Do miasta należą dwie dawne miejscowości: Budy Uniejowskie oraz Kościelnica, które obecnie stanowią jego części.
Według danych GUS z 31 grudnia 2019 r. miasto liczyło 3000 mieszkańców[2].
Uzdrowisko
Obszar uzdrowiska UniejówSołectwa wchodzące w skład Uzdrowiska Uniejów
Miasto, jak i cała gmina, ma charakter turystyczny. W 2008 roku otwarto Termy Uniejów z gorącymi solankami leczniczymi[6][7]. Kompleks składa się z trzech obiektów: basenów, gastronomii oraz kasztelu rycerskiego[8]. Co roku odbywa się tu wielki turniej rycerski oraz jarmark średniowieczny. 26 maja 2012 roku otwarto nowy obiekt, w którym znajdują się baseny kryte, baseny otwarte oraz zespół odnowy biologicznej[9].
Początki miasta datowane są na XI wiek, jednak pierwsze zachowane wzmianki o Uniejowie pochodzą z wieku XII. W 1136 roku miejscowość wymieniona została jako Unieievo w liczbie włości arcybiskupstwa gnieźnieńskiego; w bulli gnieźnieńskiej papieża Innocentego. Początkowo była osiedlem miejskim, a dopiero około 1285 roku nastąpiło nadanie jej praw miejskich. W latach 1331 i 1339 Uniejów został zniszczony przez Krzyżaków[10]. W 1357 roku jako miasto we fragmencie civitatem Uneyow cum foro et villaeidem coniuncta dicta Koscelna wes wymienia po łacinie Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski[11]. W 1376 roku w Uniejowie odbywa się pierwszy synod duchowieństwa polskiego[11].
W XIV–XV wiek w Uniejowie znajdowała się rezydencja arcybiskupów gnieźnieńskich. W 1492 roku zamek oraz miasto złupił Kuśmider Gruszczyński[11]. Na początku XVI wieku Uniejów składał się z trzech części: starego miasta z rynkiem, kolegiatą oraz kościołem św. Mikołaja, które w tym czasie otoczone było wałem, fosą i bramami, z przedmieścia zwanego Kościelna wieś oraz nowego miasta rozciągającego się od strony wsi Ostrowska ku zachodowi. Części te w jeden organizm miejski o nazwie Uniejów zjednoczył arcybiskup Jan Łaski aktem z 23 sierpnia 1520 roku[11].
Na przełomie XV–XVI wieku Uniejów był dobrze rozwijającym się miastem o charakterze rzemieślniczo-handlowym[10]. Istniało tu kilka cechów, m.in.: cech kuśnierzy, tkaczy, szewców, krawców czy piwowarów[10]. W 1552 roku przedmieście miasta zwane po łacinie Villa templi (pol. Kościelna wieś) miała 16 osad rozciągających się na 16 łanach oraz 2 łany sołtysie[11]. W 1563 roku w mieście pracowało 90 rzemieślników[11]. Uniejów płacił wówczas do skarbca królewskiego 96 florenówszosu[11].
W 1656 miasto zostało splądrowane przez wojska szwedzkie w czasie potopu szwedzkiego, a także odniosło zniszczenia w 1666 roku w czasie rokoszu Lubomirskiego. W 1704 roku pod Uniejowem obozowała konfederacja wielkopolska[11]. W tym samym roku Uniejów został zdewastowany przez stronników Augusta II[10]. W latach 1632, 1736, 1790 i 1816 miasto ucierpiało również przez pożary, które zniszczyły drewnianą w większości zabudowę[11][10].
W 1827 roku miasteczko liczyło 134 domy zamieszkane przez 1431 mieszkańców[11]. W roku 1836 dobra uniejowskie wraz z zamkiem otrzymał rosyjski generał, szef sztabu feldmarszałka Iwana Dybicza – Karol von Toll, w nagrodę za znaczny współudział w rozbiciu powstańczych wojsk polskich podczas powstania listopadowego w bitwie pod Ostrołęką w 1831 r.; w jego imieniu dobrami zarządzał syn Aleksander. Uniejów i dobra klucza uniejowskiego były własnością Tollów aż do 1919 r., kiedy to zostały upaństwowione[12].
W 1870 Uniejów wraz z wieloma innymi polskimi miastami został pozbawiony praw miejskich w ramach rosyjskich represji za powstanie styczniowe. Prawa te odzyskał dopiero po odzyskaniu przez Polskę niepodległości.
Pod koniec XIX wieku miejscowość wymienia Słownik geograficzny Królestwa Polskiego[11]. W mieście znajdowały się wówczas murowany kościół kolegiacki oraz drugi drewniany, murowana synagoga, przytułek dla 13 starców, sąd gminny okręgowy II, szkoła początkowa, urząd gminy z kasą pożyczkową, stacja pocztowa i telegraficzna, biuro rejenta, apteka, browar, wytwórnia octu, olejarnia, 9 wiatraków, garbarnia oraz farbiarnia przędzy i tkanin[11][10]. Uniejów liczył wówczas 173 domy, w których mieszkało 3133 mieszkańców z czego 1300 wyznawało judaizm, a 114 protestantyzm[11].
Po wybuchu II wojny światowej w okolicy miasta miały miejsce walki polsko-niemieckie o przeprawę na Warcie oraz liczne ofiary wśród ludności cywilnej. Pod koniec 1939 miasto znalazło się w granicach III Rzeszy, w tzw. Kraju Warty (Warthegau). Niemcy przemianowali miejscowość na Brückstadt[13] i wysiedlili z niego ludność polską do Generalnego Gubernatorstwa. W 1940 roku Niemcy utworzyli tzw. otwarte getto dla żydowskich mieszkańców Uniejowa. 10 października 1941 getto zlikwidowano a Żydów przewieziono do getta w Czachulcu. Podczas niemieckiej okupacji do 1942 Niemcy wymordowali również całą społeczność żydowską, a stamtąd do obozu zagłady Kulmhof w Chełmnie nad Nerem[14]. 19 stycznia 1945 roku oddziały 1 Brygady Pancernej 8 Gwardyjskiego Korpusu Zmechanizowanego1 Frontu Białoruskiego zdobyły miasto[15][10].
Okres powojenny
Krótko po wojnie Uniejów przejściowo nie został zaliczony do miast według urzędowego wykazu miast i gmin z 28 lipca 1945[16].
Pod koniec XIX wieku w miejscowości znajdowały się zakłady oraz fabryki przemysłowe w tym: fabryka octu, olejarnia, 9 wiatraków zbożowych, garbarnia oraz farbiarnia. Rozwijało się również rzemiosło. W mieście pracowało 80 szewców, 26 krawców, 22 stolarzy, 10 piekarzy, 8 rzeźników, 8 garncarzy oraz 5 kowali[11].
Pomiędzy rynkiem a kolegiatą znajduje się wzniesiona w 1901 roku, wolno stojąca neobarokowa wieża kościelna. Zbudowana jest z czterech kondygnacji rozdzielonych gzymsami, posiada zegar. Wieża ma 25 m wysokości. Autor projektu jest nieznany.
Według rejestru zabytków NID[21] na listę zabytków wpisane są obiekty:
gotycki kościół kolegiacki Wniebowzięcia NMP (budowany w latach 1342–1349, konsekrowany 1365), nr rej.: 44/424 z 12.12.1953 oraz 104 z 21.10.1967
zamek, XIV w., XVII w., XIX w., nr rej.: 714 z 21.10.1967
park przy zamku, 2 poł. XIX w., nr rej.: A-481/222 z 19.08.1992 z przyległym terenem starorzecza Warty (otoczenie zamku i parku), A/26 z 17.05.2007 (otoczenie) dec. uchylona
dwór, ul. Kościelnicka, ok. 1845, nr rej.: 360/102 z 10.08.1984
Na miejscowym cmentarzu rzymskokatolickim znajduje się pomnik Teofila Pieczyńskiego (zm. w 1898 w Czepowie) – właściciela dóbr Czepów. Na obelisku umieszczono tondo z rzeźbiarskim wizerunkiem zmarłego wykonanym przez łódzkiego rzeźbiarza Urbanowskiego w 1900 roku (Antoniego lub Józefa). Na cmentarzu w Uniejowie pochowano także: Teodora Zajączka (1838–1905) – obywatela ziemskiego i sędziego; rodzinę Wieniawa-Długosz – rolników i obywateli Uniejowa; Teofila Pieczyńskiego (zm. 1885) – oficera Wojsk Polskich, doktora medycyny praktykującego wiele lat we Francji, autora licznych publikacji, właściciela wsi Rożniatów koło Uniejowa oraz jego małżonkę Katarzynę Heloizę Pieczyńską z Hastier du Moussai (ur. w 1829 we Francji, zm. 1907 w Kaliszu). Pomnik Pieczyńskich wykonała firma Walicki i Ginter z Kalisza. Na cmentarzu znajduje się również wspólna mogiła 67 żołnierzy Wojska Polskiego, poległych w walce z Niemcami we wrześniu 1939 roku. Jest tam również grób zakładników – mieszkańców miasta – zabitych przez Niemców we wrześniu 1939 roku[10].
Przy drodze Uniejów – Dąbie znajduje się kaplica de Tollów, właścicieli Uniejowa od 1836 do 1914 roku, zrewitalizowana w 2022 roku dzięki budżetowi województwa Łódzkiego z programu „Łódzkie ratuje zabytki”[22].
Na terenie miasta i w jego okolicach znajduje się kilka bunkrów pochodzących z okresu II wojny światowej.
Miasta partnerskie
W listopadzie 2019 miastami partnerskimi Uniejowa były[23]:
↑Zapamiętane z Brückstadt. Wspomnienia wojenne mieszkańców ziemi uniejowskiej. Pod red. Tomasza Wójcika. Tow. Przyjaciół Uniejowa. Uniejów 2014, ISBN 978-83-918719-7-3.
↑Geoffrey P.G.P.MegargeeGeoffrey P.G.P. (red.), Encyclopedia of camps and ghettos, 1933-1945, t. II, part A, s. 108.
↑Rada Ochrony Pomników Walki i Męczeństwa „Przewodnik po upamiętnionych miejscach walk i męczeństwa lata wojny 1939- 1945”, Sport i Turystyka 1988, ISBN 83-217-2709-3, s. 338.
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
.JPG)
