Misja Wojskowa Ukraińskiej Republiki Ludowej w Polsce

Misja Wojskowa Ukraińskiej Republiki Ludowej w Polsce – komórka organizacyjna umocowana w strukturze Ministerstwa Spraw Wojskowych Ukraińskiej Republiki Ludowej.

Rozkazem Przewodniczącego Dyrektoriatu URL i Atamana Głównego nr 862 z 12 grudnia 1919 przy Ukraińskiej Misji Dyplomatycznej w Polsce utworzono Sekcję Wojskową^[1]. Sekcja miała kierować wszystkimi sprawami dotyczącymi formowania z ukraińskich jeńców wojennych regularnych jednostek Armii URL, organizować materialne i moralne wsparcie dla internowanych w Polsce ukraińskich żołnierzy, brać udział w opracowywaniu projektów umów między rządami Ukrainy i Polski, dokonywać ekspertyz wojskowych na potrzeby Misji Dyplomatycznej URL^[2]. W istocie stała się ona organem roboczym Atamana Głównego i ministra spraw wojskowych, którzy w owym czasie przebywali w Warszawie.

W skład sekcji weszło 8 oficerów i 7 urzędników wojskowych. 8 lutego 1920 etaty zwiększono do 24 pracowników, a od 19 lutego sekcja podzielona została na referaty: gospodarczy, organizacyjny, polityczny i jeńców wojennych. Oprócz tego przy sekcji funkcjonowało Biuro Informacji^[3]. Na biuro wynajęto dwa pokoje w hotelu „Saskim” przy ulicy Koziej^[1].
15 lipca, na bazie Sekcji Wojskowej, zorganizowano Misję Wojskową URL w Rzeczypospolitej Polskiej. Szef misji otrzymał uprawnieninia dowódcy korpusu, etat instytucji został zwiększony, a wynagrodzenia pracowników wzrosły dwukrotnie. Misja otrzymała prawo dokonywania zakupów za granicą i posiadała dużo większe kompetencje w zakresie prowadzenia rozmów z przedstawicielami innych państw. Jednak tragiczna sytuacja na froncie przeciwbolszewickim wymusiła redukcję etatów do 18 osób, a w sierpniu zwolnionych pracowników skierowano do służby w Armii Czynnej. Struktura misji pozostała jednak niezmieniona^[4][5].
12 października 1920 zawarto polsko-sowieckie zawieszenie broni. Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego wydało rozporządzenie, na mocy którego wszystkie ukraińskie formacje wojskowe do 2 listopada miały opuścić terytorium Polski. Aby obejść postanowienia umowy rozejmowej, Misję przemianowano na „cywilną” Ukraińską Wojskową Komisję Likwidacyjną w Rzeczypospolitej Polskiej^[6]. Rozwiązano też referat organizacyjny. Rozkazem Naczelnego Dowództwa Sił Zbrojnych Ukraińskiej Republiki Ludowej nr 108 z 10 listopada z uwagi na aktualną sytuację polityczną i zredukowanie funkcji [...], a także ze względów finansowych liczbę etatowych pracowników dawnej misji zmniejszono do 4 (5) osób. Mienie Misji miało zostać przekazane do dyspozycji Ministerstwa Spraw Wojskowych. Jednak gen. Wiktor Zelinski zignorował rozkaz i pozostawił w swojej dyspozycji większość pracowników byłej Misji. Nowo powstała Komisja Likwidacyjna miała dalej dostarczać Armii Czynnej wszystko, co potrzebne, podtrzymywać stały kontakt z przedstawicielami zagranicznych misji wojskowych i troszczyć się o los chorych i rannych żołnierzy ukraińskich. 12 grudnia Symon Petlura zatwierdził dokonane przez gen. Zelinskiego prace reorganizacyjne^[7].

17 marca 1921 Polska zawarła z Sowietami traktat w Rydze. Zobowiązała się w nim między innymi nie wspierać działalności rządu URL i zakazać mu prowadzenia na swoim terytorium jakiejkolwiek pracy o charakterze wojskowym. 28 kwietnia Ukraińska Wojskowa Komisja Likwidacyjna wstrzymała swoją działalność, ale 21 czerwca na jej bazie utworzono Ukraińską Komisję Likwidacyjną ds. jeńców i internowanych w Rzeczypospolitej Polskiej z gen. Zelinskim na czele. Instytucja ta weszła w skład Ukraińskiego Komitetu Centralnego. Nadal organizowała materialne, medyczne i moralne wsparcie dla internowanych Ukraińców i prowadziła wśród nich pracę kulturalno-oświatową. W jej skład wchodziły: kancelaria i oddziały − opieki materialno-sanitarnej płk. Mychajło Bondariwskyja i opieki moralno-kulturalno-oświatowej sot. Herasyma Draczenki. W sumie komisja liczyła 12 osób. Wobec nacisków sowieckiej Rosji, 20 października gen. Zelinski zmuszony był opuścić Polskę i przeniósł się do Wolnego Miasta Gdańska, a jego stanowisko zajął płk Ołeksandr Danylczuk^[8].

Struktura Sekcji Wojskowej z 19 lutego 1920^[9].

• Referat gospodarczy (płk Mychajlo Bondariwskyj) − zapewniał środki materiałowe obozom dla internowanych żołnierzy ukraińskich w Polsce i formującym się jednostkom wojskowym.

• Referat organizacyjny (ppłk Maksym Didkowskyj) − organizował tworzenie jednostek ukraińskich na terytorium Polski.

• Referat polityczny (płk Ołeksandr Danylczuk) − utrzymywał kontakty z przedstawicielstwami wojskowymi innych krajów w Polsce i ukraińskimi misjami wojskowymi za granicą, zbierał informacje o Ukrainie i o polskiej armii oraz rozpatrywał podania osób, które chciały wstąpić do wojska ukraińskiego.

• Referat ds. jeńców wojennych ( sot. Herasym Draczenko) − utrzymywał kontakt ze wszystkimi obozami i miejscami, gdzie znajdowali się Ukraińcy

• Biuro Informacji (sot. Wasyl Stryżak) − odpowiadało za zbieranie i rozpowszechnianie informacji o treściach politycznych i wojskowych; śledziło prasę, prowadziło ewidencję wojskowych powracających na Ukrainę. Biuro faktycznie prowadziło działalność wywiadowczą i kontrwywiadowczą.

• Andrij Rukkas: Razem z Wojskiem Polskim. Armia Ukraińskiej Republiki Ludowej w 1920 roku. Warszawa: Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, 2020. ISBN 978-83-8098-843-9.
• Emilian Wiszka: Szósta Dywizja Armii Ukraińskiej Republiki Ludowej. Formowanie, szlak bojowy, internowanie; 1920–1924. Toruń: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, 2012. ISBN 978-83-231-2926-4.