พระมหาพิชัยราชรถ

พระมหาพิชัยราชรถ
พระมหาพิชัยราชรถ (รหัส 9780)[1]
ภาพรวม
เริ่มผลิตเมื่อ	พ.ศ. 2338 (จำนวน 1 องค์) ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช
ผู้ออกแบบ	ช่างสิบหมู่ ภายใต้การกำกับดูแลของกรมศิลปากร
ตัวถังและช่วงล่าง
ประเภท	ราชรถ[2]
โครงสร้าง	ทรงบุษบก ย่อมุมไม้สิบสอง หลังคาซ้อน 5 ชั้น
มิติ
ความยาว	18 เมตร (เฉพาะตัวรถ 14.10 เมตร)[3]
ความกว้าง	4.85 เมตร[3]
ความสูง	11.20 เมตร[3]
น้ำหนัก	13.70 ตัน[3]
ระยะเหตุการณ์
รุ่นต่อไป	พระเวชยันตราชรถ ราชรถน้อย

พระมหาพิชัยราชรถ เป็นราชรถที่พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช โปรดเกล้าฯ ให้สร้างขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2338 มีขนาดกว้าง 4.85 เมตร ความยาวรวมงอนรถ 18.00 เมตร (ความยาวเฉพาะตัวรถ 14.10 เมตร)^[4] สูง 11.20 เมตร น้ำหนัก 13.70 ตัน ปัจจุบันใช้กำลังพลฉุดชักจากกรมสรรพาวุธทหารบก 216 นาย^[5]

เมื่อแรกสร้างนั้นโปรดให้สร้างขึ้นเป็นราชรถขนาดใหญ่ตามโบราณราชประเพณีที่เคยมีมาแต่ครั้งกรุงศรีอยุธยา เพื่อเชิญพระบรมอัฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกออกถวายพระเพลิง ณ พระเมรุมาศท้องสนามหลวง ในปี พ.ศ. 2339 หลังจากนั้นเมื่อสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระเทพสุดาวดี สิ้นพระชนม์ในปี พ.ศ. 2342 ก็โปรดให้อัญเชิญพระโกศทรงบนพระมหาพิชัยราชรถออกพระเมรุอีกครั้ง และนับจากนั้นพระมหาพิชัยราชรถเชิญพระโกศพระบรมศพพระมหากษัตริย์ พระบรมราชินี และพระบรมวงศ์ชั้นสมเด็จเจ้าฟ้าในสมัยต่อ ๆ มา

พระมหาพิชัยราชรถ ใช้ทรงพระบรมอัฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนกเป็นพระองค์แรก และทรงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดีเป็นพระองค์ล่าสุด จนถึงปัจจุบันได้มีการเชิญพระมหาพิชัยราชรถในงานพระบรมศพและพระศพต่าง ๆ แล้วจำนวน 24 ครั้ง (ไม่นับครั้งที่เชิญพระเวชยันตราชรถใช้งานแต่ให้ออกนามว่าพระมหาพิชัยราชรถในหมายกำหนดการ) นอกจากนี้ พระมหาพิชัยราชรถยังใช้เชิญพระโกศประกอบพระอิสริยยศของพระราชวงศ์ที่พระศพไม่ได้ประทับในพระโกศอีกด้วย เช่น พระบรมศพพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร

ภายหลังการเชิญออกประดิษฐานพระโกศพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวแล้วก็มิได้เชิญออก แม้จะมีการบูรณปฏิสังขรณ์ด้วยการเพิ่มล้ออีก 1 ล้อ เพื่อรับน้ำหนัก และซ่อมแซมเพื่อความสวยงาม โดยมีการเชิญพระเวชยันตราชรถออกใช้การแทน^[6] แต่ให้ขนานนามราชรถตามหมายกำหนดการว่าพระมหาพิชัยราชรถ จนกระทั่งในงานพระราชพิธีถวายพระเพลิงพระบรมศพสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี ในปี พ.ศ. 2539 จึงได้มีการบูรณะพระมหาพิชัยราชรถครั้งใหญ่โดยกรมสรรพาวุธทหารบก และเชิญออกใช้การอีกครั้งหนึ่ง

ปัจจุบันพระมหาพิชัยราชรถได้เก็บรักษาไว้ ณ โรงราชรถ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติ พระนคร กรุงเทพมหานคร^[5]

1. พ.ศ. 2339 เชิญพระบรมโกศพระบรมอัฐิสมเด็จพระปฐมบรมมหาชนก^[5]
2. พ.ศ. 2342 เชิญพระโกศทรงพระศพสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากรมพระเทพสุดาวดี ในรัชกาลที่ 1^[5]
3. พ.ศ. 2355 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช^[5]
4. พ.ศ. 2361 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์^[5]
5. พ.ศ. 2368 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัย^[5]
6. พ.ศ. 2369 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระอมรินทราบรมราชินี^[5]
7. พ.ศ. 2376 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาศักดิพลเสพ^[6]
8. พ.ศ. 2380 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระศรีสุลาลัย พระบรมราชชนนีในรัชกาลที่ 3^[5]
9. พ.ศ. 2380 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระศรีสุริเยนทราบรมราชินี^[6]
10. พ.ศ. 2382 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระเจ้าบรมวงศ์เธอ เจ้าฟ้ากุณฑลทิพยวดี พระมเหสีในรัชกาลที่ 2^[6]
11. พ.ศ. 2395 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว^[5]
12. พ.ศ. 2395 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระนางเจ้าโสมนัสวัฒนาวดี ในรัชกาลที่ 4^[6]
13. พ.ศ. 2405 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินี ในรัชกาลที่ 4^[6]
14. พ.ศ. 2409 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระปิ่นเกล้าเจ้าอยู่หัว^[5]
15. พ.ศ. 2412 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว^[6]
16. พ.ศ. 2424 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระนางเจ้าสุนันทากุมารีรัตน์ พระบรมราชเทวี^[5]
17. พ.ศ. 2429 เชิญพระโกศทรงพระบรมศพกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ^[6]
18. พ.ศ. 2437 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระบรมโอรสาธิราช เจ้าฟ้ามหาวชิรุณหิศ สยามมกุฎราชกุมาร
19. พ.ศ. 2443 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพสมเด็จพระบรมราชมาตามหัยิกาเธอ กรมพระยาสุดารัตน์ราชประยูร^[7]
20. พ.ศ. 2454 เชิญพระบรมโกศทรงพระบรมศพพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว^[5]
21. พ.ศ. 2539 เชิญพระบรมโกศประกอบพระราชอิสริยยศสมเด็จพระศรีนครินทราบรมราชชนนี^[5]
22. พ.ศ. 2551 เชิญพระโกศประกอบพระอิสริยยศสมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์^[5]
23. พ.ศ. 2555 เชิญพระโกศทรงพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี^[8][5]
24. พ.ศ. 2560 เชิญพระบรมโกศประกอบพระบรมราชอิสริยยศพระบาทสมเด็จพระมหาภูมิพลอดุลยเดชมหาราช บรมนาถบพิตร^[5]

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ พระมหาพิชัยราชรถ

• 
  แบบจำลองพระมหาพิชัยราชรถ ขนาดสัดส่วน 1:10
• 
  พระมหาพิชัยราชรถทรงพระโกศประกอบพระอิสริยยศพระศพ สมเด็จพระเจ้าพี่นางเธอ เจ้าฟ้ากัลยาณิวัฒนา กรมหลวงนราธิวาสราชนครินทร์ พ.ศ. 2551
• 
  พระมหาพิชัยราชรถทรงพระโกศพระศพสมเด็จพระเจ้าภคินีเธอ เจ้าฟ้าเพชรรัตนราชสุดา สิริโสภาพัณณวดี พ.ศ. 2555

• ภาพกระบวนเชิญพระบรมศพสมเด็จพระเพทราชา