|
Мало Куче (соѕвездие)
Мало Куче (лат. Canis Minor) — мало соѕвездие кое се наоѓа на северната небесна полутопка. Во вториот век, тоа било вклучено во 48-те соѕвездија на Птоломеј и се вбројува меѓу 88-те современи соѕвездија. Неговото име на латински е „Canis Minor“ за разлика од соѕвездието Големо Куче или „Canis Major“. И двете фигури обично се претставени како следење на соѕвездието на ловецот Орион низ небото. Мало Куче содржи само две ѕвезди посветли од четвртата светлинска величина, Прокион (Алфа Мало Куче), со светлинска величина од 0,34 и Гомејса (Бета Мало Куче), со светлинска величина од 2,9. Затемнетите ѕвезди на соѕвездието биле забележани од Јохан Бајер, кој именувал осум ѕвезди, вклучувајќи ги Алфа и Бета, и Џон Фламстид, изброел четиринаесет. Прокион е осмата најсветла ѕвезда на ноќното небо, како и една од најблиските. Жолтобела ѕвезда од главната низа, има бело џуџе придружник. Гомејса е синобела ѕвезда од главната низа. Лујтеновата ѕвезда е црвено џуџе со деветта величина и следниот најблизок ѕвезден сосед на Сончевиот Систем во соѕвездието по Прокион. Дополнително, Прокион и Лујтеновата ѕвезда се оддалечени само 1,12 светлосни години една од друга,[1] и Прокион би била најсветлата ѕвезда на небото на Лујтеновата ѕвезда. На четвртата величина HD 66141, кој се развил во портокалов џин кон крајот на својот животен циклус, било откриено дека има планета во 2012 година. Во границите на соѕвездието има два слаби длабокотонебесни тела. 11 Мало Куче се метеорски дожд што може да се види на почетокот на декември. Историја и митологија Иако е силно поврзано со класичната грчка уранографска традиција, Мало Куче потекнува од античка Месопотамија. Прокон и Гомејса биле наречени MASH.TAB.BA или „близнаци“, кои датираат од околу 1100 п.н.е. Во подоцнежниот MUL.APIN, ова име се применувало и на паровите Пи 3 и Пи4 Орион и Зета и Кси Орион. Значењето на MASH.TAB. BA исто така еволуирало, станувајќи близнаци божества Лулал и Латарак, кои се на спротивната страна на небото од Папсукал, Вистинскиот пастир на небото во вавилонската митологија. Мало Куче исто го добила DAR.LUGAL, неговата местоположба е дефинирана како „ѕвездата што стои зад неа [Орион]“, во MUL.APIN; соѕвездието претставува петел. Ова име можеби се однесувало и на соѕвездието Зајак.[2] DAR.LUGAL се означувал и DAR.MUŠEN и DAR.LUGAL.MUŠEN во Вавилонија. Мало Куче тогаш бил наречен тарлугалу во акадската астрономија.[3] Мало Куче било едно од оригиналните 48 соѕвездија формулирани од Птоломеј во неговиот Алмагест од вториот век, во кој бил ддефиниран како специфичен модел ( астеризам) на ѕвезди; Птоломеј идентификувал само две ѕвезди и затоа не бил возможен никаков приказ.[4] Старите Грци го нарекувале соѕвездието προκυων/ Procyon, „доаѓање пред кучето“, транслитерирано на латински како Antecanis, Praecanis, или нивни варијации, од Цицерон и други. Римските писатели, исто така, ги додале описите parvus, minor или minusculus („мало“ или „помало“), septentrionalis („северно“, за неговата позиција во однос на Големо Куче), primus („прв што се крева“) или злобна (се издига на „лево“) до неговото име Canis.[4] Во грчката митологија, Мало Куче понекогаш бил поврзувано со Тевмесовата лисица, ѕвер претворен во камен со својот ловец Лаела, од Зевс, кој ги сместил на небото како Големо Куче (Лаела) и Мало Куче (Тевмесова лисица).[5][6] Ератостен го придружувал Мало Куче со Орион, додека Хигин го поврзал соѕвездието со Маера, куче во сопственост на Икариј од Атина.[7][8] Кога ја откриле смртта на второто, кучето и ќерката на Икариј Еригоне си ги одзеле животите и сите тројца биле сместени на небото - Еригона како Девица и Икариј како Воловар.[8] Како награда за неговата верност, кучето било поставено покрај „бреговите“ на Млечниот Пат, за кој старите верувале дека е небесна река, каде никогаш нема да страда од жед.[9] Средновековните арапски астрономи го задржале прикажувањето на Мало Куче ( ел-Калб ел-Асгар на арапски) како куче; во својата Книга на неподвижни ѕвезди, Абд ел-Рахман ел-Суфи вклучил дијаграм на соѕвездието со надредена кучешка фигура.[10][11] Имало една мала разлика помеѓу птоломејската визија за Мало Куче и арапската; ел-Суфи тврдел дека Мирзам, сега доделен на Орион, како дел од Мало Куче - јаката на кучето - и неговиот современ дом. Арапските имиња и за Прокион и за Гомејса алудираат на нивната близина и сличност со Сириус, иако тие не биле директни преводи на грчкиот; Прокион бил наречен Еш-Ши'ра аш-Шамија, „сирискиот Сириус“, а Гомејса бил наречен аш-Шира ел-Гамиса, Сириус со мрачни очи.[10] Меѓу Меразиг во Тунис, овчарите забележуваат шест соѕвездија кои го означуваат преминот на сувата, топла сезона. Една од нив, наречена Мерзем, ги вклучува ѕвездите на Мало Куче и Големо Куче и е предвесник на две недели топло време.[12] Старите Египќани сметале на ова соѕвездие како Анубис, богот на шакалот.[13]  Предложени се алтернативни имиња: Јохан Бајер на почетокот на 17 век го нарекол соѕвездието Фовеа „Јама“, а Морус „ Сикаминско дрво“. Германскиот поет и автор од седумнаесеттиот век Филип Цезиј го поврзал со кучето Тобија од апокрифите. Ричард А. Проктор на соѕвездието му го дал името Фелис „Мачката“ во 1870 година (спротивно на Големо Куче, кое го скратил на „Кучето“), објаснувајќи дека се обидувал да ги скрати имињата на соѕвездијата за да ги направи повеќе читливи на небесните карти.[14] Повремено, Мало Куче се мешало со Големо Куче и го добива името Canis Orionis („Кучето на Орион“).[15] Во незападната астрономијаВо кинеската астрономија, ѕвездите што одговараат на Мало Куче се наоѓаат во Јужниот вермилион (南方朱雀, Нан Фанг Жу Ке ). Прокион, Гомејса и Ета Мало Куче, формираат астеризам познат како Nánhé, Јужна Река.[16] Со својот пандан, Северната река Бејхе (Кастор и Полукс), Нанхе исто така бил поврзан со порта или стражар. Заедно со Зета Рак и 8 Рак, 6 Мало Куче и 11 Мало Куче го формирале астеризмот Shuiwei, што буквално значи „ниво на водата“. Во комбинација со дополнителни ѕвезди во Близнаци, овој астеризам претставувал службеник кој управувал со поплавите или маркер на нивото на водата. Соседната Кореја препознала четири ѕвезди во Мало Куче како дел од различно соѕвездие, „положбата на водата“. Ова соѕвездие се наоѓало во Црвената Птица, јужниот дел од небото.[17] Полинезиските народи често не го препознавале Мало Куче како соѕвездие, но ја гледале Прокион како значајна ѕвезда и често го именувале; во архипелагот Туамоту бил познат како Хиро, што значи „извртување како нишка од кокосово влакно“ и Копу-нуи-о-Хиро („големиот удар на Хиро“), кое било име за современата фигура на Мало Куче. или алтернативно име за Прокион. Други имиња вклучуваат Вена (по божица), на Мангаја и Пуанга-хори (лажна Пуанга, името за Ригел), во Нов Зеланд. На Друштвените Острови, Прокион бил наречен Ана-тахуа-вахине-о-тоа-те-манава, буквално „Ѕвездена свештеничка со храбро срце“.[18][19] Народот Вардаман од Северната Територија во Австралија им ги дал имињата на Прокион и Гомејса како Магум и Гурумана, опишувајќи ги како луѓе кои биле преобразени во еукалиптус во време на сонување. Иако нивната кожа се претворила во кора, тие можеле да зборуваат со човечки глас шушкајќи ги нивните лисја.[20] Календарот на Ацтеките бил поврзан со нивната космологија. Ѕвездите на Мало Куче биле приклучени заедно со некои ѕвезди на Орион и Близнаци во астеризам наречен „Вода“.[21] КарактеристикиСоѕвездието Мало Куче се наоѓа директно јужно од светлите ѕвезди на Близнаци, Кастор и Полукс,[22] Мало Куче е мало соѕвездие кое граничи со Еднорог на југ, Близнаци на север, Рак на североисток и Водна Змија на исток. Не се граничи со Големо Куче; Еднорог е помеѓу двете. Зафаќа површина од 183 квадратни степени, Мало Куче по големина се наоѓа на седумдесет и првото од 88-те соѕвездија. Се појавува видливо на јужното небо за време на зимата на северната полутопка.[23] Границите на соѕвездието, поставени од белгискиот астроном Ежен Делпорт во 1930 година, се дефинирани со многуаголник од 14 страни. Во екваторијалниот координатен систем, координатите на десната асцензија на овие граници лежат помеѓу 07ч 06.4м и 08ч 11.4м, додека координатите на деклинација се помеѓу 13.22° и −0.36°.[24] Соѕвездието е највидливо на вечерното небо од јануари до март,[25] а најистакнато е во 22 часот во средината на февруари.[26] Потоа се гледа порано во вечерните часови до јули, кога е видливо само по зајдисонце, и се издига на утринското небо пред зори.[27] Кратенката од три букви на соѕвездието, усвоена од Меѓународниот астрономски сојуз во 1922 година, е „CMi“.[28] ОсобиниЅвезди Мало Куче содржи само две ѕвезди посветли од четврта светлинска величина. Со светлинска величина 0,34,[29] Прокион , или Алфа Мало Куче, е осмата најсветла ѕвезда на ноќното небо, како и една од најблиските. Нејзиното име значи „пред кучето“ на грчки, бидејќи се издига еден час пред „Кучешката ѕвезда“, Сириус, на Големо Куче. Тоа е двоен ѕвезден систем, кој се состои од жолтобела ѕвезда од главната низа [30] од спектрален тип F5 IV-V, именувана како Прокион А, и бледо бело џуџе придружник од спектрален тип DA, именувана како Прокион B, која орбитира околу помасивната ѕвезда на секои 41 година, и која е со светлинска величина од 10,7. Прокион А е 1,4 пати поголема од сончевата маса, додека нејзиниот помал придружник е 0,6 пати поголем од Сонцето.[31] Системот е 11,4 светлосни години или 3,5 парсеци од Земјата, што е најкратко растојание до ѕвезда од северната полутопка со прва величина.[32] Гомејса, или Бета Мало Куче, со светлинска величина од 2,89, е втората најсветла ѕвезда во Мало Куче. Се наоѓа на 160 ± 10 светлосни години (49.1 ± 3.1 парсеци) од Сончевиот Систем,[33] таа е синобела ѕвезда од главната низа од спектрална класа B8 Ве.[34] Иако е послаба за набљудувачите на Земјата, таа е многу посветла од Прокион и е 250 пати посјајна и три пати помасивна од Сонцето.[35] Иако нејзините варијации се мали, Гомејса е класифицирана како обвивна ѕвезда (променлива Гама Касиопеја), со максимална светлинска величина од 2,84 и минимална светлинска величина од 2,92. Таа е опкружена со диск со гас кој го загрева и предизвикува зрачење. Јохан Бајер ги користел грчките букви од Алфа до Ета за да ги означи најистакнатите осум ѕвезди во соѕвездието, означувајќи две ѕвезди како Делта (наречени Делта 1 и Делта 2 ). Џон Фламстид броел четиринаесет ѕвезди, забележувајќи трета ѕвезда што ја нарекол Делта 3; [36] неговата ѕвезда 12 Мало Куче не била пронајдена подоцна. [36] Во делото на Бајер од 1603 година, Уранометрија, Прокион се наоѓа на стомакот на кучето, а Гомејса на неговиот врат. [36] Гама, Ипсилон и Ета Мало Куче се наоѓаат во близина,[37] означувајќи го вратот, круната и градите на кучето, соодветно. [36] Иако има привидна светлинска величина од 4,34, Гама Мало Куче е портокалов џин од К-тип од спектрална класа K3-III C, кој се наоѓа на оддалеченост 318 светлосни години (97 парсеци).[38] Нејзината боја е очигледна кога се гледа преку двоглед.[37] Тоа е повеќекратен систем, кој се состои од спектроскопска двојна ѕвезда гама А и три оптички придружници, гама В, со величина од 13; Гама C, светлинска величина 12; и Гама D, светлинска величина 10. Двете компоненти на Гама А орбитираат една околу друга на секои 389,2 дена, со ексцентрична орбита што го зема нивното одвојување помеѓу 2,3 и 1,4 астрономски единици (АЕ).[39] Ипсилон Мало Куче е жолт светол џин со спектрална класа G6.5IIb со светлинска величина 4,99.[40] Се наоѓа на 730–810 светлосни години (220–250 парсеци) од Земјата,[41] со 13 пати поголем пречник и 750 пати поголема сјајност од Сонцето.[42] Ета Мало Куче е џин од спектрална класа F0III со светлинска величина 5,24,[43] кој има жолтеникава нијанса кога се гледа преку двоглед, како и слаб придружник со светлинска величина 11,1.[44] Сместена на 4 лачни секунди од примарната, придружната ѕвезда е всушност околу 440 АЕ од главната ѕвезда и потребни се околу 5.000 години за да орбитира околу неа.[45] Во близина на Прокион, три ѕвезди го делат името Делта Мало Куче. Делта1 е жолтобел џин од типот F со светлинска величина 5,25, кој се наоѓа на околу 790 светлосни години или 240 парсеци од Земјата. Околу 360 пати е посветла и 3,75 пати помасивна од Сонцето. Таа се шири и се лади како што старее, поминувајќи голем дел од својот живот како ѕвезда од главната низа од спектарот B6V. Исто така позната како 8 Мало Куче, Делта 2 е ѕвезда од главната низа од типот F од спектрален тип F2V и светлинска величина 5,59 што е оддалечена 136 светлосни години или 42 парсеци.[46] Последната од триото, Делта3 (исто така позната како 9 Мало Куче), е бела ѕвезда од главната низа од спектрален тип A0Vnn и светлинска величина 5,83 што е оддалечена 680 светлосни години или 210 парсеци.[47] Овие ѕвезди ги обележуваат шепите на левата задна нога на соѕвездието, додека светлинската величина 5,13 Зета ја означува десната.[48] Синобел светол џин од спектрален тип B8II, Зета се наоѓа на околу 623 светлосни години или 191 парсеци од Сончевиот Систем. HD 66141 се наоѓа на 222 ± 7 светлосни години и е со привидна светлинска величина од 4,39,[49][50] .Таа е 6,8 милијарди години и се развила во портокалов џин од спектрален тип K2III со пречник околу 22 пати поголем од Сонцето и со тежина од 1,1 сончеви маси. Таа е 174 пати посјајна од Сонцето, со апсолутна величина од -0,15.[51] HD 66141 погрешно била именувана како 13 Крма, бидејќи нејзините небесни координати биле погрешно снимени кога биле каталогизирани и оттука погрешно се сметало дека е во соѕвездието на Крма ; Боде ѝ го дал името Ламбда Мало Куче, кое денес е застарено. [36] Орбитира околу портокаловиот џин од планета, HD 66141b, која била откриена во 2012 година со мерење на радијалната брзина на ѕвездата. Планетата има маса околу 6 пати поголема од онаа на Јупитер и орбитален период од 480 дена.[50] Црвениот џин од спектрален тип M4III, BC Мало Куче се наоѓа на околу 500 светлосни години или 150 парсеци оддалечен од Сончевиот Систем.[52] Тоа е полуправилна променлива ѕвезда која варира помеѓу максимална светлинска величина од 6,14 и минимална светлинска величина од 6,42.[53] Во нејзините пулсирања се забележани периоди од 27,7, 143,3 и 208,3 дена.[52] AZ, AD и BI Мало Куче се променливи ѕвезди од типот Делта Штит — пулсирачки ѕвезди со краток период (најмногу шест часа) кои се користеле како стандардни свеќи и како предмети за проучување на астросеизмологијата.[54] AZ е од спектрален тип A5IV,[55] и се движи помеѓу величините 6,44 и 6,51 во период од 2,3 часа.[56] AD има спектрален тип F2III,[57] и има максимална светлинска величина од 9,21 и минимум 9,51, со период од приближно 2,95 часа.[58] BI е од спектрален тип F2 со привидна величина што варира околу 9,19 [59] и период од приближно 2,91 часа.[60] Најмалку три црвени џинови се променлици ѕвезди од типот Мирида во Мало Куче. S Мало Куче, од спектрален тип M7e,[61] е најсветлата, која се движи од светлинска величина 6,6 до 13,2 во период од 332,94 дена.[62] V Мало Куче се движи од величина од 7,4 до 15,1 во период од 366,1 дена. Слична по големина е и R Мало Куче, кој има величина од 7,3, но значително посветол минимум од 11,6. Ѕвезда од типот S, има период од 337,8 дена.[63] YZ Мало Куче е црвено џуџе од спектрален тип M4,5V и светлинска величина 11,2,[64] приближно три пати поголема од Јупитер и 20 светлосни години или 6,1 парсеци од Земјата. Станува збор за блескава ѕвезда, која емитува непредвидливи изливи на енергија за само неколку минути, што може да биде многу помоќен аналог на сончевите блесоци.[65] Лујтеновата ѕвезда (GJ 273) е црвено џуџеста ѕвезда од спектрален тип M3,5V и близок сосед на Сончевиот Систем. Нејзината привидна величина од 9,9 ја прави премногу слаба за да се види со голо око,[66] иако е оддалечена само 12,39 светлосни години или 3,8 парсеци.[67] Сè уште послаба е PSS 544-7, црвено џуџе со осумнаесетта светлинска величина околу 20 проценти од сончевата маса, која се наоѓа на 685 светлосни години или 210 парсеци од Земјата. За прв пат забележана во 1991 година, се смета дека е ѕвезда од топови, исфрлена од ѕвездено јато и денес брзо се движи низ вселената директно подалеку од галактичкиот диск.[68] Џуџестата нова DY Мало Куче од типот WZ Стрела (исто така позната како VSX J074727.6+065050) се разгорела до величина од 11,4 во текот на јануари и февруари 2008 година пред да падне осум степени на околу 19,5 во текот на приближно 80 дена. Тоа е далечен двоен ѕвезден систем каде бело џуџе и ѕвезда со мала маса орбитираат една до друга доволно блиску за првата ѕвезда да извлече материјал од втората и да формира насобирачки диск. Овој материјал се акумулира додека драматично не еруптира.[69] Длабоконебесни тела Млечниот Пат минува низ поголемиот дел од Мало Куче, но сепак има малку длабоконебесни тела.[71] Вилијам Хершел запишал четири тела во своето дело Каталог на маглини и јата ѕвезди од 1786 година, вклучувајќи и две за кои погрешно верувал дека се ѕвездени јата. NGC 2459 е група од пет ѕвезди со тринаесетта и четиринаесеттата величина кои изгледаат како да лежат блиску една до друга на небото, но не се поврзани.[72] Слична ситуација се случила и со NGC 2394, исто така во Мало Куче.[73] Ова е збирка од петнаесет неповрзани ѕвезди со деветта величина. Хершел забележал и три слаби галаксии, од кои две се во заеме однос една со друга.[74] NGC 2508 е леќеста галаксија со тринаесетта светлинска величина, проценета на растојание од 205 милиони светлосни години (63 милиони парсеци) со пречник од 80,000 светлосни години или 25,000 парсеци.[75] Именувано како единствено тело од Хершел, NGC 2402 е всушност пар блиску соседни галаксии кои изгледаат како да комуницираат една со друга. Само со четиринаесетта и петнаесетта величина, соодветно, елиптичната и спиралната галаксија се смета дека се приближно 245 милиони светлосни години оддалечени, а секоја од нив е со пречник од 55.000 светлосни години.[76] Метеорски дождови11 Мало Куче, исто така наречени Бета Мало Куче,[77] е метеорски дожд кој се појавува во близина на ѕвездата со петта величина 11 Мало Куче и биле откриени во 1964 година од Кит Хиндли, кој ја истражувал нивната траекторија и предложил заедничко потекло со кометата D/1917 F1 Мелиш.[78] Сепак, овој заклучок подоцна бил побиен бидејќи бројот на анализирани орбити бил низок и нивните траектории премногу различни за да се потврди врската.[79] Тие траат од 4 до 15 декември, а врвот го достигнуваат на 10 и 11 декември.[80] ПоврзаноНаводи
Извори
Надворешни врски
|
|||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
