ลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ไทย

ลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ไทย เป็นการจัดเรียงรายพระนามและนามของบุคคลในสายลำดับการสืบราชสมบัติแห่งราชอาณาจักรไทย การสืบราชสมบัติบัญญัติโดยกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467 และภายหลังการปฏิวัติ พ.ศ. 2475 มีรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยรับรองทุกฉบับ

ก่อนหน้านั้น ในสมัยอาณาจักรรัตนโกสินทร์ตอนต้น ใช้ระบบการสืบราชสันตติวงศ์ที่เรียกว่าอเนกชนนิกรสโมสรสมมติ คือการใช้เสียงของที่ประชุมขุนนางและเชื้อพระวงศ์ชั้นผู้ใหญ่เป็นเอกฉันท์ในการคัดเลือกพระมหากษัตริย์พระองค์ใหม่ที่มีความเหมาะสมทั้งวัยวุฒิและคุณวุฒิ ก่อนจะถูกยกเลิกไปในรัชสมัยของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเมื่อปี พ.ศ. 2429 และเปลี่ยนมาให้พระมหากษัตริย์ทรงสมมติพระรัชทายาทขึ้น เป็นตำแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร^[1] และตั้งแต่ปี พ.ศ. 2467 ตำแหน่งพระรัชทายาทได้รับการรับรองโดยกฎมณเฑียรบาลข้างต้นที่ทรงตราขึ้นโดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว

สิทธิสืบราชสันตติวงศ์นั้นเป็นไปตามกฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467 ซึ่งจัดลำดับราชสันตติวงศ์ไว้ตามสิทธิของพระราชโอรสหัวปี สถานะของพระราชชนนี และเน้นความเป็นบุรุษเพศเท่านั้น

บุคคลจะอยู่ในลำดับราชสันตติวงศ์นี้ก็ต่อเมื่อเป็นไปตามเงื่อนไขดังนี้ทุกประการ

• ได้รับการยอมรับจากประชาชนชาวไทย และพระบรมวงศานุวงศ์ (มาตรา 10)
• ไม่มีลักษณะต้องห้ามต่อไปนี้ (มาตรา 11) ทั้งนี้ เจ้านายที่มีลักษณะต้องห้ามดังกล่าวแม้เพียง 1 ประการ พระราชโอรสสายตรงของเจ้านายพระองค์ดังกล่าวก็จะถูกถอดออกจากลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ทั้งหมดด้วย (มาตรา 12)
  • พระสัญญาวิปลาศ
  • ต้องราชทัณฑ์ในคดีมหันตโทษ
  • ไม่สามารถทรงเป็นอัครพุทธศาสนูปถัมภก
  • มีพระชายาเป็นชาวต่างประเทศ (ดังเช่นพระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจุลจักรพงษ์ พระโอรสในสมเด็จพระอนุชาธิราช เจ้าฟ้าจักรพงษ์ภูวนาถ กรมหลวงพิษณุโลกประชานาถ ที่มีพระมารดาเป็นชาวต่างประเทศคือหม่อมคัทริน ณ พิษณุโลก ชาวรัสเซีย)^[2]
  • เป็นผู้ที่พระมหากษัตริย์ทรงถอนออกจากตำแหน่งรัชทายาท (คือทรงถอดถอนออกจากตำแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร ตามมาตรา 7) ไม่ว่าจะเป็นไปในรัชกาลใด ๆ
  • เป็นผู้ที่ถูกประกาศให้ยกเว้นออกจากลำดับการสืบราชสันตติวงศ์ (ดังเช่นพระวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าวรานนท์ธวัช พระโอรสในสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้าจุฑาธุชธราดิลก กรมขุนเพ็ชรบูรณ์อินทราไชย ที่มีพระมารดาคือ ระวี จาตุรจินดา เป็นสามัญชนมิใช่สะใภ้หลวง)^[2]
• มิใช่ราชนารี (มาตรา 13; อย่างไรก็ตาม บทบัญญัตินี้ขัดแย้งกับรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทยตั้งแต่ฉบับ พ.ศ. 2517 จนถึงปัจจุบัน ซึ่งระบุไว้ว่า ในกรณีไม่มีพระราชโอรส รัฐสภาสามารถให้ความเห็นชอบให้พระราชธิดาสืบราชสันตติวงศ์ได้)^[3]

หกลำดับแรกตามกฎมณเฑียรบาล ณ วันที่ 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559
1.เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ
2.หม่อมเจ้านวพรรษ์
3.พระองค์เจ้าเฉลิมศึกยุคล
4.หม่อมเจ้าฑิฆัมพร
5.หม่อมเจ้าชาตรีเฉลิม
6.หม่อมเจ้าจุลเจิม

หกลำดับแรกตามรัฐธรรมนูญ ณ วันที่ 13 ตุลาคม พ.ศ. 2559
1.เจ้าฟ้าทีปังกรรัศมีโชติ
2.กรมหลวงราชสาริณีสิริพัชร
3.เจ้าฟ้าสิริวัณณวรี
4.กรมสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดา
5.กรมพระศรีสวางควัฒน
6.หม่อมเจ้านวพรรษ์

ในกฎมนเทียรบาล ระบุถึงผู้ที่มีสิทธิในพระราชบัลลังก์ โดยมาตรา 5 ระบุว่า พระมหากษัตริย์มีสิทธิขาดในการสถาปนาพระรัชทายาท (ในประเทศไทยหมายถึงตำแหน่งสมเด็จพระบรมโอรสาธิราชฯ สยามมกุฎราชกุมาร) และในรัฐธรรมนูญแห่งราชอาณาจักรไทย (ในกรณีนี้หมายถึงฉบับปัจจุบัน คือฉบับพุทธศักราช 2560) มีระบุไว้ในมาตรา 21 ทั้ง 2 กรณี ดังนี้

• วรรคหนึ่ง หากพระมหากษัตริย์ทรงสถาปนาพระรัชทายาทไว้แล้ว ให้คณะรัฐมนตรีแจ้งประธานรัฐสภา เพื่อเรียกประชุมรัฐสภาให้รับทราบการสถาปนาพระรัชทายาทข้างต้น ก่อนกราบบังคับทูลเชิญพระรัชทายาทขึ้นทรงราชย์ เมื่อพระรัชทายาททรงตอบรับแล้ว ให้ประธานรัฐสภาประกาศให้ประชาชนทราบ

• วรรค 2 หากพระมหากษัตริย์ไม่ได้ทรงสถาปนาพระรัชทายาทไว้ ให้คณะองคมนตรีเสนอพระนามพระบรมวงศานุวงศ์ที่อยู่ในลำดับที่ 1 แห่งลำดับการสืบสันตติวงศ์ตามกฎมณเฑียรบาล (ยกเว้นผู้ที่มีลักษณะต้องห้ามตามมาตรา 11) ซึ่งเรียกว่า "ผู้สืบราชสันตติวงศ์" ผ่านคณะรัฐมนตรี เพื่อให้รัฐสภาให้ความเห็นชอบ หากได้รับความเห็นชอบแล้ว ให้ประธานรัฐสภากราบบังคมทูลเชิญพระบรมวงศานุวงศ์พระองค์ดังกล่าวขึ้นทรงราชย์ เมื่อพระบรมวงศานุวงศ์พระองค์ดังกล่าวทรงตอบรับแล้ว ให้ประธานรัฐสภาประกาศให้ประชาชนทราบ^[4]

โดยเกณฑ์ในการจัดลำดับการสืบราชสันตติวงศ์มีระบุไว้ในมาตรา 9 ของกฎมณเฑียรบาล แบ่งออกเป็น 13 ข้อ^[5] โดยสรุปดังนี้

1. สมเด็จหน่อพุทธเจ้า คือ พระราชโอรสพระองค์ใหญ่ในสมเด็จพระอัครมเหสี
2. พระราชโอรสของสมเด็จหน่อพุทธเจ้า เริ่มจากพระองค์ใหญ่ เรียงตามลำดับพระชนมายุจากมากไปน้อย
3. สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์ที่ 2 ในสมเด็จพระอัครมเหสี
4. พระโอรสของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอในข้อ 3 ตามเกณฑ์ในข้อ 2
5. สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอในสมเด็จพระอัครมเหสีพระองค์ถัดไปตามลำดับพระชนมายุจากมากไปน้อย หรือพระโอรสของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3 และ 4
6. สมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอในพระมเหสีรองถัดลงไปตามลำดับชั้นพระอิสริยยศของพระมารดาจากมากไปน้อย หรือพระโอรสของสมเด็จพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3 และ 4
7. พระเจ้าลูกยาเธอตามลำดับพระชนมายุ หรือพระโอรสของพระเจ้าลูกยาเธอพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3 และ 4
8. สมเด็จพระอนุชาร่วมพระราชชนนีพระองค์ที่มีพระชนมายุถัดลงมาจากพระมหากษัตริย์
9. พระโอรสของสมเด็จพระอนุชาในข้อ 8 ตามเกณฑ์ในข้อ 2
10. สมเด็จพระอนุชาร่วมพระชนนีพระองค์ถัดมา หรือพระโอรสของสมเด็จพระอนุชาพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3 และ 4
11. สมเด็จพระเชษฐาและสมเด็จพระอนุชาต่างพระชนนี หรือพระโอรสของสมเด็จพระเชษฐาและสมเด็จพระอนุชาพระองค์นั้น ๆ ตามเกณฑ์ในข้อ 2, 3, 4 และ 6
12. พระเจ้าพี่ยาเธอและพระเจ้าน้องยาเธอ หรือพระโอรสของพระเจ้าพี่ยาเธอและพระเจ้าน้องยาเธอ ตามเกณฑ์ในข้อ 7
13. สมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอและพระเจ้าบรมวงศ์เธอ หรือพระโอรสและเชื้อสายของพระองค์ ตามลำดับความสนิทจากมากไปน้อย ตามเกณฑ์ตั้งแต่ข้อ 1 ถึง 12

เชื้อสายที่ยังมีชีวิตอยู่และไม่ได้อยู่ในสายลำดับการสืบราชสมบัติหรือสิ้นพระชนม์ไปแล้วจะเขียนไว้เป็นตัวเอียงเพราะถือได้ว่าถูกข้ามลำดับไปแล้ว

• กฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์ พระพุทธศักราช 2467

• "กฎมณเฑียรบาลว่าด้วยการสืบราชสันตติวงศ์" (PDF). ราชกิจจานุเบกษา. 41: 194–213. 12 พฤศจิกายน 2467 – โดยทาง ราชกิจจานุเบกษา.