Chabernica (żytnia baba[1], chaber – roślina z rodziny astrowatych) – polny demon żeński na Śląsku, w okolicach Prudnika[2]. Odpowiedniczka południcy[3].
Wierzenia
Wyobrażano ją jako piękną, wysoką, smukłą, błękitnie ubraną niewiastę z wieńcem chabrów na głowie. Pojawiała się tylko w południe i wyłącznie na polu, gdzie pilnowała, by dzieci w poszukiwaniu kwiatów nie deptały zboża i nie wbiegały pomiędzy łany. Denerwowało ją, gdy widziała, że używają ostrych narzędzi, i gdy żniwiarze nie mieli kapeluszy. Ci, którzy jej zdaniem zasługiwali na karę, byli usypiani jej słodkim szeptem, a następnie zsyłała na nich ostry ból głowy, paraliż lub postrzał. Czasem rzucała się na swoją ofiarę i łamała jej ręce i nogi, lub skręcała kark.
Aby uchronić się przed gniewem Chabernicy, należało w południe na Anioł Pański zrobić sobie przerwę od pracy i przesiedzieć ten czas w cieniu.
Znana jest historia o dziewczynce, która zabłądziła na polu i zaplątała się w zaroślach kolczastych jeżyn. Chabernica, reagując na płacz dziewczynki, uwolniła ją rozgarniając jeżyny i zaprowadziła ją pod jej dom[4].
Wytłumaczenie
Słownik gwar polskich pod redakcją Mieczysława Karasia opisuje chabernicę jako „strach, którym się straszy dzieci, aby nie wchodziły w zboże” i notuje jej występowanie w Olbrachcicach w powiecie prudnickim[5]. Feliks Pluta w „Kwartalniku Opolskim” w 1971 cytował: „Jak my chciały iść na pole (za dzieci), to dycki ojcowie powiadali – nie leć tam, bo cię weźmie chabernica, a jest odziono światło. No to jak my to szły, to my ino kukały, ale chabernicy my nigdy nie widziały. To był ino postrach, co by się po zbożu nie dreptało”[6].
Przypisy
- ↑ Lud: organ Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Nakładem Towarzystwa Ludoznawczego, 1987, s. 342 [dostęp 2022-07-22] (pol.).
- ↑ Dorota Simonides: Folklor Górnego Śląska. Katowice: Wydawnictwo „Śląsk”, 1989, s. 251. ISBN 83-216-0604-0. OCLC 243344344.
- ↑ O festiwalu – „Południca” – Festiwal Polskiej Piosenki im. Kazimierza Grześkowiaka [online] [dostęp 2020-08-23] [zarchiwizowane z adresu 2020-08-04] (pol.).
- ↑ PawełP. Lelonek PawełP., Chabernica, „Nowiny Nyskie”, 37, Nysa: Nyskie Towarzystwo Społeczno-Kulturalne, 16 września 2004, s. 16, ISSN 1232-5449 .
- ↑ MieczysławM. Karaś MieczysławM., Słownik gwar polskich: zesz. 1. (Brzodzga-Byc) ; t. 3, zesz. 2. (Byc-Cham) ; t. 3, zesz. 3. (Cham-Choineczka), Zakład nar. im. Ossolińskich, 1979, s. 424, ISBN 978-83-04-00468-9 [dostęp 2022-07-22] .
- ↑ O chabernicach, „Trybuna Robotnicza”, 204, Katowice: Śląskie Wydawnictwo Prasowe RSW „Prasa”, 1971, s. 4 .
Bibliografia
- Barbara i Adam Podgórscy: Wielka Księga Demonów Polskich. Leksykon i antologia demonologii ludowej. Katowice: Wydawnictwo KOS, 2005, s. 71. ISBN 83-89375-40-0.
- Zych Paweł, Vargas Witold: Bestiariusz słowiański. Część pierwsza i druga. Bosz, 2018. ISBN 978-83-757-6367-6. Brak numerów stron w książce
Religia i mitologia Słowian
