Πρώτος επίσκοπός της υπήρξε ο Άγιος Ιερομάρτυρας Στρατοκλής, τον οποίο χειροτόνησε λίγο πριν από το μαρτύριό του ο Απόστολος Ανδρέας. Από τότε (περί το 64 μ.Χ) μέχρι το 732 ή 733 ήταν Επισκοπή υπαγόμενη στην Μητρόπολη Κορίνθου. Τη χρονιά εκείνη προήχθη σε Αρχιεπισκοπή, με πρώτο Αρχιεπίσκοπο τον Αθανάσιο. Το 806 προήχθη σε Μητρόπολη των Πατρών και έτσι παρέμεινε μέχρι το 1180. Από το 1180 έως το 1833 ο Μητροπολίτης είχε τον τίτλο «Μητροπολίτης Παλαιών Πατρών» και ο λόγος ήταν ότι υπήρχε και Μητρόπολη Νέων Πατρών (στη σημερινή Υπάτη Φθιώτιδας)[α].
Το 1833 με Βασιλικό Διάταγμα έλαβε τον τίτλο Επισκοπή Αχαΐας και αργότερα, το 1852, προήχθη σε Αρχιεπισκοπή Πατρών και Ηλείας μέχρι και τις αρχές του 20ου αιώνα. Τότε έλαβε τον τίτλο «Ιερά Μητρόπολις Πατρών», τον οποίο διατηρεί μέχρι σήμερα.
Μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, οι οικογένειες των Μικρασιατών που εγκαταστάθηκαν στην Πάτρα μετέφεραν και τα κειμήλιά τους, ανάμεσα στα οποία είναι η εικόνα της Παναγίας της Σμυρνιάς και ο Σταυρός ευλογίας του Αγίου Χρυσοστόμου Μητροπολίτου Σμύρνης. Τα μικρασιατικά κειμήλια φυλάσσονται στον Ιερό Ναό Αγίας Φωτεινής Πατρών, ο οποίος κτίστηκε από τους Μικρασιάτες σε ανάμνηση του Ναού της Αγίας Φωτεινής, που ήταν ο μητροπολιτικός Ναός της Σμύρνης.[1][2].
Επισκοπικός κατάλογος
Οι Μητροπολίτες Πατρών Γαβριήλ Δ΄ και Τιμόθεος Μαρμαρηνός εξελέγησαν κατόπιν Οικουμενικοί Πατριάρχες Κωνσταντινουπόλεως.
Σημερινός Μητροπολίτης της είναι ο Χρυσόστομος Σκλήφας, ο οποίος ενθρονίστηκε τον Απρίλιο του 2005.
Το 451 συμμετείχε σε τοπική σύνοδο μαζί με άλλους επισκόπους της Αχαΐας για διάφορα τοπικά εκκλησιαστικά θέματα. Την εποχή εκείνη οι Βάνδαλοι λεηλατούσαν τα παράλια της Πελοποννήσου. Επίσης συμμετείχε στην 4η Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας.
Το 1348 μετατέθηκε στη Μητρόπολη Μονεμβασίας, αλλά διατήρησε μέχρι το 1353 ταυτόχρονα και τη Μητρόπολη Πατρών.
Μακάριος Α΄
1353 – 1365
Ήταν πολύ φτωχός και γι' αυτό ο Σαλώνων Ησαΐας τον όρισε ισόβιο ηγούμενο στην πατριαρχική μονή του Μεγάλου Σπηλαίου στα Καλάβρυτα, για να έχει οικονομικούς πόρους για τη συντήρηση και την επιβίωσή του.
Από τους αρχηγούς αποτυχημένης επανάστασης κατά των Τούρκων.
Μεθόδιος
1572 – 1575
Πήρε μέρος στην εκλογή του Μητροπολίτη Ιερεμία του Τρανού σε πατριάρχη στις 5 Μαΐου1572, ενώ τον υποδέχτηκε σαν πατριάρχη όταν ήρθε στην Πάτρα τον Απρίλιο του 1577. Τον Ιούλιο του 1575 υπέγραψε συνοδικό έγγραφο που αναφερόταν στα προνόμια της Μονής Σινά[16].
Αρσένιος Α΄
1575 – 1576
Χειροτονήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Δεκέμβριο του 1575. Ήταν μουσικόφιλος και γνώριζε πολύ καλά αρχαία Ελληνικά. Το 1585 διεκδίκησε τον Πατριαρχικό θρόνο αλλά απέτυχε. Τον Μάιο του 1585 πήρε μέρος στη Σύνοδο που αναγνώρισε το Ρωσικό πατριαρχείο και υπέγραψε ως «πρώην Παλαιών Πατρών»[17].
Δανιήλ Α΄
1576 – 1578
Διονύσιος Β΄
; – 1578
Σύμφωνα με τις ελάχιστες αναφορές που έχουμε για τον Διονύσιο, πρέπει να ήταν αγράμματος.
Παρθένιος Α΄
1578 – 1579
Αρσένιος Α΄
1579 – 1580
Μεθόδιος
~ 1583
Αρσένιος Α΄
~ 1585
Νεκτάριος
1586 – 1592
Χειροτονήθηκε από τον Πατριάρχη Θεόληπτο. Κατά τη διάρκεια της θητείας του, το 1591, αντιμετώπισε με επιτυχία τον απεσταλμένο του Πάπα, πατρινό καθολικό ιερέα Νικόδημο Γοργαρίνη, που είχε σταλεί για προσηλυτισμό.
Γαβριήλ Β΄
1592 – 1593
Ήταν συνοδικός και είχε υπογράψει σε πολλές συνοδικές πράξεις. Μη υποφέροντας την απείθεια (όπως ο ίδιος έλεγε) και το ανυπότακτο του Πατραϊκού λαού παραιτήθηκε έναν χρόνο μετά τη χειροτονία του και έμεινε απλός ιερέας.
Ο επονομαζόμενος και «κακο-Δανιήλ». Υπήρξε συνοδικός αλλά ήταν απείθαρχος ιεράρχης απέναντι στη Σύνοδο, έκανε αυθαίρετες ενέργειες και γεγονότα που τελικά τον οδήγησαν στην καθαίρεση του.
Παρθένιος Γ΄
1674 – 1677
Η δράση του μας είναι άγνωστη λόγω έλλειψης μαρτυριών, ξέρουμε μόνο ότι πριν γίνει μητροπολίτης ήταν επίσκοπος Ευχαίνων.
Παΐσιος Α΄
1677 – 1678
Ονομαζόταν και «κακοπαΐσιος» και καθαιρέθηκε από τη Σύνοδο γιατί ζούσε «ατάκτως και φαυλοβίως» και επενέβαινε στις άλλες μητροπόλεις, χειροτονώντας επισκόπους και ιερείς χωρίς να έχει αρμοδιότητα.
Γερμανός Β΄
1678 – 1683
α΄ θητεία
Αρσένιος Β΄ Δημητρόπουλος
1683 – 1684
φίλος των Ενετών κατακτητών. α΄ θητεία
Γερμανός Β΄
1684 – 1687
β΄ θητεία
Αρσένιος Β΄ (Δημητρόπουλος)
1687 – 1711 †
β΄ θητεία, διορίστηκε από τον ίδιο τον Μοροζίνη όταν οι Ενετοί κατέλαβαν την πόλη.
Χριστόφορος (Αντωνόπουλος)
1711 – 1715
Ανήκε στη μονή Ταξιαρχών και ήταν και συνοδικός. Όταν η πόλη κατακτήθηκε από τους Τούρκους διέφυγε στη Ζάκυνθο, εκεί ιερουργούσε στον ναό του Αγίου Φραγκίσκου για κάποιο διάστημα. Στην Πάτρα δεν επέστρεψε ποτέ.
Ιωάσαφ
1712
ίσως ο τέως Αρχιεπίσκοπος Κρήτης Ιωάσαφ ο Κίμινης, τοποτηρητής για λίγο καιρό καλύπτοντας την απουσία του Χριστοφόρου στη Βενετία, πρόσφυγας επίσκοπος εκ Κρήτης[27]
Το 1916 πρωτοστάτησε στο ανάθεμα κατά του Ε. Βενιζέλου και εκτοπίστηκε στην Αθήνα έως το 1920. Κατά την απουσία του χρέη μητροπολίτη εκτελούσε ο τοποτηρητής Σωκράτης Οικονομίδης. Από το 1922 Μητροπολίτης Πατρών.
Το μητροπολιτικό μέγαρο βρίσκεται δίπλα στον Ιερό Ναό του Αγίου Ανδρέα (επί της οδού Ευμήλου 1), ενώ οι υπηρεσίες της Ιεράς Μητροπόλεως μεταφέρθηκαν σε νέες εγκαταστάσεις επί της οδού Βότση 34 από τον σημερινό Μητροπολίτη Πατρών κ.κ Χρυσόστομο. Ο Μητροπολιτικός ναός της πόλης είναι αφιερωμένος στον Ευαγγελισμό της Θεοτόκου[29] και βρίσκεται επί της οδού Μαιζώνος και Αγίου Νικολάου στο κέντρο της Πάτρας. Η Μητρόπολη Πατρών έχει στην πνευματική της δικαιοδοσία την επαρχία Πατρών που αποτελείται από 190 ενορίες και ανάλογους ενοριακούς ναούς, 82 Παρεκκλήσια και 3 Ναούς Κοιμητηρίων. Επίσης ο κλήρος της αποτελείται από 3 ιεροκήρυκες, 243 Πρεσβυτέρους και 9 Διακόνους.
Βασίλης Κ. Λάζαρης (επιμ.): Στέφανου Ν. Θωμόπουλου "Ιστορία της Πόλεως Πατρών από αρχαιοτάτων χρόνων μέχρι του 1821". Έκδοση τέταρτη στη δημοτική γλώσσα και με βάση τα χειρόγραφα του συγγραφέα, τόμοι Α'-Β', Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 1998-1999. ISBN 960-7960-10-6 (set)
Αλέξιος Παναγόπουλος: Ιστορικό λεξικό περιοχής δήμου Ρίου νομού Αχαΐας, Εκδόσεις Περί τεχνών, Πάτρα 2003, ISBN 960-8260-32-9
Laurent, V. (1963). Le Corpus des sceaux de l' empire Byzantin. V.1 (L'eglise) (στα Γαλλικά). Paris: Centre National de la Recherche Scientifique.
Βιβλιογραφία
Γεώργιος Ι. Ανδρουτσόπουλος, Όψεις Εοριακής Διοικητικής Οργανώσεως στην Εκκλησία των Πατρών κατά τον 19ο και τον 20ό αιώνα (1830-1930) (με βάση ανέκδοτες αρχειακές πηγές), Πάτρα: Πελοπόννησος, 2017. ISBN 978-618-83426-0-6.
Σπύρος Καρύδης, «Η διαμάχη για τον μητροπολιτικό θρόνο της Πάτρας την περίοδο 1712-1713. Νεότερα στοιχεία» στο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος ο Α΄: δεκαπέντε έτη ευκλεούς πατριαρχίας (1991-2006). Δώρημα ψυχής, Κομοτηνή 2007, σ. 95-115.
π. Ευάγγελος Κ. Πριγκιπάκης, «Μητροπολίτης Πατρών Χρυσόστομος (2005-2020), Δεκαπέντε χρόνια στο θρόνο του Αγίου Αποστόλου Ανδρέου του Πρωτοκλήτου», Ο Εκκλησιολόγος, 652 (22-02-2020), σ. 12, 14.
π. Ευάγγελος Κ. Πριγκιπάκης, «Η Εκκλησία των Πατρών κατά τον 20ο αιώνα», Ο Εκκλησιολόγος, 396 (31-01-2015), σ. 8-9.
π. Ευάγγελος Κ. Πριγκιπάκης, Η Επισκοπή Πατρών. Συμβολή στην ιστορία της πρώτης Περιόδου της Τοπικής Εκκλησίας των Πατρών από το Β΄ήμισυ του 1ου έως και το Α΄ ήμισυ του 8ου αιώνα μ.Χ., Αθήνα 2011.
π. Ευάγγελος Κ. Πριγκιπάκης, «Ίδρυση και Οργάνωση της Αρχιεπισκοπής Πατρών και Ηλείας (1852-1901)», Ηλειακή Πρωτοχρονιά / Ηλειακό Πανόραμα, 16 (2016), σ. 358-373.
π. Ευάγγελος Κ. Πριγκιπάκης, «Ο Άγιος Απόστολος Ανδρέας ο Πρωτόκλητος και η ίδρυση της Εκκλησίας των Πατρών», Ο Εκκλησιολόγος, 489 (03-12-2016), σελίδες 14-15 & 490 (10-12-2016), σ. 14-15.
π. Ευάγγελος Κ. Πριγκιπάκης, «Ο Εκκλησιαστικός Βίος στην Επισκοπή Αχαΐας το έτος 1836. Μια έκθεση του Επισκόπου Μελετίου (Γημαράκη) προς την Ιερά Σύνοδο», Ο Εκκλησιολόγος, 421 (25-07-2015), σ. 8-9.
π. Ευάγγελος Κ. Πριγκιπάκης, «Συμβολή στην ιστορία της Επισκοπής Πατρών κατά τον 6ο αιώνα», Αχαϊκά, 17 (2010), σ. 15-63.
π. Ευάγγελος Κ. Πριγκιπάκης - Νικόλαος Βογιατζής - Ισμήνη Καβαλλάρη (επιμέλεια), Τα Μοναστήρια της Αχαΐας. Τουριστικός Οδηγός / Monasteries of Achaia. Τοurist Guide, Πάτρα / Patras 2013.
