Յոթնփորակյան Բագինք

Յոթնփորակյան Բագինք
Երկիր	Մեծ Հայք
Կարգավիճակ	գավառ
Մտնում է	Փայտակարան
Վարչկենտրոն	Ղըզըլքենդ
Հիմնական լեզու	գրաբար, պահլավերեն
Ազգային կազմ	կասպեր, հայեր
Կրոնական կազմ	զրադաշտականություն

Յոթնփորակյան Բագինք, գրաբար՝ Եօթնփորակեան Բագինք, Մեծ Հայքի Փայտակարան նահանգի նահանգի կազմում՝ ըստ Աշխարհացույցի։ Վարչական կենտրոնը եղել է համանուն քաղաքը, իսկ այլ բնակավայրերի մասին տեղեկություններ չեն պահպանվել։

«Յոթնափորակնյան բագինք»-ի մասին դեռևս 5-րդ դարում հիշատակում է Ագաթանգեղոսը, 7-րդ դարում՝ Անանիա Շիրակացին: Նույն անունն ուներ նաև այդ գավառի կենտրոնում գտնվող հեթանոսական տաճարը, որն անվանվում էր նաև Գաբառու Բագինք։ Հայոց յոթ մեհյանների (բագինների) սրբավայր կար և Մոկք աշխարհում՝ «Յոթ խորան» (յոթը դիցերն իրենց համապատասխանող յոթ մոլորակներն ունեին):

Վաղ քրիստոնեական ժամանակաշրջանում այն վերածվել էր Գաբառու վանք անունով մի վանական համալիրի Գրիգոր Լուսավորչի կողմից, և ուներ իր շուրջ մի ընդարձակ պարիսպ։ Որոշ տեղեկություններով Գաբառու վանքը գոյատևել է մինչև Լենկթեմուր զորավարի արշավանքները Հայաստան։ Այն ներկայումս գտնվում է Ադրբեջանի Իմիշլիի շրջանի Սեմյոնովկա (Ղըզըլքենդ) բնակավայրում (39°43'46"N 48°6'39"E)։

Յոթնփորակյան Բագինքը եղել է Փայտակարանի տասներեք գավառներից մեկը։ Արևելքում, հարավ-արևելքում և հարավում սահմանակցել է Հրաքոտ-Պերոժ, հարավ-արևմուտքում՝ Վարդանակերտ գավառներին, իսկ արևմուտքում և հյուսիս-արևմուտքում՝ Արաքս գետի հունով՝ Ուտիք նահանգի Ռոտ-Պացյան գավառին։

Ունի հարթավայրային ռելիեֆ, նպաստավոր երկրագործության և այգեգործության համար, քանի որ դրա տարածքով էր անցնում Արաքսի դելտան՝ նախքան դրա հունի փոփոխումը և Կուրի վտակ դառնալը։ Որպես գավառ՝ իր սահմաններով հեռու է Կասպից ծովից, քանի որ ջրերի մակարդակի իջոցման հետևանքով ցամաքն ընդլայնվել է։ Տարածքով է անցել Վարդանակերտ և Փայտակարան քաղաքները իրար կապող ճանապարհը։

Գավառի տարածքը համապատասխանում է ներկայիս Ադրբեջանի Սաաթլիի շրջանին և Իմիշլիի շրջանի մի մասին։

Գավառը Փայտակարան նահանգի կազմում եղել է Մեծ Հայքի թագավորության մեջ՝ Արտաշես Ա Բարեպաշտի (մ․թ․ա․ 189 - մ․թ․ա․ 160)՝ հայկական հողերի միավորման արդյունքում, մինչև Հայաստանի առաջին բաժանումը (387)՝ ավելի քան կես հազարամյակ։ Տարբեր աղբյուրներում նշվում է որպես Վարդանակերտ գավառի մի մաս։ Զրադաշտականության շրջանում եղել է հայոց աշխարհի հիմնական սրբավայրերից մեկը, որտեղ տեղակայված էր յոթ աստվածների (Արամազդ, Անահիտ, Վահագն, Տիր, Միհր, Աստղիկ, Նանե, Սպանդարամետ) գլխավոր տաճարներից մեկը։ Տարածքը, Պարսկահայքի մի շարք գավառների և ամբողջ Փայտակարանի հետ միասին, հաշվի առնելով այդ գավառներում հայ բնակչության սակավությունը կամ բացակայությունը, անցել է Ատրպատականին (Սասանյան Պարսկաստան)։

Ինչպես գավառը, այնպես էլ Փայտակարան նահանգը, հայկական պետության մեջ չեն մտել՝ դրանում հայկական իշխանության կամ վարչական այլ միավորի բացակայության պատճառով։ Դրանում բնակվող զրադաշտականություն դավանող կասպերը և մյուս բնակիչները 7-րդ դարի կեսերին արաբական նվաճումների արդյունքում ընդունել են իսլամ, ապա և դարձել Ատրպատականում ձևավորվող տարբեր պետական կազմավորումների բնակիչներ։

Ռուս-պարսկական պատերազմների (1804-1813, 1826-1828) Փայտակարանի մեծագույն մասի հետ անջատվում է Իրանից, հայտնվում նախ Ռուսական կայսրության, ապա՝ Ադրբեջանի կազմում։

• Розалия Габриелян Армения и Атропатена / М.Э. Авакян. — Ереван: Издательство Российской-Армянского (Славянского) университета, 2002. — С. 318. — ISBN 99930-928-3-6
• Пайтакаран. - "Вестник общественных наук" АН Арм.ССР, т. ХП, с. 301-302 (հայ.)
• Ինճիճյան Ղ., Ստորագրութիւն հին Հայաստանեայց, Վնտ., 1822
• Հարությունյան Բ., Մեծ Հայքի վարչա-քաղաքական բաժանման համակարգն ըստ “Աշխարհացոյց”-ի
• Երեմյան Ս., Հայաստանը ըստ “Աշխարհացոյց”-ի, Երևան, 1963
• Ուլուբաբյան Բ.Ս., Դրվագներ Հայոց Արևելից կողմանց պատմության IV-VII դդ., Երևան, 1981
• Арутюнян, Б. Система политико-административного деления Великой Армении = Մեծ Հայքի վարչա-քաղաքական բաժանման համակարգն ըստ Աշխարհացույցի. — Ереван, 1998.

Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 8, էջ 126)։

դ ք խ Մեծ Հայքի վարչական բաժանում Բարձր Հայք Դարանաղի  • Աղիվն  • Մզուր  • Եկեղյաց  • Մանանաղի  • Դերջան  • Սպեր  • Շաղագոմք  • Կարին Ծոփք Խորձյան  • Հաշտյանք  • Պաղնատուն  • Բալահովիտ  • Ծոփք Շահունյաց  • Անձիտ  • Դեգիք  • Գավրեք Աղձնիք Անգեղտուն  • Նփրկերտ  • Արձն  • Կեթիկ  • Տատիկ  • Ազնվաց ձոր  • Երխեթք  • Գզեղխ  • Սալնո ձոր  • Սանասունք  • Քաղ Տուրուբերան Խույթ  • Ասպակունյաց ձոր  • Տարոն  • Արշամունիք  • Մարդաղի  • Դասնավորք  • Տվարածատափ  • Դալառ  • Հարք  • Վարաժնունիք  • Բզնունիք  • Երևարք  • Աղիովիտ  • Ապահունիք  • Կորի գավառ  • Խորխոռունիք Մոկք Իշայր  • Մյուս Իշայր  • Իշոց գավառ  • Առվենից ձոր  • Միջա  • Մոկք Առանձնակ  • Արգաստովիտ  • Ջերմաձոր  • Արքայից գավառ Կորճայք Այգարք  • Այտրվանք  • Կարթունիք  • Կորդուք  • Կորդրիք Միջին  • Կորդրիք Ներքին  • Կորդրիք Վերին  • Ճահուկ  • Մոթողանք  • Որսիրանք  • Փոքր Աղբակ Պարսկահայք Այլի  • Առնա  • Արասխ  • Զարեհավան  • Զարավանդ  • Թրաբի  • Հեր  • Մարի  • Տամբեր Վասպուրական Ռշտունիք  • Տոսպ  • Բոգունիք  • Արճիշակովիտ  • Կուղանովիտ  • Առբերանի  • Գառնի  • Բուժունիք  • Առնոյոտն  • Անձևացիք  • Տրպատունիք  • Հայոց ձոր  • Բուն Մարդաստան  • Մարդաստան  • Արտազ  • Ակե  • Աղբակ Մեծ  • Անձախի ձոր  • Թոռնավան  • Ճվաշռոտ  • Կրճունիք  • Մեծնունիք  • Պալունիք  • Գուկանք  • Աղանդռոտ  • Պարսպատունիք  • Արտաշիսյան  • Բաքրան  • Գաբիթյան  • Գազրիկյան  • Տայգրյան  • Վարաժնունիք  • Գողթն  • Նախճավան Սյունիք Երնջակ  • Ճահուկ  • Վայոց ձոր  • Գեղարքունիք  • Սոթք  • Աղահեճք  • Ծղուկք  • Հաբանդ  • Բաղք  • Ձորք  • Արևիք  • Կովսական Արցախ Մյուս Հաբանդ  • Սիսական-ի-Կոտակ  • Վայկունիք  • Բերդաձոր  • Մեծ Առանք  • Մեծ Կվենք  • Հարճլանք  • Մուխանք  • Պիանք  • Պարզկանք  • Քուստ-ի-Փառնես  • Կողթ Փայտակարան Աթշի-Բագավան  • Ալևան  • Առոս  • Հանի  • Հրաքոտ-Պերոժ  • Յոթնփորակյան Բագինք  • Որմիզդ-Պերոժ  • Պիճան  • Ռոտիբաղա  • Սպանդարան-Պերոժ  • Վարդանակերտ  • Քաղանռոտ  • Քոեկյան Ուտիք Աղվե  • Առանռոտ  • Գարդման  • Շակաշեն  • Ռոտ-Պացյան  • Տռի  • Տուչքատակ  • Ուտի Առանձնակ Գուգարք Ձորափոր  • Կողբափոր  • Ծոբոփոր  • Տաշիր  • Թռեղք  • Կանգարք  • Վերին Ջավախք  • Արտահան  • Կղարջք  • Քվիշափոր  • Բողնոփոր  • Շավշեթ  • Մանգլյաց փոր Տայք Կող  • Բերդաց փոր  • Պարտիզաց փոր  • Ճակք  • Բողխա  • Ոքաղե  • Ազորդաց փոր  • Արսյաց փոր Այրարատ Բասեն  • Գաբեղյանք  • Աբեղյանք  • Հավնունիք  • Արշարունիք  • Բագրևանդ  • Ծաղկոտն  • Վանանդ  • Շիրակ  • Արագածոտն  • Ճակատք  • Մասյացոտն  • Կոգովիտ  • Աշոցք  • Նիգ  • Կոտայք  • Մազազ  • Վարաժնունիք  • Ոստան Հայոց  • Ուրծաձոր  • Արած  • Շարուրդաշտ