเภอเกาะคาแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 9 ตำบล 78 หมู่บ้าน

ที่	ชื่อตำบล	ตัวเมือง	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนครัวเรือน	จำนวนประชากร[12]
1.	ลำปางหลวง		Lampang Luang	13	3,227	9,683
2.	นาแก้ว		Na Kaeo	8	2,992	9,690
3.	ไหล่หิน		Lai Hin	6	1,776	5,514
4.	วังพร้าว		Wang Phrao	7	2,083	7,095
5.	ศาลา		Sala	7	3,679	8,465
6.	เกาะคา		Ko Kha	8	1,497	4,248
7.	นาแส่ง		Na Saeng	8	1,548	4,826
8.	ท่าผา		Tha Pha	9	2,431	7,183
9.	ใหม่พัฒนา		Mai Phatthana	9	1,709	5,273

ท้องที่อำเภอเกาะคาประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 10 แห่ง แยกเป็นเทศบาล 8 แห่ง และองค์การบริหารส่วนตำบล 2 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลเกาะคา ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลศาลา ตำบลเกาะคา และตำบลท่าผา
• เทศบาลตำบลลำปางหลวง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลลำปางหลวงทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลนาแก้ว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาแก้วทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลศาลา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลศาลา (นอกเขตเทศบาลตำบลเกาะคา)
• เทศบาลตำบลไหล่หิน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลไหล่หินทั้งตำบล
• เทศบาลตำบลท่าผา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าผา (นอกเขตเทศบาลตำบลเกาะคา)
• เทศบาลตำบลเกาะคาแม่ยาว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเกาะคา (นอกเขตเทศบาลตำบลเกาะคา)
• เทศบาลตำบลวังพร้าว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลวังพร้าวทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลนาแส่ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาแส่งทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลใหม่พัฒนา ครอบคลุมพื้นที่ตำบลใหม่พัฒนาทั้งตำบล