|
Rugiewit
Rugiewit (łac. Rugiaeuit[1]) lub Rujewit – bóg czczony przez Ranów wymieniony tylko w dwóch źródłach: Gesta Danorum oraz w Knýtlinga sadze. Jego świątynia, obok świątyni Porewita i Porenuta, znajdowała się w grodzie Charenzy, prawdopodobnie dzisiejszym Gardźcu. Posąg go przedstawiający posiadał siedem twarzy, siedem mieczy przy pasie oraz ósmy w ręku. Pod jego wargami znajdowało się gniazdo jaskółek. Związany przede wszystkim ze sferą wojenną, ale także seksualną. „Prywatny”, z punktu widzenia władzy, kult Rugiewita konkurował z „publicznym” i teokratycznym kultem Świętowita z Arkony[2]. ŹródłaPierwszym źródłem wymieniającym Rugiewita jest Gesta Danorum autorstwa Saxo Gramatyka. Saxo opisuje, gdy jak po zdobyciu Arkony przez duńskiego króla Waldemara I jej mieszkańcy zawarli z nim porozumienie, co zachęca mieszkańców Charenzy do zawarcia podobnego porozumienia i oddania miasta bez walki. Saxo opisuje, że w tym grodzie znajdowały się trzy świątynie poświęcone Rugiewitowi, Porewitowi i Porenutowi i zniszczenie w 1168 bałwana Rugiewita[3][4]:
Następnie po obaleniu idoli Porewita i Porenuta biskup Absalon nakazał wyprowadzić wszystkie trzy poza gród by tam je spalić. Saxo opisuje tutaj przesąd związany z seksualnością, lecz nie jest jasne, z którym bogiem ten przesąd jest związany:
Te same informacje podane są następnie przez Knýtlinga sagę, która wymienia Rugiewita w formie Rinwit, a także Turupita oraz Puruwita (Porewita)[6]. InterpretacjeIstnieją dwa sposoby odczytu imienia. Odczyt Rugiewit najczęściej tłumaczy się jako ‘pan, władca Rugii’. Często badacze proponują też odczytanie imienia jako Rujewit; Aleksander Gieysztor proponuje połączenie pierwszego członu tego odczytu z rdzeniem ru- istniejącym w takich słowach jak rzwieć ‘ryczeć’, ruja ‘ryk jeleni’ (a także ‘płodność’[7]), które występuje w ruskim słowie rujenь – określeniu na jeden z jesiennych miesięcy, który przypada na czas rui[4] (por. cz. říjen, bułg. руен (ruen), serb.-chorw. ру̑јан, rujan). Lubor Niederle zakładając fonetyczne podobieństwo Rujewita i Jarowita stwierdził, że obaj bogowie są tożsami[8]. Przyrostek -wit tłumaczy się jako ‘pan’; rzadziej łączy się go ze słowem wiciądz z powodu zapożyczenia tego słowa z języków germańskich[9] (por. wiking). Funkcje boga pozostają przedmiotem dyskusji. Saxo przede wszystkim uznaje Rugiewita za boga wojennego – odpowiednika rzymskiego Marsa. Według Saxo jeden z bogów z Charenzy, prawdopodobnie Rugiewit, związany był z karaniem za stosunki płciowe, być może w pobliżu świątyni, waginizmem. Według Gieysztora Rujewit był wcieleniem Peruna, i wiąże cechy wojenne, etymologię (‘ruja’, ‘płodność’), oraz karę za stosunki płciowe, z wedyjskim Indrą, który także łączy funkcje wojenne i płciowe[10]. Niejasne jest znaczenie siedmiu twarzy. Z badań porównawczych wynika, że wielogłowość wiąże się z ideami kosmologicznymi: dwoistość natury, trójdzielny lub siedmiodzielny układ wertykalny, czy czwórdzielny układ horyzontalny[7]. Gieysztor zauważył podobieństwo do mitu wschodniej grupy ugrofińskiej o siedmiu braciach zamieniających się w ptaki, lecz jak sam zauważył, niejasne jest jak ten motyw miałby przedostać się na Rugię[11]. Jaskółki, które wywołały śmiech Duńczyków, bywają nazywane „bożymi ptaszkami” i wśród Słowian uważane są za zwiastun wiosny oraz uosobieniem dusz, a to wiązałoby Rujewita także z wiosną[7]. Według Jacka Banaszkiewicza na bogów z Charenzy nie należy patrzeć jak na trzech różnych, „przypadkowych”, bogów, lecz jak na konkretny zespół bóstw. Zauważa on, że w czasach średniowiecza, władza książęca i królewska na swoją stolicę wybierała grody lub miasta, w których znajdowały się największe ośrodki kultowe, i jako przykład podaje Kijów czy Uppsalę. W świątyni w Uppsali czczono trójcę składającą się z Tora, Odyna i Frejra. Każdy z bogów, zgodnie z trójdzielną hipotezą Georgesa Dumézila, odpowiadał za konkretną, podstawową dla egzystencji społeczeństwa dziedzinę: Tor był bogiem najpotężniejszym, zasiadał na środkowym tronie, odpowiadał za pogodę, a przez to za urodzaj, a także jest gromowładcą, Odyn odpowiadał za wojnę, a Frejr za pokój, dobrobyt i przyjemności. Banaszkiewicz zauważa jednak, że między pierwszymi dwoma bogami często pojawiają się przesunięcia w kompetencjach. W przypadku rugijskiej trójcy proponuje jednak inną interpretację. Na podstawie mitologii porównawczej uznaje Rugiewita za naczelnego boga Ranów, o czym świadczy najokazalsza świątynia na środku grodu, purpura, posąg zrobiony z drewna dębowego, który prowadzi do boju i jest władcą Rugii i rugijskiej wspólnoty. Natomiast Porewita i Porenuta uznaje za boskich bliźniaków, którzy swoimi uniwersalnymi cechami uzupełniają bóstwo naczelne. Taką interpretację wspiera fakt, że bóstwa naczelne w innych religiach także bywają czczone razem z boskimi bliźniakami (gdzie bóg naczelny jest ojcem bliźniaków)[12]. Podobny pogląd wyraził Gieysztor, który uznał Rujewita za lokalną hipostazę Peruna[11]. Przypisy
Bibliografia
|
||||||||||||
