กลุ่มภาษาอิหร่าน

หน้านี้มีเนื้อหาเป็นภาษาต่างประเทศ คุณสามารถช่วยพัฒนาหน้านี้ได้ด้วยการแปล ยกเว้นหากเนื้อหาเกือบทั้งหมดไม่ใช่ภาษาไทย ให้แจ้งลบแทน

กลุ่มภาษาอิหร่าน
อิเรนิก
กลุ่มเชื้อชาติ:	กลุ่มชนอิหร่าน
ภูมิภาค:	เอเชียตะวันตก, ยุโรปตะวันออก, คอเคซัส, เอเชียกลาง และเอเชียใต้
การจําแนก ทางภาษาศาสตร์:	อินโด-ยูโรเปียน อินโด-อิเรเนียน กลุ่มภาษาอิหร่าน
ภาษาดั้งเดิม:	อิหร่านดั้งเดิม
กลุ่มย่อย:	ตะวันตก อเวสตะ † ตะวันออก
ISO 639-2 / 5:	ira
เครือข่ายการวิจัยลิงกัวสเฟียร์:	58= (phylozone)
กลอตโตลอก:	iran1269[1]
ประเทศและพื้นที่ที่ภาษาอิหร่านมีสภานะเป็นภาษาทางการหรือประชากรส่วนใหญ่พูดกัน

กลุ่มภาษาอิหร่าน (อังกฤษ: Iranian หรือ Iranic languages)^[2][3] เป็นสาขาย่อยของกลุ่มภาษาอินโด-อิเรเนียนในตระกูลภาษาอินโด-ยูโรเปียนที่มีผู้พูดเป็นกลุ่มชนอิหร่าน ซึ่งส่วนใหญ่อยู่ในที่ราบสูงอิหร่าน

กลุ่มภาษาอิหร่านแบ่งออกเป็นสามระดับ: อิหร่านเก่า (จนถึง 400 ปีก่อน ค.ศ.), อิหร่านกลาง (400 ปีก่อน ค.ศ. – ค.ศ. 900) และอิหร่านใหม่ (ตั้งแต่ ค.ศ. 900) ภาษาสองภาษาที่ยืนยันว่าจัดอยู่ในภาษากลุ่มอิหร่านเก่าคือ ภาษาเปอร์เซียโบราณ (จากจักรวรรดิอะคีเมนิด) และภาษาอเวสตะเก่า (ภาษาของภาษาอเวสตะ) ส่วนในภาษากลุ่มอิหร่านกลาง ภาษาที่มีความเข้าใจและมีการบันทึกคือภาษาเปอร์เซียกลาง (จากจักรวรรดิซาเซเนียน), ภาษาพาร์เทียน (จากจักรวรรดิพาร์เธีย) และภาษาแบกเตรีย (จากจักรวรรดิกุษาณะและเฮฟทาไลต์)

ข้อมูลเมื่อ 2008^[update] ประมาณการว่ามีผู้พูดภาษากลุ่มอิหร่านเป็นภาษาแม่ประมาณ 150–200 ล้านคน^[4] Ethnologue ประมาณการว่ามีภาษาอยู่ในกลุ่มนี้ 86 ภาษา^[5][6] โดยภาษาที่มีผู้พูดมากที่สุดคือภาษาเปอร์เซีย (สำเนียงฟอร์ซี, ดารี และทาจิก), ภาษาปาทาน, ภาษาเคิร์ด, ภาษาลูรี และภาษาบาโลจ^[7]

ชื่อของกลุ่มภาษาอิหร่านมาจากการที่ผู้พูดกลุ่มภาษานี้เคยอยู่ในที่ราบอิหร่านมาตั้งแต่อดีตกาล

กลุ่มภาษาอินโด-อิเรเนียนมีจุดเริ่มต้นในเอเชียกลาง แต่ทฤษฎียังมีช่องว่างอีกมาก กลุ่มภาษาอิหร่านนี้เป็นลูกหลานของภาษาอินโด-อิเรเนียนดั้งเดิม ซึ่งภาษานี้แตกออกเป็น

• กลุ่มภาษาอินโด-อารยัน รววมทั้งภาษาสันสกฤต กลุ่มภาษาดาร์ดิกในอินเดียตะวันตกเฉียงเหนือและกลุ่มภาษานูริสถานในอัฟกานิสถานตะวันออกเฉียงเหนือ
• กลุ่มภาษาอิหร่าน รวมทั้งภาษาอเวสตะและภาษาเปอร์เซียโบราณ

ภาษาอิหร่านดั้งเดิมมีอายุย้อนหลังไปถึงหลังจากการแยกตัวของภาษาอินโด-อิเรเนียนดั้งเดิมหรือราว 1,457 ปีก่อนพุทธศักราช ซึ่งเป็นช่วงที่ภาษาอิหร่านแยกตัวออกมาและพัฒนาตามชนเผ่าอิหร่านกลุ่มต่างๆที่อพยพไปมาระหว่างยุโรป เอเชียใต้ ที่ราบอิหร่านและเอเชียกลาง ในทางภาษาศาสตร์ ภาษาอิหร่านโบราณแบ่งได้เป็น 2 กลุ่มคือ

• กลุ่มตะวันออก ได้แก่ภาษาซอกเดีย ภาษาคาวาเรสเมีย ภาษาซากา และภาษาอเวสตะ
• กลุ่มตะวันตก แบ่งเป็น
  • กลุ่มตะวันตกเฉียงใต้ ได้แก่ ภาษาเปอร์เซีย
  • กลุ่มตะวันตกเฉียงเหนือ ได้แก่ ภาษามีเดีย ภาษาพาร์เทีย และภาษาเคิร์ด

ภาษาอเวสตะเป็นภาษาที่ใช้เขียนคัมภีร์ในศาสนาโซโรอัสเตอร์ ภาษาเปอร์เซียโบราณมีระบบการเขียนเป็นอักษรรูปลิ่ม

ยุคกลางในอิหร่านเริ่มต้นตั้งแต่ พ.ศ. 143 - 1443 ภาษาในยุคนี้แบ่งเป็นกลุ่มตะวันตกและกลุ่มตะวันออกเช่นกัน เริ่มใช้ตัวเขียนที่มาจากอักษรอราเมอิก ภาษาเปอร์เซียกลางเป็นภาษาราชการของจักรวรรดิซัสซาเนียน เริ่มใช้ตั้งแต่ พ.ศ. 843 - 1543 ภาษาเปอร์เซียกลางและภาษาพาร์เทียเป็นภาษาในยุคมานิเชียนด้วย ซึ่งมีข้อความหลงเหลือในภาษานอกกลุ่มนี้เป็นจำนวนมากตั้งแต่ภาษาละตินถึงภาษาจีน

หลังจากที่จักรวรรดิเปอร์เซียหันไปนับถือศาสนาอิสลาม สำเนียงเก่าเช่นภาษาเปอร์เซียกลางถูกแทนที่ด้วยสำเนียงใหม่ เช่นสำเนียงดารีที่เป็นภาษาราชการ คำว่าดารีมาจาก darbar หมายถึงศาลหลวง ใช้เขียนบทกวีและวรรณคดีอย่างแพร่หลาย ราชวงศ์ซัฟฟาริดเป็นราชวงศ์ที่มีบทบาทในการพัฒนาภาษาใหม่ตั้งแต่ พ.ศ. 1418 สำเนียงดารีเชื่อกันว่ามีอิทธิพลต่อสำเนียงทางตะวันออกของอิหร่านมาก ในขณะที่สำเนียงปะห์ลาวีที่เป็นสำเนียงมาตรฐานเดิมมีพื้นฐานมาจากสำเนียงทางตะวันตก สำเนียงใหม่ๆเหล่านี้เป็นต้นกำเนิดของสำเนียงมาตรฐานของภาษาเปอร์เซียในปัจจุบัน

นักวิชาการในยุคกลางของอิหร่านใช้คำว่า "ดารี" หมายถึงจังหวัดทางตะวันออกของโดราสถาน "ปะห์ลาวี" หมายถึงสำเนียงทางตะวันตกเฉียงเหนือระหว่างอัสฟาฮานกับอาเซอร์ไบจาน และ "ปาร์ซี" หมายถึงสำเนียงของฟาร์และยังมีสำเนียงที่ไม่เป็นทางการ เช่น สำเนียงคูซีซึ่งเกี่ยวข้องกับจังหวัดคูเซสถานทางตะวันตก

การเข้ามาของศาสนาอิสลามทำให้นำอักษรอาหรับมาใช้เขียนภาษาเปอร์เซีย ภาษาปาทานและภาษาบาโลชิ โดยเพิ่มอักษรพิเศษบางตัว ในขณะที่ค่อยๆเลิกใช้อักษรเปอร์เซียกลางไป ภาษาทาจิกเป็นภาษาแรกที่เริ่มเขียนด้วยอักษรละตินเมื่อ พ.ศ. 2463 เมื่ออยู่ภายใต้การปกครองของสหภาพโซเวียตก่อนจะเปลี่ยนมาเขียนด้วยอักษรซีริลลิกในอีก 10 ปีต่อมา

บริเวณที่มีผู้พูดกลุ่มภาษาอิหร่านล้อมรอบไปด้วยผุ้พูดภาษาอื่นๆหลายกลุ่ม ทางตะวันตกเป็นภาษาอาหรับ ส่วนกลุ่มภาษาเตอร์กิกแพร่หลายในเอเชียกลางแทนที่กลุ่มภาษาอิหร่านที่เคยใช้ในบริเวณนั้น เช่น ภาษาซอกเดีย และภาษาแบกเทรีย โดยภาษาซอกเดียบางสำเนียงยังเหลืออยู่ในหุบเขาซาราฟสถาน และภาษาซากาในซินเจียงทางตอนใต้ รวมทั้งภาษาออสเซติกที่ยังเหลืออยู่ในเทือกเขาคอเคซัส มีผู้พูดกลุ่มภาษาอิหร่านเล็กน้อยในเทือกเขาปาร์มี ผู้พูดภาษาเปอร์เซียในอาเซอร์ไบจานถูกแทนที่ด้วยกลุ่มภาษาเตอร์กิกแล้วเช่นกัน

กลุ่มภาษาอิหร่านแบ่งเป็น 2 กลุ่มคือกลุ่มภาษาอิหร่านตะวันออกและกลุ่มภาษาอิหร่านตะวันตก มีทั้งหมดราว 84 ภาษา ภาษาที่มีผู้ใช้มากในปัจจุบันคือภาษาเคิร์ด ภาษาเปอร์เซีย และภาษาบาโลชิในกลุ่มตะวันตก และภาษาปาทานในกลุ่มตะวันออก ในปัจจุบันมีการประดิษบ์กลุ่มภาษาอิหร่านขึ้นมาคือภาษาบาราเรยเป็นภาษาในนิยายและใกล้เคียงกับสำเนียงลูรี แต่ก็มีลักษณะของสำเนียงเกอร์มันซาฮานรวมอยู่ด้วย

ส่วนนี้ไม่มีการอ้างอิงจากเอกสารอ้างอิงหรือแหล่งข้อมูล โปรดช่วยพัฒนาส่วนนี้โดยเพิ่มแหล่งข้อมูลน่าเชื่อถือ เนื้อหาที่ไม่มีการอ้างอิงอาจถูกคัดค้านหรือนำออก

• Sokolova, V. S. "New information on the phonetics of Iranic languages." Trudy Instituta jazykoznanija NN SSR (Moskva) 1 (1952): 178-192.
• Jügel, Thomas. "Word-order variation in Middle Iranic: Persian, parthian, Bactrian, and Sogdian." Word order variation: Semitic, Turkic, and Indo-European languages in contact, Studia Typologica [STTYP] 31 (2022): 39-62.

• "Areal developments in the history of Iranic: West vs. East" (PDF). Martin Joachim Kümmel, department of Indo-European linguistics, University of Jena. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2023-05-09. สืบค้นเมื่อ 2021-05-18.
• Society for Iranian Linguistics
• Kurdish and other Iranic Languages
• Iranian EFL Journal เก็บถาวร 2019-01-22 ที่ เวย์แบ็กแมชชีน
• Iranian language tree in Russian, identical with above classification.
• Old Iranian Online by Scott L. Harvey and Jonathan Slocum, free online lessons at the Linguistics Research Center at the University of Texas at Austin