อำเภอองครักษ์

อำเภอองครักษ์
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Ongkharak
มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ องครักษ์
แผนที่จังหวัดนครนายก เน้นอำเภอองครักษ์
พิกัด: 14°7′17″N 101°0′14″E / 14.12139°N 101.00389°E / 14.12139; 101.00389
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	นครนายก
พื้นที่
• ทั้งหมด	486.4 ตร.กม. (187.8 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	65,129 คน
• ความหนาแน่น	133.90 คน/ตร.กม. (346.8 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	26120
รหัสภูมิศาสตร์	2604
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอองครักษ์ หมู่ที่ 1 ถนนสุขาภิบาล 10 ตำบลองครักษ์ อำเภอองครักษ์ จังหวัดนครนายก 26120
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

องครักษ์ เป็นหนึ่งในจำนวนสี่อำเภอของจังหวัดนครนายก ในเขตภาคกลางของประเทศไทย

อำเภอองครักษ์ตั้งอยู่ทางทิศตะวันตกเฉียงใต้ของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอหนองเสือ (จังหวัดปทุมธานี) และอำเภอบ้านนา
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอบ้านนาและอำเภอเมืองนครนายก
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอบ้านสร้าง (จังหวัดปราจีนบุรี) และอำเภอบางน้ำเปรี้ยว (จังหวัดฉะเชิงเทรา)
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอลำลูกกา อำเภอธัญบุรี และอำเภอหนองเสือ (จังหวัดปทุมธานี)

ที่มาของชื่ออำเภอองครักษ์มีตำนานว่า เมื่อครั้งพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้เสด็จประพาสต้นแถบนี้ และได้พักประทับแรม ณ บริเวณริมแม่น้ำนครนายกซึ่งเป็นที่ตั้งของศาลเจ้าพ่อองครักษ์ในปัจจุบัน ระหว่างประทับแรมอยู่นั้นนายทหารราชองครักษ์ได้ป่วยและเสียชีวิตลง จึงโปรดฯ ให้ตั้งศาลขึ้นเพื่อเป็นอนุสรณ์ อำเภอแห่งนี้จึงได้รับการเรียนขานว่า อำเภอองครักษ์

เมื่อประมาณปี พ.ศ. 2432 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวได้พระราชทานพระบรมราชานุญาตพิเศษให้แก่บริษัทขุดคลองแลคูนาสยามซึ่งมีหม่อมราชวงศ์สุวพันธุ์ สนิทวงศ์ เป็นผู้รับมอบ ให้จัดการขุดคลองซอยตัดท้องทุ่งระหว่างแม่น้ำเจ้าพระยากับแม่น้ำนครนายก โดยให้สิทธิ์แก่บริษัทฯ ในการขายที่ดินทั้งสองฝั่งคลองเพื่อจัดเป็นที่นาได้ บริษัทฯ ได้ขุดคลองสายกลางขึ้นสายหนึ่งจากแม่น้ำเจ้าพระยาไปทะลุแม่น้ำนครนายกพร้อมตัดคลองซอยจากทั้งสองฝั่งคลองสายกลางนี้ โดยได้รับพระราชทานนามว่า "คลองรังสิตประยูรศักดิ์" ประตูน้ำปิด-เปิดด้านแม่น้ำเจ้าพระยาได้พระราชทานนามว่า "ประตูน้ำจุฬาลงกรณ์" ส่วนประตูน้ำทางด้านแม่น้ำนครนายกนั้นพระราชทานนามว่า "ประตูน้ำเสาวภาผ่องศรี"

• วันที่ 3 มีนาคม 2449 ยุบรวมตำบล และเปลี่ยนชื่อตำบลใหม่ โดยยุบรวมตำบลคลองสิบสี่ และตำบลคลองสิบห้า และเรียกชื่อว่า ตำบลบึงศาล และเปลี่ยนชื่อตำบลคลองหกวา เป็นตำบลพระอาจารย์^[1]
• วันที่ 7 มกราคม 2500 จัดตั้งสุขาภิบาลองครักษ์ ในท้องที่บางส่วนของตำบลองครักษ์ และตำบลทรายมูล^[2]
• วันที่ 7 กุมภาพันธ์ 2504 เปลี่ยนแปลงเขตตำบลในท้องที่อำเภอองครักษ์ โดย ตำบลองครักษ์ รับพื้นที่บางส่วนของหมู่ที่ 4,5 ของตำบลทรายมูล มารวมกับหมู่ที่ 1,2,8 ตำบลองครักษ์ รับพื้นที่บางส่วนของหมู่ที่ 1 ของตำบลบางปลากด มารวมกับหมู่ที่ 4 ตำบลองครักษ์ รับพื้นที่บางส่วนของหมู่ที่ 5 ของตำบลศีรษะกระบือ มารวมกับหมู่ที่ 9 ตำบลองค์รักษ์ ตำบลศีรษะกระบือ รับพื้นที่หมู่ที่ 4,5,7,8 ของตำบลพระอาจารย์ มาตั้งเป็นหมู่ที่ 1,2,3,5 ตำบลศีรษะกระบือ รับพื้นที่บางส่วนของหมู่ที่ 8 ของตำบลองครักษ์ และบางส่วนของหมู่ที่ 5 ของตำบลศีรษะกระบือ มารวมกับหมู่ที่ 7 ตำบลศีรษะกระบือ รับพื้นที่บางส่วนของหมู่ที่ 2 ของตำบลองครักษ์ มารวมกับหมู่ที่ 10 ตำบลศีรษะกระบือ ตำบลพระอาจารย์ รับพื้นที่หมู่ที่ 1,2,3,6,7,10,11 ของตำบลศีรษะกระบือ มาตั้งเป็นหมู่ที่ 3,4,5,7,10,11 ตำบลพระอาจารย์^[3]
• วันที่ 2 เมษายน 2511 ตั้งตำบลโพธิ์แทน แยกออกจากตำบลบางปลากด^[4]
• วันที่ 17 มิถุนายน 2512 ตั้งตำบลบางสมบูรณ์ แยกออกจากตำบลบางลูกเสือ^[5]
• วันที่ 11 กันยายน 2527 ตั้งตำบลชุมพล แยกออกจากตำบลบึงศาล^[6]
• วันที่ 4 ตุลาคม 2533 ตั้งตำบลคลองใหญ่ แยกออกจากตำบลองครักษ์^[7]
• วันที่ 25 พฤษภาคม 2542 ยกฐานะจากสุขาภิบาลองครักษ์ เป็นเทศบาลตำบลองครักษ์
• วันที่ 1 มิถุนายน 2549 กำหนดเขตตำบลในท้องที่อำเภอองครักษ์ โดย ตำบลบางสมบูรณ์ ให้มีเขตการปกครองรวม 13 หมู่บ้าน ตำบลชุมพล ให้มีเขตการปกครองรวม 8 หมู่บ้าน ตำบลคลองใหญ่ ให้มีเขตการปกครองรวม 10 หมู่บ้าน ตำบลทรายมูล ให้มีเขตการปกครองรวม 11 หมู่บ้าน ตำบลองครักษ์ ให้มีเขตการปกครองรวม 7 หมู่บ้าน ตำบลบึงศาล ให้มีเขตการปกครองรวม 9 หมู่บ้าน ตำบลศีรษะกระบือ ให้มีเขตการปกครองรวม 13 หมู่บ้าน ตำบลโพธิ์แทน ให้มีเขตการปกครองรวม 9 หมู่บ้าน ตำบลบางปลากด ให้มีเขตการปกครองรวม 11 หมู่บ้าน ตำบลบางลูกเสือ ให้มีเขตการปกครองรวม 12 หมู่บ้าน และตำบลพระอาจารย์ ให้มีเขตการปกครองรวม 13 หมู่บ้าน^[8]

วันที่ 14 เมษายน พ.ศ. 2554 เครืองบินทะเบียน HS-EGL ประสบอุบัติเหตุตก มีผู้เสียชีวิต 2 ราย^[9]

อำเภอองครักษ์แบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 11 ตำบล 116 หมู่บ้าน ได้แก่

ลำดับ	อักษรไทย	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2565)[10]
1.	พระอาจารย์	Phra Achan	13	6,561
2.	บึงศาล	Bueng San	9	6,155
3.	ศีรษะกระบือ	Sisa Krabue	13	7,016
4.	โพธิ์แทน	Pho Thaen	9	4,597
5.	บางสมบูรณ์	Bang Sombun	13	3,933
6.	ทรายมูล	Sai Mun	11	5,813
7.	บางปลากด	Bang Pla Kot	11	8,023
8.	บางลูกเสือ	Bang Luk Suea	12	3,612
9.	องครักษ์	Ongkharak	7	7,223
10.	ชุมพล	Chumphon	8	5,939
11.	คลองใหญ่	Khlong Yai	10	6,449

ท้องที่อำเภอองครักษ์ประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 12 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลองครักษ์ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลทรายมูลและตำบลองครักษ์
• องค์การบริหารส่วนตำบลพระอาจารย์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลพระอาจารย์ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบึงศาล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบึงศาลทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลศีรษะกระบือ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลศีรษะกระบือทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลโพธิ์แทน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโพธิ์แทนทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบางสมบูรณ์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบางสมบูรณ์ทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลทรายมูล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลทรายมูล (นอกเขตเทศบาลตำบลองครักษ์)
• องค์การบริหารส่วนตำบลบางปลากด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบางปลากดทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลบางลูกเสือ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบางลูกเสือทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลองครักษ์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลองครักษ์ (นอกเขตเทศบาลตำบลองครักษ์)
• องค์การบริหารส่วนตำบลชุมพล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลชุมพลทั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลคลองใหญ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลคลองใหญ่ทั้งตำบล

• ศาลเจ้าพ่อองครักษ์

ตั้งอยู่ฝั่งแม่น้ำนครนายก ในเขตตำบลทรายมูล บริเวณหน้าศาลเจ้าพ่อองครักษ์นี้เป็นวังน้ำวน น้ำไหลเชี่ยวมากสำหรับทางราชการถือว่าน้ำตรงวังน้ำเป็นน้ำศักดิ์สิทธิ์ จึงได้นำไปทำพิธีสรงน้ำมูรธาภิเษก เมื่อคราวประกอบพระราชพิธีบรมราชาภิเษก พุทธศักราช ๒๔๙๓

• ศูนย์ไม้ดอกไม้ประดับ

ตั้งอยู่ที่คลองสิบห้า เป็นแหล่งเพาะขยายพันธุ์พืช ทั้งไม้ดอกไม้ประดับต่าง ๆ ซึ่งนับว่าใหญ่ที่สุดในประเทศไทย พันธุ์ไม้ดอกไม้ประดับจากที่นี่จะจัดส่งไปยังแหล่งจำหน่ายต่าง ๆ ทั่วประเทศ และที่ศูนย์สาธิตการตลาดหมู่ที่ 11 มีวัสดุเพาะชำต้นไม้ขายในราคาถูก

• โรงพยาบาลองครักษ์

• ศูนย์การแพทย์สมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ

• มหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ (องครักษ์)
• โรงเรียนสาธิตมหาวิทยาลัยศรีนครินทรวิโรฒ องครักษ์
• วิทยาลัยนานาชาติเซนต์เทเรซา
• โรงเรียนองครักษ์
• โรงเรียนภัทรพิทยาจารย์

• ประวัติอำเภอองครักษ์ จังหวัดนครนายก เก็บถาวร 2007-09-28 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• สถานที่ท่องเที่ยวอำเภอองครักษ์ เก็บถาวร 2007-10-01 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน