Пчиња (село)

Пчиња
Воздушен поглед на стариот дел на селото Пчиња
Пчиња Местоположба на Пчиња во Македонија Пчиња на карта
Координати 42°2′22″N 21°45′21″E / 42.03944°N 21.75583°E / 42.03944; 21.75583
Регион	Североисточен
Општина	Куманово
Област	Блатија
Население	647 жит. (поп. 2021)[1]
Пошт. бр.	1323
Повик. бр.	031
Шифра на КО	17081, 17581
Надм. вис.	280 м
Слава	Спасовден
Пчиња на општинската карта Атарот на Пчиња во рамките на општината
Пчиња на Ризницата

Пчиња — село во Општина Куманово, во областа Блатија, во околината на градот Куманово.

Името го добило по реката Пчиња, која тече низ самото село. Во непосредна близина на селото започнува малата Бислимска Клисура.

Селото се наоѓа речиси во јужниот дел на територијата на Општина Куманово, во средното сливно подрачје на реката Пчиња.^[2] Селото е рамничарско, сместено на надморска височина од 280 метри. Од градот Куманово е оддалечено 15 километри.^[2]

Селото е поврзано со асфалтиран локален пат, кој води од селото Биљановце.

Селото се развило непосредно покрај реката Пчиња, сместено помеѓу Бислимската Клисура на север и долинското проширување на југ. Во минатото, водата за пиење мештаните ја добивале од поголем број на бунари.^[3] Соседни села се Студена Бара, Вак’в и Орашац.

Месностите во атарот на селото ги носат следниве имиња: Градиште, Китка, Селце, Корија, Манастирче, Крчмарица, Трска, Војковац, Големи Рид, Голиќ, Мало Каменче, Локва, Плоштак, Стари Лозја, Карпа, Картовачки Рид, Бабујевац, Пударница, Трипун, Банице, Селиште, Црквиште, Шумје, Крст, Јазбине, Уши, Годајца, Среде, Кајсија, Краста, Текијарница, Братанов Врест и Густи Трст.^[3]

Пчиња е всушност поделена на два дела. На левиот брег се наоѓа главниот и стар дел на селото, кое е поделено на Горно, Средно и Долно Маало, додека на десниот брег на реката се наоѓа маалото Преко Река, основано во 1927 година.^[3]

Селото датира од пред IV век. Во близина на селото се пронајдени неколку населби од римско, доцноантичко, средновековно и железно време.^[4]

Северно од селото во клисурата, на левиот брег од реката, се наоѓа истакнатото возвишение Градиште, кое е опкружено од три страни со реката Пчиња. Народната традиција наведува дека таму бил „римски град“, а на падините мештаните ископувале цигли, земјени ќупови, бакарни пари и камени блокови со натписи. Една месност близу Градиште го носи името Манастирче.^[3]

Десно од реката Пчиња, на рамното земјиште се наоѓа пространата месност Селиште, а покрај него и Црквиште. Општото предание кажува дека на Селиште се наоѓало првобитната населба. Низ тоа село водел стариот пат Велес-Куманово. Но, по татарските зулуми мештаните целосно се иселиле. Од старото село само седум македонски домаќинства преминале на левиот брег на реката (подалеку 2 километри) и тука на поскриена местоположба го основале денешното село. Од тие домаќинства потекнуваат староседелските родови во Пчиња. Останатите мештани се населувале од разни блиски и далечни села.^[3]

Селото Пчиња за време на владеењето на Османлиите од пред ХIV век, припаѓало во тимарот на Хусеин-Солак од Скопје, во состав на Нагоричанската нахија од Ќустендилскиот санџак.

Во турскиот дефтер од XVI век селото се спомнува под името Ипшиња и во него има 55 семејства и 52 неженети жители, односно во селото Пчиња во тоа време имало околу 205 жители, но точниот број не може да се утврди, земајќи предвид дека во тој период женските лица не се попишувале на попис.

Раселувањето на старото село на десниот брег на Пчиња и основањето на денешното село било во првата половина на XIX век. Тогаш во селото се основал чифлигот на Менсур-бег, татко на познатиот скопски Јашар-бег. Пред крајот на отоманскиот период, чифлигот имал околу 30 хектари земја.^[3] Најстара градба во селото е црквата „Света Богородица“ изградена во 1869 година.

На 23 март 1895 една половина од селото изгорело во пожар во кој изгореле 25 куќи и амбари со жито. Овој запис е изваден од Цариградски гласник од 1 април 1895 година.

Еден дел од сегашното село после 1927 година се преселило повторно на десната страна на селото, познато како Преко Река.^[3]

Во 1935 година бил изграден дрвен мост на реката Пчиња. Во 1938 година е обновен дрвениот мост со бетонски столбови, но повторна реконструкција е направена во 1940/1941 година. Сè до 1972 година овој мост се употребувал.

За време на Втората светска војна било вклучено и селото Пчиња со свои војници, а и со свои жртви. Најмногу жртви имало во 1944.

Од 10 ноември до 22 декември1972 траела изградбата на сегашниот бетонски мост на реката Пчиња која го поврзува селото. Градежните работи ги извеле тогашната Југословенска народна армија.

Во 1975 година е изградена првата амбуланта во селото Пчиња. Во 1995 година е изградена и поштата, а истата е дадена во употреба на 11 ноември 1995 година.

Атарот на селото е голем и зафаќа простор од 25,3 км², при што преовладува обработливото земјиште со површина од 1.080 хектари, на пасиштата отпаѓаат 1.056 хектари, а на шумите 314 хектари.^[2]

Во основа, селото има полјоделско-сточарска функција.^[2]

Во селото во текот на отоманскиот период имало чифлиг, но сепак поголемиот дел од селаните имале своја земја. Сопственикот на чифлигот во Пчиња имал и своја кула. По 1912 година, селаните ја купиле земјата во посед на бегот.^[3]

Селото било познато како сточарска населба, каде особено се одгледувале кози, но по нивната забрана во 1947 година, сточарството бележи опаѓање.^[3]

За време на социјализмот во селото имало неколку земјоделски комбинати и само две продавници. Но, по социјализмот во селото се отвораат повеќе минимаркети. Во селото и денес луѓето претежно се занимаваат со земјоделство и сточарство.

Со промовирањето на Бислимската Клисура и нејзиното препознавање од страна на домашните и странските туристи ја отворило потребата од развивање на селскиот туризам во селото. Така, во селото постои сместувањето „Куќата на сонцето на Соња“ кое се наоѓа во претпоследната куќа од селото пред влезот во самата клисура, кое нуди сместување на гостите во традиционални услови.^[5]

Според статистиката на Васил К’нчов („Македонија, Етнографија и статистика“) од 1900 година, во Пчиња живееле 330 жители, сите Македонци.^[6] Според егзархискиот секретар Димитар Мишев, („La Macédoine et sa Population Chrétienne“) во 1905 година во Пчиња имало 504 Македонци, под врховенството на Бугарската егзархија.^[7]

Според германска карта издадена во 1941 година, а заснована на пописот на Кралство Југославија во 1931 година, селото имало 750 Македонци.^[8]

Поради емиграција на населението, селото преминало од големо во средно село по големина. Така, во 1961 година селото имало 1.184 жители, од кои 1.172 биле Македонци и седум жители Срби. Во 1994 година бројот се намалил на 777 жители, од кои 774 биле Македонци и тројца жители Срби.^[2]

Според пописот од 2002 година, во селото Пчиња живееле 793 жители, од кои 789 Македонци и 4 Срби.^[9]

Според последниот попис од 2021 година, во селото живееле 647 жители, од кои 596 Македонци, 2 Срби и 49 лица без податоци.^[10]

Во табелата во продолжение е направен преглед на населението во сите пописни години:

Извор за 1900 г.: Македонија. Етнографија и статистика.^[11]; за 1905 г.: La Macédoine et sa Population Chrétienne.^[12]; за 1948-2002 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[13]; за 2021 г.: Државен завод за статистика на РМ.^[14]

Пчиња е македонско село.^[3]

Според истражувањата од 1953 година, родови во селото се:

• Староседелци: Пешевци (7 к.), Кара Велковци (6 к.), Зотевци (14 к.), Дуќевци (14 к.), Ристевци (15 к.), Воиновци (8 к.) и Исподинци (23 к.). Мештаните на овие родови водат потекло од некогашните седум домаќинства кои во првата половина на XIX век се населиле лево од реката и го основале селото Пчиња.
• Доселеници: Анѓеловци (11 к.), доселени од соседното раселено село Бислим. Старото име им е Сеќевци. Овде живеат од околу 1820 година. Го знаат следното родословие: Милош (жив на 98 г. во 1953 година) Анѓел-Спасо, основачот на родот кој се доселил; Моравци (8 к.), доселени од некое село кај Горна Морава, во околината на Гнилане во Косово; Босневци (14 к.), доселени од некое место во Босна. Ги викаат и Домазетовци; Мавревци (3 к.), доселени од селото Маврово во Гостиварско; Брњарци (2 к.), доселени во XIX век од селото Брњарци, и таму се доселиле од некаде; Павковци (3 к.), доселени од селото Вак’в. Подалечното потекло не го знаат; Баратлици (3 к.), доселени од раселеното село Бислим; Винчанци (2 к.), доселени од селото Винце, подалечното потекло не го знаат; Филиповци (4 к.), Дворјанци (3 к.), Костевци (1 к.) и Дојчиновци (4 к.), сите доселени однекаде.

Се знае за следниве иселеници од Пчиња: Ристевци (1 к.) во соседното Вак’в, Трендафиловци (6 к.) живеат во соседното Студена Бара, од родот Мавреви иселени се две домаќинства (по едно во кумановските села Орашац и Бељаковце), од родот Анѓелови едно домаќинство се преселило во Куманово, од родот Брњарци едно семејство живее во Скопје, додека Пчињани од 1917 година живеат во соседното Романовце.^[3]

Најголемото иселување од селото Пчиња е во периодот од 1960 до 1980 година, каде што многу жители се имаат преселено во градовите Куманово и Скопје.

• Основно училиште „Браќа Миладиновци“, подрачно основно училиште во состав на ОУ „Браќа Миладиновци“ - Куманово
• Задружен дом
• Пошта (1323)
• Месна заедница

• 
  Обновен задружен дом
• 
  Основното училиште
• 
  Поштата

Грб на село Пчиња

Знаме на село Пчиња

Кон крајот на XIX век, Пчиња било село во Кумановската каза на Отоманското Царство.

Селото влегува во рамките на Општина Куманово, која била променета со новата територијална поделба на Македонија во 2004 година. Во периодот од 1996-2004 година, селото било дел од некогашната Општина Куманово.

Во периодот од 1955 до 1996 година, селото се наоѓало во рамките на големата општина Куманово.

Во периодот 1952-1955, селото било во рамките на тогашната Општина Орашац, во која покрај селото Пчиња, се наоѓале и селата Алакинце, Вак’в, Винце, Д'лга, Доброшане, Живиње, Колицко, Малино, Орашац, Скачковце и Шупли Камен. Во периодот 1950-1952 година селото било седиште на некогашната Општина Пчиња, во која влегувале селата Вак’в, Пчиња и Студена Бара.

Во селото се наоѓа избирачкото место бр. 1092 според Државната изборна комисија, сместено во просториите на основното училиште. Во ова избирачко место влегуваат селата Вак’в и Д’лга.^[15]

На локалните избори во 2021 година, на ова избирачко место биле запишани вкупно 83 гласачи.^[16]

Археолошки наоѓалишта^[4]

• Белуш — населба од римско време;
• Градиште — градиште од доцноантичко време и средниот век;
• Манастир — утврдена населба и некропола од средниот век;
• Мијашки Рид — некропола од железно време;
• Св. Архангел — некропола од римско време;
• Селце — градиште од средниот век;
• Славиште - Гропче — населба и некропола од средниот век;
• Стари Јаз — некропола од доцноантичко време; и
• Црквиште — населба од железно и римско време.

Цркви^[17]

• Црква „Св. Богородица“ — главна селска црква, изградена во XIX век; и
• Црква „Вознесение Христово“ („Св. Спас“) — црква од поново време.

Клисури

• Бислимска Клисура — мала клисура на реката Пчиња

Реки^[18]

• Пчиња — река низ селото

• 
  Поглед на археолошкото наоѓалиште Градиште
• 
  Главната селска црква „Св. Богородица“
• 
  Новата селска црква „Вознесение Христово“
• 
  Реката Пчиња низ селото
• 
  Воздушен поглед на Бислимската Клисура

Селски слави^[3]

• Спасовден — главна селска слава

Во селото Пчиња во периодот од 1950 до 1960 бил формиран фудбалскиот клуб Пчиња (ФК Пчиња). Овој клуб отсекогаш се натпреварувал во Општинската кумановска лига. Во 1999 година овој клуб завршил со дејност, а по две години во 2001 бил формиран нов клуб ФК Пчиња којшто се натпреварувал во истата лига. Во 2009 година ФК Пчиња го сменила своето име во ФК Пчиња Јунајтед.

• 
  Куќи во селото
• 
  Поглед на селото
• 
  Стопански објект во селото
• 
  Село Пчиња, гледано од воздух, на зајдисонце

• Општина Куманово
• Куманово
• Блатија

„Пчиња“ на Ризницата ?

• За Пчиња
• Видеорепортажа за селото Пчиња - 1 дел, 2 дел и 3 дел

п р у Населени места во Општина Куманово Агино Село Бедиње Бељаковце Биљановце Брзак Вак’в Винце Габреш Горно Коњаре Градиште Доброшане Довезенце Долно Коњаре Живиње Зубовце Јачинце К’шање Карабичане Клечевце Кокошиње Колицко Косматац Куманово Кутлибег Кучкарево Лопате Љубодраг Мургаш Ново Село Новосељане Орашац Пезово Проевце Пчиња Режановце Речица Романовце Скачковце Сопот Студена Бара Сушево Табановце Тромеѓа Умин Дол Черкези Четирце Шупљи Камен Раселени Д’лга Историски Нов Чифлик Нови Воиновиќ Костурник Селата Воиновиќ и Костурник биле прогласени за самостојни села во 2014 година согласно Закон, но не биле вклучени во Пописот од 2021 година