อำเภอเมืองปาน

อำเภอเมืองปาน
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Mueang Pan
คำขวัญ:  แหล่งต้นน้ำลำธาร อุทยานแจ้ซ้อน บ่อน้ำร้อนลือนาม สามต้นสักใหญ่ ไหว้พระธาตุดอยซาง
แผนที่จังหวัดลำปาง เน้นอำเภอเมืองปาน
พิกัด: 18°46′14″N 99°29′54″E / 18.77056°N 99.49833°E / 18.77056; 99.49833
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	ลำปาง
พื้นที่
• ทั้งหมด	865.103 ตร.กม. (334.018 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	32,676 คน
• ความหนาแน่น	37.77 คน/ตร.กม. (97.8 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	52240
รหัสภูมิศาสตร์	5213
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอเมืองปาน หมู่ที่ 4 ตำบลเมืองปาน อำเภอเมืองปาน จังหวัดลำปาง 52240
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

เมืองปาน (ไทยถิ่นเหนือ: ) เป็นอำเภอหนึ่งทางตอนเหนือของจังหวัดลำปาง มีสภาพภูมิศาสตร์เป็นภูเขาและป่าไม้อุดมสมบูรณ์ และเป็นที่ตั้งของที่ทำการอุทยานแห่งชาติแจ้ซ้อน^[1]

อำเภอเมืองปานตั้งอยู่ทางทิศเหนือของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอดอยสะเก็ด (จังหวัดเชียงใหม่) อำเภอเวียงป่าเป้า (จังหวัดเชียงราย) และอำเภอวังเหนือ
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอแจ้ห่ม
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอเมืองลำปาง
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอแม่ออนและอำเภอดอยสะเก็ด (จังหวัดเชียงใหม่)

เมืองปานเป็นชุมชนทางทิศเหนือของเขลางค์นคร เป็นเมืองที่มีความอุดมสมบูรณ์พืชพันธุ์ธัญญาหาร ที่ทุ่งนาเรียกว่า "ทุ่งสามหมวก" หรือ "ทุ่งสามโค้ง" ปัจจุบันโค้งที่หนึ่งตั้งอยู่บริเวณบ้านน้ำจำ หมู่ที่ 3 ตำบลเมืองปาน โค้งที่สองอยู่บริเวณภูเขาดวงตา บ้านแพะ หมู่ที่ 4 ตำบลเมืองปาน และโค้งที่สามอยู่บริเวณพระเจดีย์ม่อนเวียง บ้านทุ่งโป่ง หมู่ที่ 1 ตำบลเมืองปาน ความสมบูรณ์ของทุ่งสามโค้งสามารถใช้เลี้ยงราษฎรได้อย่างเพียงพอ ด้วยเหตุนี้เมืองปานจึงเป็นที่หมายของเมืองอื่น ๆ เช่น พม่าและเงี้ยวที่ต้องการยึดครองเพื่อเป็นแหล่งสะสมเสบียงอาหาร

เมืองปานมีนายบ้านคนหนึ่งไม่ปรากฏชื่อ(แก้ไข)ขุนปานเป็นลูกของพระยาอำพอง น้องชาย(อนุชา)ต่างแม่ของพระยาคำลือ มีศักดิ์เป็นหลานของพระยาคำลือ (จากประวัติราชวงค์วิเชตนคร)เป็นผู้มีความกล้าหาญ เข้มแข็ง อดทน เด็ดเดี่ยว และเสียสละ ได้รวบรวมสมัครพรรคพวกต่อต้านพวกข้าศึกที่บุกรุกเข้ามา ได้รับชัยชนะหลายครั้งจนข้าศึกศัตรูไม่กล้ามารบกวนอีกต่อไป นายบ้านผู้นี้ได้สร้างเครื่องส่งสัญญาณในการแจ้งเหตุแก่หมู่บ้านและเป็นสัญญานัดหมายเพื่อร่วมมือกันต่อสู้ข้าศึกศัตรูโดยกันใช้ทองคำมาหลอมทำเป็น "ปาน" (ลักษณะคล้ายฆ้องใหญ่แต่โหนกที่ตีเล็กกว่า) ชาวบ้านเรียกว่า "ปานคำ" (= ปานทอง) นายบ้านผู้นี้(ขุนปาน)เป็นผู้ทำปานเป็นสัญญาณแจ้งเหตุต่าง ๆ แก่ชาวบ้าน จนได้รับการขนานนามจากชาวเมืองปานว่า (แก้ไข)เจ้าขุนปานจเร "เจ้าพ่อขุนจเรปาน" และเมืองแห่งนี้ได้ชื่อว่า เมืองจเรปาน ต่อมาเรียกเพี้ยนไปเหลือเพียง เมืองปาน

อำเภอเมืองปานแต่เดิมรวมอยู่ในท้องที่อำเภอแจ้ห่ม จังหวัดลำปาง ต่อมาทางกระทรวงมหาดไทยได้พิจารณาเห็นว่าท้องที่อำเภอแจ้ห่มมีอาณาเขตกว้างขวาง มีพลเมืองมาก ท้องที่บางตำบลอยู่ห่างไกลจากอำเภอ เจ้าหน้าที่ออกตรวจตราดูแลทุกข์สุขของราษฎรไม่ทั่วถึง เพื่อประโยชน์ในด้านการปกครองและอำนวยความสะดวกแก่ประชาชนในท้องที่ จึงได้ประกาศแบ่งท้องที่อำเภอแจ้ห่มตั้งเป็น กิ่งอำเภอเมืองปาน ขึ้นเมื่อวันที่ 15 กรกฎาคม พ.ศ. 2524^[2] และยกฐานะเป็น อำเภอเมืองปาน ตามพระราชกฤษฎีกาเมื่อวันที่ 9 พฤษภาคม พ.ศ. 2535^[3]

• 
  สัญลักษณ์อำเภอเมืองปาน

อำเภอเมืองปานแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 5 ตำบล 56 หมู่บ้าน ได้แก่

ที่	ชื่อตำบล	ตัวเมือง	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนครัวเรือน	จำนวนประชากร[4]
1.	เมืองปาน		Mueang Pan	9	1,730	5,534
2.	บ้านขอ		Ban Kho	13	2,363	8,100
3.	ทุ่งกว๋าว		Thung Kwao	14	2,675	9,050
4.	แจ้ซ้อน		Chae Son	12	2,434	7,288
5.	หัวเมือง		Hua Mueang	8	1,179	4,072

ท้องที่อำเภอเมืองปานประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 5 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลเมืองปาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเมืองปานทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านขอ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านขอทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลทุ่งกว๋าว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทุ่งกว๋าวทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลแจ้ซ้อน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแจ้ซ้อนทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลหัวเมือง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหัวเมืองทั้งตำบล