แม่น้ำบางปะกง

แม่น้ำบางปะกง แม่น้ำปราจีนบุรี, แม่น้ำโจ้โล้
แม่น้ำบางปะกงบริเวณอนุสรณ์สถานพระสถูปเจดีย์ สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช อำเภอบางคล้า
แม่น้ำบางปะกงคือเส้นเน้นสีแดง
ที่ตั้ง
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	ปราจีนบุรี, ฉะเชิงเทรา, ชลบุรี
ลักษณะทางกายภาพ
ต้นน้ำ	จุดบรรจบระหว่างแม่น้ำหนุมาน กับแม่น้ำพระปรง
• ตำแหน่ง	ตำบลกบินทร์ อำเภอกบินทร์บุรี จังหวัดปราจีนบุรี
• พิกัด	13°59′09.5″N 101°42′30.5″E / 13.985972°N 101.708472°E / 13.985972; 101.708472
ปากน้ำ	ปากน้ำบางปะกง
• ตำแหน่ง	ตำบลบางปะกง อำเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา และตำบลคลองตำหรุ อำเภอเมืองชลบุรี จังหวัดชลบุรี
• พิกัด	13°27′34.9″N 100°57′43.0″E / 13.459694°N 100.961944°E / 13.459694; 100.961944
ความยาว	230 กิโลเมตร (140 ไมล์)
ลุ่มน้ำ
ระบบแม่น้ำ	ลุ่มน้ำบางปะกง[1]
ลำน้ำสาขา
• ซ้าย	แม่น้ำพระปรง, คลองบางกระดาน, คลองบางกระเจ็ด, คลองคูมอญ, คลองท่าลาด
• ขวา	แม่น้ำหนุมาน, คลองประจันตคาม, แม่น้ำนครนายก, คลองแสนแสบ, คลองท่าไข่, คลองบางพระ, คลองประเวศบุรีรมย์, คลองสำโรง, คลองผีขุด

ด ค ก แม่น้ำบางปะกง
สัญลักษณ์
คลองพระสะทึง จ.สระแก้ว แควพระปรง จ.สระแก้ว จ.ปราจีนบุรี แควหนุมาน จุดเริ่มต้นแม่น้ำบางปะกง ต.กบินทร์ อ.กบินทร์บุรี จ.ปราจีนบุรี กม. 240 สะพานต้นน้ำบางปะกง ทางหลวงท้องถิ่น สะพานวัดปากแพรก ทางหลวงท้องถิ่น สะพานเพชรเอิม ทางหลวงท้องถิ่น คลองเพชรเอิม สะพานหาดสูง ทางหลวงชนบท ปจ.2027 สะพานข้ามแม่น้ำบางปะกง ทางหลวงท้องถิ่น คลองชะลองแวง กม. 220 สะพานศรีพนาภิรมย์ดำริ ทางหลวงท้องถิ่น คลองกะพ้อใหญ่ สะพานคลองลัด ทางหลวงท้องถิ่น สะพานข้ามแม่น้ำบางปะกง ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3078 สะพานวัดประทุมบูชา ทางหลวงท้องถิ่น กม. 200 สะพานวัดบุพพาราม ทางหลวงท้องถิ่น สะพานศรีมหาอทิตยาทร ทางหลวงท้องถิ่น คลองหาดยาง สะพานวัดหาดสะแก ทางหลวงท้องถิ่น คลองท่าแห คลองประจันตคาม สะพานพุทธสังฆเนรมิตร สะพานแขวนสำหรับเดินข้าม สะพานวัดสง่างาม ทางหลวงชนบท ปจ.4025 สะพานวัดสง่างาม สะพานแขวนสำหรับเดินข้าม คลองบางบริบูรณ์ (ฝาละมี) กม. 180 สะพานแก้วพิจิตร ทางหลวงชนบท ปจ.2033 สะพานปราจีนบุรี ถนนราษฎรดำริ สะพานณรงค์ดำริรี สะพานข้ามแม่น้ำบางปะกง ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 319 คลองโคกกะจะ คลองมอญ คลองบางเดชะ คลองบางพลวง สะพานปราจีนแลนด์ ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3078 คลองสารภี (สันทรีย์) กม. 160 คลองหัวคู้ คลองชาวเหนือ สะพานวัดมูลเหล็ก สะพานสำหรับเดินข้าม สะพานข้ามแม่น้ำบางปะกง ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3076 คลองสถานี คลองหอทอง คลองมะดัน คลองเฆ่ ถนนส่วนบุคคล คลองหอทอง สะพานบางเตย ทางหลวงท้องถิ่น กม. 140 คลองโพธิ์เย็น คลองวังไทร สะพานบางยางประชาชนรวมใจ ทางหลวงท้องถิ่น คลองหูช้าง คลองบางแตน สะพานแขวนบางเตย สะพานแขวนสำหรับเดินข้าม คลองอ้อมบางแตน แม่น้ำนครนายก คลองแสนแสบ กม. 120 สะพานข้ามแม่น้ำบางปะกง ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 3481 คลองประจำรัง คลองบางกระดาน คลองสมอคล้อย คลองบางโรง สะพานบางกระเจ็ด ทางหลวงท้องถิ่น คลองบางกระเจ็ด คลองบางอิแก้ว กม. 100 คลองบางห้าง คลองคูมอญ สะพานบางตลาด ทางหลวงชนบท ฉช.4023 เกาะลัด คลองท่าลาด คลองท่าทองหลาง กม. 80 สถานีสูบน้ำเขื่อนบางปะกง เขื่อนหลัก เขื่อนบางปะกง สะพานข้ามแม่น้ำบางปะกง เขื่อนบางปะกง เขื่อนกั้นลำน้ำเดิม คลองสัมปทวน คลองกลาง (คลองบ้านใหม่) ทางรถไฟสายชายฝั่งทะเลตะวันออก คลองบางไผ่ คลองบางตีนเป็ด คลองนครเนื่องเขต คลองท่าไข่ สะพานฉะเชิงเทรา ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 304 กม. 60 วัดโสธรวรารามวรวิหาร คลองศรีโสธร คลองบางพระ สะพานข้ามแม่น้ำบางปะกง ทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 365 คลองประเวศบุรีรมย์ กม. 40 สะพานพระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย อาจารยางกูร) ทางหลวงชนบท ฉช.3005 คลองชวดแค คลองหยอดยอ ท่าเรือบ้านโพธิ์ คลองอ้อมใหญ่ สะพานข้ามแม่น้ำบางปะกง ทางหลวงพิเศษหมายเลข 7 คลองสำโรง กม. 20 คลองอ้อมแก้ว จ.ชลบุรี คลองหลวง จ.ชลบุรี สะพานเทพหัสดิน ถนนเทพรัตน ทางพิเศษบูรพาวิถี เกาะนก ท่าเรือบางปะกง คลองผีขุด กม. 0 ปากแม่น้ำบางปะกง อ่าวกรุงเทพ

แม่น้ำบางปะกง เป็นแม่น้ำสายสำคัญในจังหวัดปราจีนบุรี จังหวัดฉะเชิงเทรา และจังหวัดชลบุรี มีต้นกำเนิดจากจุดที่แม่น้ำหนุมานและแม่น้ำพระปรงไหลมารวมกันในเขตอำเภอกบินทร์บุรี จังหวัดปราจีนบุรี จากนั้นไหลผ่านอำเภอศรีมหาโพธิ อำเภอเมืองปราจีนบุรี เป็นเส้นแบ่งเขตอำเภอเมืองปราจีนบุรีกับอำเภอบ้านสร้าง เข้าเขตอำเภอบ้านสร้าง ไหลเป็นเส้นแบ่งเขตอำเภอบ้านสร้าง จังหวัดปราจีนบุรี กับอำเภอบางน้ำเปรี้ยวและอำเภอคลองเขื่อน จังหวัดฉะเชิงเทรา แล้วไหลเป็นเส้นแบ่งเขตอำเภอคลองเขื่อนกับอำเภอบางคล้า เข้าเขตอำเภอเมืองฉะเชิงเทรา อำเภอบ้านโพธิ์ และอำเภอบางปะกง ไปลงอ่าวไทยที่แนวแบ่งเขตระหว่างอำเภอบางปะกง จังหวัดฉะเชิงเทรา กับอำเภอเมืองชลบุรี จังหวัดชลบุรี มีความยาวประมาณ 230 กิโลเมตร และมีความกว้างในช่วงที่ไหลผ่านเขตเทศบาลเมืองฉะเชิงเทราประมาณ 120 เมตร

แม่น้ำบางปะกง ประกอบด้วยลำน้ำสาขาหลัก ๆ ซึ่งหมายรวมถึงลุ่มน้ำปราจีนบุรีด้วย^[2] ดังนี้

ลำน้ำสาขาซึ่งอยู่ต้นน้ำ ไหลลงมายังจุดเริ่มต้นของแม่น้ำบางปะกง ในอำเภอกบินทร์บุรี จังหวัดปราจีนบุรี ประกอบไปด้วย^[2][3]

• แม่น้ำหนุมาน แม่น้ำหนุมานอยู่ในลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำหนุมาน ประกอบด้วยลำน้ำสาขาคือ
  • ห้วยโสมง ห้วยโสมงอยู่ในลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำหนุมาน จังหวัดปราจีนบุรี
  • ลำพระยาธาร ลำพระยาธารอยู่ในลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำหนุมาน จังหวัดปราจีนบุรี
• แม่น้ำพระปรง แม่น้ำพระปรงอยู่ในลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำพระปรง ส่วนที่ 1-2 และลุ่มน้ำสาขาคลองพระสะทึง ประกอบด้วยลำน้ำสาขาคือ
  • คลองพระปรง คลองพระปรงอยู่ในลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำพระปรง ส่วนที่ 1 จังหวัดปราจีนบุรี
  • คลองปะตง คลองปะตงอยู่ในลุ่มน้ำสาขาคลองพระสะทึง จังหวัดจันทบุรี
  • คลองพระสะทึง คลองพระสะทึงอยู่ในลุ่มน้ำสาขาคลองพระสะทึง จังหวัดสระแก้ว
  • ห้วยไคร้ อยู่ในลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำพระปรง ส่วนที่ 2 จังหวัดปราจีนบุรี

ลำน้ำสาขาที่ไหลมาร่วมกับแม่น้ำบางปะกงในระหว่างช่วงที่เรียกว่าแม่น้ำบางปะกงแล้ว ในจังหวัดปราจีนบุรีและจังหวัดฉะเชิงเทรา ประกอบไปด้วย^[4][3]

• แม่น้ำนครนายก แม่น้ำนครนายกอยู่ในลุ่มน้ำสาขานครนายก จังหวัดนครนายก
• คลองท่าลาด คลองท่าลาดอยู่ในลุ่มน้ำสาขาคลองท่าลาด ประกอบด้วยลำน้ำสาขาคือ
  • คลองระบม คลองระบมอยู่ในลุ่มน้ำสาขาคลองท่าลาด จังหวัดฉะเชิงเทรา
  • คลองสียัด คลองสียัดอยู่ในลุ่มน้ำสาขาคลองท่าลาด จังหวัดฉะเชิงเทรา
• คลองใหญ่ คลองใหญ่อยู่ในลุ่มน้ำสาขาคลองหลวง จังหวัดชลบุรี
• คลองหลวง คลองหลวงอยู่ในลุ่มน้ำสาขาคลองหลวง จังหวัดชลบุรี

แม่น้ำบางปะกงนั้นมีการกำหนดพื้นที่ลุ่มน้ำสาขาภายในพื้นที่ลุ่มน้ำบางปะกง ใช้รหัสลุ่มน้ำคือ 15 มีพื้นที่ลุ่มน้ำประมาณ 20,303 ตารางกิโลเมตร (12,689,378 ไร่) ครอบคลุมพื้นที่ 11 จังหวัด ประกอบไปด้วย 10 ลุ่มน้ำสาขา ดังนี้^[5]

1. ลุ่มน้ำสาขาคลองพระสะทึง เนื้อที่ประมาณ 2,674.67 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 4 จังหวัด คือ จันทบุรี, ฉะเชิงเทรา, ปราจีนบุรี และสระแก้ว
2. ลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำปรง ส่วนที่ 1 เนื้อที่ประมาณ 1,622.70 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 2 จังหวัด คือ ประจีนบุรี และสระแก้ว
3. ลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำปรง ส่วนที่ 2 เนื้อที่ประมาณ 983.98 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 3 จังหวัด คือ ฉะเชิงเทรา, ปราจีนบุรี และสระแก้ว
4. ลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำหนุมาน เนื้อที่ประมาณ 2,137.08 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 4 จังหวัด คือ ปราจีนบุรี, นครนายก, สระแก้ว และนครราชสีมา
5. ลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำปราจีนบุรีตอนล่าง เนื้อที่ประมาณ 2,190.44 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 3 จังหวัด คือ ฉะเชิงเทรา, ปราจีนบุรี และสระแก้ว
6. ลุ่มน้ำสาขาแม่น้ำนครนายก เนื้อที่ประมาณ 1,776.32 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 4 จังหวัด คือ สระบุรี, ฉะเชิงเทรา, ปราจีนบุรี และนครนายก
7. ลุ่มน้ำสาขาที่ราบแม่น้ำบางปะกง ส่วนที่ 1 เนื้อที่ประมาณ 1,642.04 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 5 จังหวัด คือ กรุงเทพมหานคร, ปทุมธานี, ฉะเชิงเทรา, ปราจีนบุรี และนครนายก
8. ลุ่มน้ำสาขาคลองท่าลาด มีเนื้อที่ประมาณ 2,927.98 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 4 จังหวัด คือ ชลบุรี, ฉะเชิงเทรา, ปราจีนบุรี และสระแก้ว
9. ลุ่มน้ำสาขาคลองหลวง มีเนื้อที่ประมาณ 819.55 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 2 จังหวัด คือ ชลบุรี และฉะเชิงเทรา
10. ลุ่มน้ำสาขาที่ราบแม่น้ำบางปะกง ส่วนที่ 2 เนื้อที่ประมาณ 3,528.24 ตารางกิโลเมตร ครอบคลุมพื้นที่ 4 จังหวัด คือ กรุงเทพมหานคร, สมุทรปราการ, ชลบุรี และฉะเชิงเทรา

พื้นที่บริเวณปากแม่น้ำบางปะกงเป็นพื้นที่น้ำกร่อย ทำให้สามารถพบโลมาและวาฬ 4 ชนิดด้วยกัน^[6] ประกอบไปด้วย

• โลมาอิรวดี
• โลมาหลังโหนก
• โลมาหัวบาตรหลังเรียบ
• วาฬบรูด้า

เนื่องจากระบบนิเวศที่สมบูรณ์ของแม่น้ำบางปะกง ทำให้เป็นแหล่งที่อยู่ที่เหมาะสมของปลาน้ำจืดและสัตว์น้ำหายากอีกหลายชนิด^[7] ประกอบไปด้วย

• ปลาสายยู (Ceratoglanis pachynema Ng, 1999) เซอราโตกลานิสพาชีนีมา ปลาสายยูพบเฉพาะในแม่น้ำบางปะกงเท่านั้น มีความสับสนเรียกปลาที่พบในพื้นที่อื่นว่าเป็นปลาชนิดนี้ แต่เมื่อตรวจสอบพบว่าเป็นคนละสายพันธุ์กัน อาทิ ที่อควาเรียมบึกฉวาก^[8]

แม่น้ำบางปะกงถูกกล่าวถึงในบทเพลงหลายเพลงที่มีชื่อเสียง ซึ่งบรรยายถึงบรรยากาศและธรรมชาติรวมถึงสภาพบ้านเมืองของฉะเชิงเทราในขณะนั้น อาทิ

• เพลง รักจากที่บางปะกง ประพันธ์และขับร้องโดย สดใส รุ่งโพธิ์ทอง^[9] และถูกร้องใหม่โดย อาทิ ชาย เมืองสิงห์^[10], ชายธง ทรงพล^[11], กุ้ง ตวงสิทธิ์ เรียมจินดา^[12], ก๊อท จักรพันธ์^[13]
• เพลง บางปะกง คำร้องและทำนองโดย นคร มงคลายน^[14], ขับร้องโดย เพ็ญศรี พุ่มชูศรี เมื่อปี พ.ศ. 2497^[15] และถูกร้องใหม่โดย อาทิ อรวี สัจจานนท์^[16], ธงไชย แมคอินไตย์^[17], สุนารี ราชสีมา, พิงค์แพนเตอร์
• เพลง บางปะกง คำร้องโดย ประพันธ์ สุริยศักดิ์ ทำนองโดย นคร ถนอมทรัพย์^[15] ขับร้องโดย นริศ อารีย์ เมื่อปี พ.ศ. 2502^[15] และถูกร้องใหม่โดย หยาด นภาลัย^[18]

• ช่วงที่ไหลผ่านจังหวัดปราจีนบุรี เรียกว่า "แม่น้ำปราจีนบุรี"
• ช่วงที่ไหลผ่านจังหวัดฉะเชิงเทราและจังหวัดชลบุรี เรียกว่า "แม่น้ำบางปะกง"
• ชื่อท้องถิ่นเรียกว่า "แม่น้ำโจ้โล้"

• วัดโสธรวรารามวรวิหาร อำเภอเมืองฉะเชิงเทรา จังหวัดฉะเชิงเทรา
• วัดสมานรัตนาราม อำเภอเมืองฉะเชิงเทรา จังหวัดฉะเชิงเทรา
• ศาลหลักเมืองฉะเชิงเทรา อำเภอเมืองฉะเชิงเทรา จังหวัดฉะเชิงเทรา
• อนุสรณ์สถานพระสถูปเจดีย์สมเด็จพระเจ้าตากสินมหาราช อำเภอบางคล้า จังหวัดฉะเชิงเทรา

• รายชื่อจุดข้ามแม่น้ำบางปะกง

• Higham, C., 2014, Early Mainland Southeast Asia. Bangkok: River Books Co., Ltd., ISBN 9786167339443

วิกิมีเดียคอมมอนส์มีสื่อที่เกี่ยวข้องกับ แม่น้ำบางปะกง