"พระโพธิธรรม" โดยโยะชิโทะชิ (ค.ศ. 1877)พระโพธิธรรม (สันสกฤต : โพธิธรฺม , เทวนาครี बोधिधर्म; อักษรโรมัน (NLAC) : bōdhidharma; จีน : 菩提達摩 , พินอิน : Pútídámó , Dámó) แต่ในนิยายกำลังภายใน ในประเทศไทยมักเรียก ตักม้อ หรือ ตั๊กม้อ (สำเนียงแต้จิ๋ว ตรงกับจีนกลางว่า ต๋าหมอ) เป็นพระภิกษุ มหายาน ผู้ก่อตั้งนิกายฉาน ขึ้นในประเทศจีน มีประวัติไม่ชัดเจนนัก แต่เชื่อกันว่ามีตัวตนอยู่จริง และเป็นผู้สถาปนาวัดเส้าหลิน ในจีน ทั้งยังได้เผยแพร่วิชามวยจีนในหมู่พระเณรของวัดเส้าหลิน จนมีชื่อเสียงมาจวบจนทุกวันนี้
ตามตำนานระบุว่า ท่านเกิดเมื่อราวคริสต์ศตวรรษที่ 6 เป็นพระราชโอรสองค์ที่ 3 ของพระมหากษัตริย์แคว้นคันธาระ ประเทศอินเดีย ใกล้เมืองมัทราสในปัจจุบัน มีนัยน์ตาสีฟ้า ตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์ ก็ทรงปราดเปรื่องและแตกฉานในคัมภีร์ของทุก ๆ ศาสนา ตลอดจนวรรณคดี อักษรศาสตร์โบราณ นับเป็นปราชญ์เอกแห่งยุค
เมื่อพระบิดาสิ้นพระชนม์ พระองค์สามารถนั่งสมาธิเข้าฌานสมาบัติชั้นสูง อยู่เบื้องพระบรมศพของพระบิดานานตลอดถึง 7 วัน หลังจากนั้น จึงไปศึกษาแสวงธรรมอยู่กับพระปรัชญาตาระเถระ ผู้เป็นพระสังฆปรินายกองค์ที่ 27 แห่งนิกายเซน (ซึ่งอ้างว่าสืบมาตั้งแต่พระมหากัสสปะ ในสมัยพุทธกาล ถือเป็นพระปฐมสังฆปริณายก ของนิกายเซนในประเทศจีน) หลังจากนั้นท่านได้จาริกจากอินเดียไปเมืองจีน เมื่อราว ค.ศ. 526 ได้เดินทางไปยังเมืองกวางตุ้ง ของจีน เข้าเฝ้าจักรพรรดิเหลียงอู่ตี้ และไม่นานต่อมาได้ก่อตั้งอารามขึ้นในเมืองลั่วหยาง และใช้เวลาปฏิบัติวิปัสนากรรมฐานถึง 9 ปีในการเพ่งผนังถ้ำ
ฝ่ายมหายาน ถือว่าพระโพธิธรรมเป็นสังฆปริณายก องค์ที่ 28 ที่สืบสายโดยตรงมาจากพระโคตมพุทธเจ้า ผ่านทางพระมหากัสสปะ และยังเป็นผู้สถาปนานิกายเซน ขึ้นมาในประเทศจีนอีกด้วย เนื่องจากคำสอนของท่านจะเน้นไปที่การเข้าฌาน แนวทางคำสอนของท่านจึงมักจะเรียกกันว่า ฌาน (สันสกฤต : [ธฺยาน] ध्यान : dhyan ) ในภาษาจีน เรียกว่า 'ฉาน'(สำเนียงจีนกลาง ส่วนสำเนีงแต้จิ๋วเรียกว่า เซี้ยง) และภาษาญี่ปุ่น ว่า 'เซน'
ประวัติชีวิตของท่านถือเป็นตำนาน ขาดหลักฐานที่แน่นอน เช่น ตำนานหนึ่งเล่าว่า ท่านได้ตัดหนังตาทิ้ง เนื่องจากโมโหที่เผลอหลับไปขณะทำสมาธิ เมื่อหนังตานั้นตกถึงพื้น ก็เติบโตกลายเป็นต้นชา และตำนานยังเล่าต่อว่า ด้วยเหตุดังกล่าวภิกษุนิกายเซนจึงนิยมดื่มน้ำชา เพราะจะได้ไม่ง่วงเวลาทำสมาธิ
พ.ศ. 1079 มีการสร้างสถูปอุทิศถวายท่านขึ้นในเมืองเหอหนาน ภายหลังรัชสมัยจักรพรรดิถังไท่จง
ตุ๊กตาล้มลุกของญี่ปุ่น ที่เรียกว่า "ดะรุมะ" ก็เชื่อกันว่าสืบมาจากท่านตั๊กม้อนี้
Avari, Burjor (2007), India: The Ancient Past , New York: Routledge Broughton, Jeffrey L. (1999), The Bodhidharma Anthology: The Earliest Records of Zen , Berkeley: University of California Press, ISBN 0-520-21972-4 Dumoulin, Heinrich (2005), Zen Buddhism: A History , vol. 1: India and China , Bloomington, IN: World Wisdom, ISBN 0-941532-89-5 Dumoulin, Heinrich (1993), "Early Chinese Zen Reexamined: A Supplement to Zen Buddhism: A History " (PDF) , Japanese Journal of Religious Studies , 20 (1): 31–53, ISSN 0304-1042, คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF) เมื่อ 2009-03-04, สืบค้นเมื่อ 2010-07-30 Faure, Bernard (1986), "Bodhidharma as Textual and Religious Paradigm" , History of Religions , 25 (3): 187–198, doi :10.1086/463039 Ferguson, Andrew. Zen's Chinese Heritage: The Masters and their Teachings . Somerville: Wisdom Publications, 2000. ISBN 0-86171-163-7 .
Hu, William; Bleicher, Fred (1965), "The Shadow of Bodhidharma" , Black Belt Magazine , Black Belt Inc. (May 1965, Vol. III, No. 5): 36–41. Kohn, Michael H., บ.ก. (1991), The Shambhala Dictionary of Buddhism and Zen , Boston: Shambhala Lin, Boyuan (1996), Zhōngguó wǔshù shǐ 中國武術史, Taipei 臺北: Wǔzhōu chūbǎnshè 五洲出版社 Maguire, Jack (2001), Essential Buddhism , New York: Pocket Books, ISBN 0-671-04188-6 Mahajan, Vidya Dhar (1972), Ancient India , S. Chand & Co. OCLC 474621 Red Pine, บ.ก. (1989), The Zen Teaching of Bodhidharma: A Bilingual Edition , New York: North Point Press, ISBN 0-86547-399-4 Soothill, William Edward and Hodous, Lewis. A Dictionary of Chinese Buddhist Terms . London: RoutledgeCurzon, 1995.
Sutton, Florin Giripescu (1991), Existence and Enlightenment in the Laṅkāvatāra Sūtra: A Study in the Ontology and Epistemology of the Yogācāra School of Mahāyāna Buddhism , Albany: State University of New York Press, ISBN 0-7914-0172-3 Suzuki, D.T. , บ.ก. (1932), The Lankavatara Sutra: A Mahayana Text Suzuki, D.T. (1948), Manual of Zen Buddhism (PDF) Suzuki, D.T. (1949), Essays in Zen Buddhism , New York: Grove Press, ISBN 0-8021-5118-3 Watts, Alan. The Way of Zen . New York: Vintage Books, 1985. ISBN 0-375-70510-4
Watts, Alan (1958), The Spirit of Zen , New York: Grove PressWilliams, Paul. Mahayana Buddhism: The Doctrinal Foundations . ISBN 0-415-02537-0 .
Zvelebil, Kamil V. (1987), "The Sound of the One Hand" , Journal of the American Oriental Society , Journal of the American Oriental Society, Vol. 107, No. 1, 107 (1): 125–126, doi :10.2307/602960 金实秋. Sino-Japanese-Korean Statue Dictionary of Bodhidharma (中日韩达摩造像图典). 宗教文化出版社, 2007-07. ISBN 7-80123-888-5
