ภาคเหนือ เป็นภูมิภาคที่อยู่ด้านบนสุดของไทย มีลักษณะภูมิประเทศอันประกอบไปด้วยทิวเขาสลับซับซ้อน ต่อเนื่องมาจากทิวเขาชานในประเทศพม่าและประเทศลาว ภาคเหนือมีภูมิอากาศแบบทุ่งหญ้าสะวันนา เหมือนกับพื้นที่ส่วนใหญ่ของประเทศ การที่มีพื้นที่อยู่เหนือระดับน้ำทะเลและมีเส้นละติจูดอยู่ตอนบนทำให้สภาพอากาศของภาคเหนือเปลี่ยนแปลงตามฤดูกาลอย่างเห็นได้ชัด เช่น มีฤดูหนาวที่หนาวเย็นกว่าภูมิภาคอื่น ๆ ทางด้านประวัติศาสตร์ของภาคเหนือมีความสัมพันธ์ทางวัฒนธรรมกับอาณาจักรล้านนา
ประวัติศาสตร์
บริเวณพื้นที่ภาคเหนือ เดิมเป็นที่ตั้งของอาณาจักรล้านนา ซึ่งพญามังรายทรงสถาปนาขึ้นในปี พ.ศ. 1835 จากการยุบรวมกันของอาณาจักรในช่วงยุคก่อนหน้า คือ หิรัญนครเงินยางเชียงแสนและหริภุญชัย และสถาปนาเมืองหลวงอย่างเป็นทางการในปี พ.ศ. 1838 ในชื่อนพบุรีศรีนครพิงค์เชียงใหม่
ภูมิศาสตร์
ภูมิประเทศของภาคเหนือประกอบไปด้วยทิวเขาน้อยใหญ่สลับซับซ้อน และมีพื้นที่สำคัญของประเทศหลายจุด เช่น พื้นที่ทางด้านตะวันตกสุดของประเทศที่อำเภอแม่สะเรียง จังหวัดแม่ฮ่องสอน พื้นที่ทางด้านเหนือสุดของประเทศที่อำเภอแม่สาย จังหวัดเชียงราย จุดสูงสุดของประเทศที่ดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่ นอกจากนี้ ภาคเหนือยังเป็นพื้นที่แรกของประเทศที่แม่น้ำโขงไหลผ่าน โดยจุดแรกที่แม่น้ำโขงไหลผ่านประเทศไทยอยู่บริเวณสามเหลี่ยมทองคำ อำเภอเชียงแสน จังหวัดเชียงราย
ภาคเหนือมีพื้นที่รวมทั้งหมด 93,690.85 ตารางกิโลเมตร คิดเป็นสัดส่วนร้อยละ 0.06 ของพื้นที่บนผิวโลก
เขตแดนติดกับประเทศเพื่อนบ้านและภูมิภาคอื่น ๆ ของภาคเหนือ เรียงตามเข็มนาฬิกา ได้แก่ ทิศตะวันตกและทิศเหนือติดกับประเทศพม่า ทิศเหนือและทิศตะวันออกติดกับประเทศลาว ทิศใต้ติดกับภาคกลาง พื้นที่จังหวัดพิษณุโลก และ สุโขทัย ทางด้านตะวันตกเฉียงใต้มีพื้นที่ติดกับภาคตะวันตก บริเวณจังหวัดตาก
การแบ่งเขตการปกครอง
จังหวัดในภาคเหนือ กำหนดโดยคณะกรรมการภูมิศาสตร์แห่งชาติเมื่อปี พ.ศ. 2521 และประกาศใช้โดยราชบัณฑิตยสถาน[3] เป็นการแบ่งตามลักษณะทางภูมิศาสตร์ ประเพณี สังคม วัฒนธรรมและภาษา เป็นการแบ่งระบบ 6 ภูมิภาค ประกอบไปด้วย 9 จังหวัด ตามลักษณะภูมิภาคตามธรรมชาติที่ตั้งอยู่ในเขตภูเขา
นอกจากการแบ่งตามราชบัณฑิตยสถานแล้ว ยังมีหน่วยงานที่เคยจัดแบ่งภูมิภาคของประเทศไทยขึ้นเพื่อกำหนดแผนบริหารงานด้านเศรษฐกิจและสังคม ซึ่งเป็นการแบ่งภูมิภาคอย่างไม่เป็นทางการได้แก่ คณะกรรมการพัฒนาการเศรษฐกิจและสังคมแห่งชาติ โดยกำหนดให้ภาคเหนือมีทั้งหมด 17 จังหวัด[3] ประกอบด้วย 9 จังหวัดภาคเหนือข้างต้น กับอีก 8 จังหวัด ได้แก่ จังหวัดตาก พิษณุโลก สุโขทัย เพชรบูรณ์ พิจิตร กำแพงเพชร นครสวรรค์ และจังหวัดอุทัยธานี
จังหวัดทั้ง 9 ของภาคเหนือในการแบ่งเช่นนี้อาจเรียกว่า ภาคเหนือตอนบน ซึ่งส่วนใหญ่เคยเป็นที่ตั้งของอาณาจักรล้านนามาก่อน (สำหรับจังหวัดอุตรดิตถ์และจังหวัดตาก เคยเป็นบางส่วน) และมีภาษาถิ่นเป็นคำเมือง ส่วน 8 จังหวัดที่เหลืออาจเรียกว่า ภาคเหนือตอนล่าง ซึ่งมีศูนย์กลางอยู่ที่จังหวัดพิษณุโลกและจังหวัดนครสวรรค์ อันเป็นศูนย์กลางการคมนาคมที่สำคัญ ปัจจุบันการแบ่งแบบนี้ไม่นิยมใช้อ้างอิงในเอกสารของทางราชการและบทความทางวิชาการอื่นๆ เนื่องจากราชบัณฑิตยสถานได้กำหนดให้จังหวัดเหล่านี้ เป็นจังหวัดในเขตภาคกลาง ยกเว้นจังหวัดตากอยู่ในภาคตะวันตก
ภาคเหนือ แบ่งพื้นที่ตามราชบัณฑิตยสถานประกอบด้วย 9 จังหวัด ได้แก่
ตราประจำ จังหวัด
|
ธงประจำ จังหวัด
|
รายชื่อจังหวัด
|
หน่วยการปกครอง
|
จำนวนประชากร (คน)
|
พื้นที่ทั้งหมด (ตร.กม.)
|
ความหนาแน่น (คน/ตร.กม.)
|
ภาษาไทย
|
ภาษาล้านนา
|
อำเภอ
|
ตำบล
|
หมู่บ้าน
|
|
|
เชียงราย
|
ᨩ᩠ᨿᨦᩁᩣ᩠ᨿ
|
18
|
124
|
1,753
|
1,296,095
|
11,678.4
|
111.22
|
|
|
เชียงใหม่
|
ᨩ᩠ᨿᨦᩉᩲ᩠ᨾ᩵
|
25
|
204
|
2,066
|
1,796,193
|
22,436
|
80.10
|
|
|
น่าน
|
ᨶᩣ᩠᩵ᨶ
|
15
|
99
|
893
|
470,503
|
11,472.1
|
41.20
|
|
|
พะเยา
|
ᩕᨻᨿᩣ᩠ᩅ
|
9
|
68
|
779
|
454,754
|
6,335.1
|
71.48
|
|
|
แพร่
|
ᨻᩯᩖ᩵
|
8
|
78
|
645
|
421,745
|
6,538.6
|
65.20
|
|
|
แม่ฮ่องสอน
|
ᨾᩯ᩵ᩁᩬ᩵ᨦᩈᩬᩁ
|
7
|
45
|
415
|
287,759
|
12,681.3
|
22.68
|
|
|
ลำปาง
|
ᩃᩣᩴᨻᩣ᩠ᨦ
|
13
|
100
|
855
|
704,104
|
12,534.0
|
56.76
|
|
|
ลำพูน
|
ᩃᨻᩪᩁ
|
8
|
51
|
574
|
396,715
|
4,505.9
|
88.42
|
|
|
อุตรดิตถ์
|
ᩏᨲ᩠ᨲᩁᨯᩥᨲ᩠ᨳ᩺
|
9
|
67
|
613
|
436,281
|
7,838.6
|
56.08
|
รวม
|
112
|
836
|
8,593
|
6,264,149
|
96,020
|
-
|
การปกครองส่วนท้องถิ่น
ภาคเหนือมีองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น (อปท.) ดังนี้
- องค์การบริหารส่วนจังหวัด 9 แห่ง ประกอบด้วย
- องค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงใหม่
- องค์การบริหารส่วนจังหวัดเชียงราย
- องค์การบริหารส่วนจังหวัดน่าน
- องค์การบริหารส่วนจังหวัดพะเยา
- องค์การบริหารส่วนจังหวัดแพร่
- องค์การบริหารส่วนจังหวัดแม่ฮ่องสอน
- องค์การบริหารส่วนจังหวัดลำปาง
- องค์การบริหารส่วนจังหวัดลำพูน
- องค์การบริหารส่วนจังหวัดอุตรดิตถ์
- เทศบาลตำบล 375 แห่ง ประกอบด้วย
- จังหวัดเชียงราย มีเทศบาลตำบล 72 แห่ง
- จังหวัดเชียงใหม่ มีเทศบาลตำบล 115 แห่ง
- จังหวัดน่าน มีเทศบาลตำบล 18 แห่ง
- จังหวัดพะเยา มีเทศบาลตำบล 33 แห่ง
- จังหวัดแพร่ มีเทศบาลตำบล 25 แห่ง
- จังหวัดแม่ฮ่องสอน มีเทศบาลตำบล 6 แห่ง
- จังหวัดลำปาง มีเทศบาลตำบล 40 แห่ง
- จังหวัดลำพูน มีเทศบาลตำบล 38 แห่ง
- จังหวัดอุตรดิตถ์ มีเทศบาลตำบล 27 แห่ง
- องค์การบริหารส่วนตำบล 506 แห่ง ประกอบด้วย
- จังหวัดเชียงราย มีองค์การบริหารส่วนตำบล 70 แห่ง
- จังหวัดเชียงใหม่ มีองค์การบริหารส่วนตำบล 89 แห่ง
- จังหวัดน่าน มีองค์การบริหารส่วนตำบล 80 แห่ง
- จังหวัดพะเยา มีองค์การบริหารส่วนตำบล 36 แห่ง
- จังหวัดแพร่ มีองค์การบริหารส่วนตำบล 57 แห่ง
- จังหวัดแม่ฮ่องสอน มีองค์การบริหารส่วนตำบล 42 แห่ง
- จังหวัดลำปาง มีองค์การบริหารส่วนตำบล 61 แห่ง
- จังหวัดลำพูน มีองค์การบริหารส่วนตำบล 18 แห่ง
- จังหวัดอุตรดิตถ์ มีองค์การบริหารส่วนตำบล 53 แห่ง
ประชากรศาสตร์
ภาษา
พื้นที่ของจังหวัดเชียงใหม่ เชียงราย แม่ฮ่องสอน พะเยา ลำพูน ลำปาง แพร่ น่าน และบางส่วนของจังหวัดอุตรดิตถ์ เคยเป็นส่วนหนึ่งของอาณาจักรล้านนา ทำให้เกิดลักษณะของตัวอักษรและสำเนียงเฉพาะถิ่น เรียกว่าอักษรธรรมล้านนา (ตั๋วเมือง) และภาษาถิ่นพายัพ (กำเมือง)
สถิติประชากร
อันดับ |
จังหวัด
|
จำนวน (คน)
(31 ธันวาคม 2561)[4]
|
จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2558)[5] |
จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2557)[6] |
จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2556)[7] |
จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2555) [8]
|
จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2554) [9] |
จำนวน (คน) (31 ธันวาคม 2553) [10]
|
1 |
เชียงใหม่
|
1,763,742 |
1,728,242 |
1,678,284 |
1,666,888 |
1,655,642 |
1,646,144 |
1,640,479
|
2 |
เชียงราย
|
1,292,130 |
1,277,950 |
1,207,699 |
1,204,660 |
1,200,423 |
1,198,656 |
1,198,218
|
3 |
ลำปาง
|
742,883 |
752,356 |
753,013 |
754,862 |
756,811 |
757,534 |
761,949
|
4 |
น่าน
|
478,989 |
479,518 |
478,264 |
477,912 |
477,673 |
476,612 |
476,363
|
5 |
พะเยา
|
475,215 |
482,645 |
484,454 |
486,744 |
488,120 |
486,472 |
486,304
|
6 |
อุตรดิตถ์
|
455,403 |
459,768 |
460,400 |
460,995 |
461,294 |
461,040 |
462,618
|
7 |
แพร่
|
445,090 |
452,346 |
454,083 |
456,074 |
457,607 |
458,750 |
460,756
|
8 |
ลำพูน
|
405,955 |
406,385 |
405,468 |
405,268 |
404,673 |
403,952 |
404,560
|
9 |
แม่ฮ่องสอน
|
282,566 |
273,764 |
248,178 |
246,549 |
244,356 |
244,048 |
242,742
|
— |
รวม
|
6,341,973
|
6,312,974 |
6,169,843 |
6,159,952 |
6,146,599 |
6,133,208 |
6,133,989
|
เมืองใหญ่
รายการเมืองใหญ่ที่สุดในภาคเหนือ 20 อันดับแรก เรียงตามจำนวนประชากร
เมืองที่ใหญ่ที่สุดในภาคเหนือ ธันวาคม 2566 (จากฐานข้อมูลกรมการปกครอง) [11] |
---|
|
อันดับ
|
ชื่อ
|
จังหวัด
|
ประชากร
|
อันดับ
|
ชื่อ
|
จังหวัด
|
ประชากร |
|
เชียงใหม่
เชียงราย
|
1 |
เชียงใหม่ |
เชียงใหม่ |
115,299 |
11 |
แม่ยาว |
เชียงราย |
22,052
|
เขลางค์นคร
ลำปาง
|
2 |
เชียงราย |
เชียงราย |
77,742 |
12 |
บ้านดู่ |
เชียงราย |
21,852
|
3 |
เขลางค์นคร |
ลำปาง |
58,924 |
13 |
ต้นเปา |
เชียงใหม่ |
20,366
|
4 |
ลำปาง |
ลำปาง |
48,498 |
14 |
แม่เหียะ |
เชียงใหม่ |
19,966
|
5 |
เมืองนะ |
เชียงใหม่ |
38,354 |
15 |
น่าน |
น่าน |
18,788
|
6 |
สันทรายหลวง |
เชียงใหม่ |
29,246 |
16 |
สันปูเลย |
เชียงใหม่ |
18,206
|
7 |
อุตรดิตถ์ |
อุตรดิตถ์ |
28,542 |
17 |
ป่าแดด |
เชียงใหม่ |
17,968
|
8 |
แม่สาย |
เชียงราย |
27,513 |
18 |
สันกำแพง |
เชียงใหม่ |
17,543
|
9 |
แม่โจ้ |
เชียงใหม่ |
23,577 |
19 |
หนองจ๊อม |
เชียงใหม่ |
17,503
|
10 |
เวียงพางคำ |
เชียงราย |
23,082 |
20 |
สุเทพ |
เชียงใหม่ |
16,978
|
|
การศึกษา
สถาบันอุดมศึกษาที่สำคัญ ได้แก่
การขนส่ง
การขนส่งทางอากาศ
การขนส่งทางบก
สถานที่สำคัญ
อุทยานแห่งชาติ
ภาคเหนือ มีอุทยานแห่งชาติ ดังนี้
เขื่อน
ภาคเหนือ มีเขื่อนของการไฟฟ้าฝ่ายผลิตฯ ดังนี้
ทิวเขาที่สำคัญ
อ้างอิง
แหล่งข้อมูลอื่น
19°N 99°E / 19°N 99°E / 19; 99
|