Штралзунд

Штралзунд
Стариот град на Штралзунд погледнат од црквата Пресв. Богородица
Штралзунд
Управа
Земја	Германија
Покраина	Мекленбург-Западна Померанија
Округ	Западна Померанија-Риген
Градоначалник	Александар Бадров (ДХС)
Основни податоци
Површина	38,97 км2
Надм. височина	13 м
Население	59.363 (31 декември 2022)[1]
- Густина	1.523 жит/км2
Основано	1234
Други информации
Часовен појас	CET/CEST (UTC+1/+2)
Рег. табл.	HST
Пошт. бр.	18435, 18437, 18439
Повик. бр.	03831
Портал	www.stralsund.de
Местоположба на градот Штралзунд во рамките на округот Западна Померанија-Риген
Координати	54°18′N 13°5′E / 54.300°N 13.083°E / 54.300; 13.083

Штралзунд (германски: Stralsund) — град во Мекленбург-Западна Померанија, Германија, се наоѓа на јужниот брег од Штрелазунд (мореуз во Балтичкото Море, кој го раздвојува островот Риген од копното).^[2]

Двата моста (Rügendamm и од октомври 2007 новиот мост) и неколку фериботски услуги го поврзуваат Штралзунд со островот Риген.^[2] Поранешниот слободен град, тој е главен град на новиот округ Западна Померанија-Риген од административната реформа во септември 2011.

Од 2002, стариот град на Штралзунд е прогласен за светско културно наследство, заедно со Висмар. Заедно со Грајфсвалд, Штралзунд создава еден од четирите високоурбани центри на Мекленбург-Западна Померанија.

Главни индустрии на Штралзунд се бродоградбата, рибарството, машинската индустрија и со растечко ниво, туризмот, бионауките, услугите и информатичката технологија.

Градот Штралзунд се наоѓа во североисточна Германија во областа Западна Померанија, во сојузната покраина Мекленбург-Западна Померанија.

Неговите годишни врнежи се 656 мм и споредено со останатиот дел од Германија, ова претставува помалку. Само една третина од сите метеоролошки станици на Германската временска служба забележуваат пониски вредности. Најсув месец е февруари, додека најмногу врнежи има во јули: во овој месец има 2,1 пати повеќе врнежи отколку во февруари. Врнежите се движат умерено низ целата година.

Градот се наоѓа на протокот Штрелазунд, проток во Балтичкото Море. Неговата географска близина до островот Риген, чија единствена цврста врска до копното, Ригенскиот мост, кој води помеѓу Штралзунд и селото Алтефер, поради кој Штралзунд го добил прекарот „Портата до Островот Риген“ (Tor zur Insel Rügen). Штралзунд се наоѓа близу Западнопомерански лагуни.

Градската шума и трите градски езера (Книпертајх, Франкентајх и Мортајх) влегуваат во рамките на градските граници. Трите езера и Штрелазунд го одделуваат Стариот град, првичната населба и историскиот центар на градот, заштитен остров.

Највисока точка во градот е Галгенберг (Galgenberg) на западниот влез на градот.

Територијата на градот се простира на 38,97 км², кој го прави Штралзунд, со неговите 57.670 жители (до 31 декември 2010), е еден од најгусти населените градови во Мекленбург-Западна Померанија (1.480 жители на км²). Излегувајќи од денешниот центар на градот, Стариот град, околината била населена по отстранувањето на шумата на градот во 1869.

Ханзеатскиот град Штралзунд е поделен на следните градски единици:

Градот исто така поседува имоти на островите, Хидензе и Уманц.

Поголеми градови во областа се Грајфсвалд и Росток. Во околината околу Штралзунд се наоѓаат градовите Барт и Рибниц-Дамгартен.

Многу помало села во близината, како Прон или Негаст, пораснале многу по 1990 како последица на оние кои живеат или работат во Штралзунд.

Во средниот век, областа во Штралзунд била дел од западнословенското Кнежевство Риген. Во тоа време, островот Денхолм и рибарското село, на местото на подоцнежниот град, биле именувани Страле / Стралов (Strale / Stralow; полапски за „стрела“). Стрелата е сè уште зачувана на градскиот грб. Целосното полапско име е Стшалув (Strzałów).^[4]

Селото исто така имало ферибот до островот Риген.^[5] Во 1168, Кнежевството Риген станало дел од Кралството Данска.

Во текот на германското источно населување, многу германски доселеници, благородници и трговци биле повикани во кнежевството и на крајот ја населиле населбата Страле (Strale). Трговците од другите држави како и месното население биле привлечени во областа и сочинувале една третина од градското население. Данската морнарица исто така го користела островот. Кога населбата пораснала во градска големина, принцот Визлав I на Риген му обезбедил градски права со написот на нашиот град Стралов во 1234, иако населбата постоела многу пред формалното основање.^[5] Во 1240, кога принцот му дал дополнителна земја на градот, го нарекол Стралезунд (Stralesund).

Успехот на населбата го предизвикал моќниот Слободен град Либек, кој го опожарил Штралзунд во 1249. Потоа, градот бил обновен со масивни градски ѕидини имајќи 11 градски порти и 30 караули. Новиот град (Neustadt), предградие на постоечкиот град, бил споен со Штралзунд во 1361. Шадегард (Schadegard), збратимен град на Штралзунд исто така го основал Визлав I во близина, но не добил градски права, служел како кнежевско упориште и ограден како тврдина. Бил уништен и урнат во 1269 под притисок на граѓаните на Штралзунд.

Во 1293, Штралзунд станал член на Ханзата.^[2] Вкупно 300 бродови пловеле под знамето на Штралзунд низ Балтичкото Море во XIV век. Во 1325, Кнежевството Риген станало дел од Војводството Померанија, меѓутоа Штралзунд задржал значителна независност.

Во XVII век, Штралзунд станал сцена на главните борби во Триесетгодишната војна. Во Битката кај Штралзунд, градот бил под опсада од Албрехт фон Валенштајн, откако Советот одбил да ја прифати капитулацијата на Францбург.^[6] Штралзунд давал отпор со данска и шведска поддршка.^[6] Шведскиот гарнизон во Штралзунд бил првиот на германската почва во историјата.^[6] Со Штетинскиот договор, градот станал една од двете главни шведски тврдини во Војводството Померанија, покрај Штетин (сега Шчеќин).^[7]

По војната, со Вестфалскиот мир (1648) и Штетинскиот договор (1653) Штралзунд станал дел од Шведска Померанија. Шведска го загубила од Бранденбург во Битката кај Штралзунд (1678), но бил вратен на Шведска со Сенжерменскиот мир. Во Големата северна војна во 1715, Карл XII ја предводел одбраната на Штралзунд против обединетите европски армии. Штралзунд останал под шведска контрола до Битката кај Штралзунд (1807), кога бил заземен од трупите на Наполеон. Заземен од трупите на Фердинанд фон Шил во 1809, бил повторно повратен од Французите, откако Шил загинал во битката. Со Виенскиот конгрес (1815), Штралзунд станал дел од пруската Провинција Померанија и седиште на административниот округ, кој се простирал на територијата на поранешната Шведска Померанија.

Од 1949 до повторното обединување на Германија во 1990, Штралзунд бил дел од Германската Демократска Република.

Историските центри на Штралзунд и Висмар

светско наследство на УНЕСКО
Критериум	културно: ii, iv
Навод	1067
Запис	2002 (26. заседание)

• Историскиот центар во готски стил изграден со тули е светско културно наследство на УНЕСКО.
• Срцето на стариот град е Стариот плоштад (Alter Markt), со готското Градско собрание (XIII век). Позади Градското собрание се наоѓа, импозантната црква Св. Никола (Nikolaikirche), изградена во 1270-1360. Плоштадот е опкружен од куќи од различни периоди, вклучувајќи ја готската Вулфламхаус (Wulflamhaus; благородничка куќа од XIV век, денес ресторан) и барокната Командантенхаус (Commandantenhaus), седиште на шведската команда.
• Црквата Св. Јаков (Jakobikirche), изградена во средината на XIV век. Била уништена неколкупати, н.п. од Валенштајн и во Втората светска војна.
• Црквата „Пресв. Богородица“ (Marienkirche), изградена во 1383-1473 во готски стил, е најголемата црква во Штралзунд и од 1625—1647 била највисока градба во светот. Нејзината осумаголна кула (104 метри висока) нуди величествен поглед на Штралзунд и соседните острови Риген и Хидензе.
• Манастирот Св. Катарина (Katharinenkloster), изграден во XV век, вдомува два музеи: историски музеј и океанографски музеј. Стариот рефлекториј на манастирот е еден од најспектакуларните готски внатрешности во Германија.
• Францисканскиот манастир (Johanniskloster, 1254), е една од најстарите градби во градот.
• Штралзунд е пристаниште на регистарот за поранешната германска кралска морнарица и бродовите Горх Фок 1. Сега е пловечки музеј.
• Штралзунд има неколку музеи посветени на морскиот живот и човечкото присуство во морето. Најголемиот е Германскиот океанографски музеј и новиот Оцеанеум. Има исто така и Наутинеум. Има и морски музеј, кој ја содржи историјата на германската морнарица. Се наоѓа на островот Денхолм, во поранешната историска поморска база. Овој музеј е седиште на еден од последните останати ГДР торпедо-бродови.

Стариот град (Altstadt)

Центарот на Штралзунд нуди многубројни историски градби. Од 1990, големи делови на историскиот стар дел на градот биле обновени од приватни лица и од државата и со поддршка на различни организации. Како последица на односот на историските градби во Источна Германија многу куќи биле под закана за рушење. Стариот град во целина, нуди богата разновидност на историски градби, каде има многубројни поранешни трговски куќи, цркви, улици и плоштади. Од нешто повеќе од 800 заштитени градби во Штралзунд, повеќе од 500 се наоѓаат во Стариот град. Во изминативе дваесет години, од Мирната револуција во 1990 до ноември 2010, 588 од повеќе од 1.000 стари градби биле целосно обновени, вклучувајќи 363 посебни единици.^[8] Поради неговото историско и архитектонско значење, во 2002, Стариот град на Штралзунд заедно со Стариот град на Висмар биле додадени кон списокот на светско културно наследство како „Историски центри на Штралзунд и Висмар“.

Стариот плоштад (Alter Markt)

Збирот на градби на Стариот плоштад, вклучувајќи ја црквата Св. Никола, Градското собрание, една од најважните секуларни градби во северногерманската готска архитектура со тули, Артусхоф, Вулфламхаус, Командатенхаус, Геверкшафтсхаус и новите станбени блокови, ја претставуваат архитектонската историја на градот.

Градски куќи

Градските куќи со нивните разновидни калкани, често обновени со високи финансиски трошоци, преовладуваат низ уличниот пејзаж во Стариот град. Поранешната Шведска палата, денес е дом на градската служба за градење. Културно-историскиот музеј во Менхштрасе (Mönchstraße) е обновен со средства од германското здружение за заштита на спомениците и сега нуди изложби и ја претставува историја низ седум векови како една од најважните преостанати првични куќи од времето на Ханзата во Северна Европа.

Цркви

Трите големи средновековни градби во готски стил изградени со тули – Црквата „Пресв. Богородица“, Црквата Св. Никола и Црквата Св. Јаков, посочуваат на средноковното значење на Штралзунд. Денес Св. Јаков се користи само како културна црква, неговата парохија сега е опслужувана од Црквата на Светиот Дух, користена како општоприфатена црква, која потекнува од XIV век. Другите две цркви на Стариот плоштад и Новиот плоштад сè уште се користат како цркви и се користат како верски објекти. Од кулата на пресв. Богородица на Новиот плоштад се нуди панорамски поглед на Штралзунд и на островот Риген. Помеѓу поновите црковни градби се Црквата на Воскреснувањето, Црква Св. Троица, Црквата на Мирот и Лутеранската црква.

Манастири

Манастирот Св. Јован (Johanniskloster), францискански манастир од 1254, денес дом на Градскиот архив. Вообичаени се одржуваат културни настани во него, како театарски претстави на отворена сцена.

Готскиот манастир Св. Ана и Св. Бригита (Kloster St. Annen und Brigitten) во Шилштрасе (Schillstraße) бил основан околу 1560 со спојување на манастирите Св. Ана (St. Anne, 1480) и двојниот манастир Маријакрон (Mariakron, 1421).

Манастирот Св. Јирген (Kloster St. Jürgen am Strande) на Менхштрасе бил споменат по првпат во 1278. Во XIV век служел како дом за стари лица. Во 1632 црквата и објектите биле уништени. Во 1743 била изградена нова градба кај Портата Книпер (Kniepertor) и местото било проширено во 1754 со цел да се направи место за повеќе станови за стари лица, а во 1841 и апартмани за вдовици.

Манастирот Св. Катарина (Katharinenkloster) постоел од 1251 до околу 1400, како и Црквата Св. Катарина, осветена во 1287. Денес се дел од Германскиот поморски музеј.

Првпат споменат во 1256 како Heilgeistkloster е Болница на Светиот Дух. Тука биле згрижувани сиромашни и болни лица. Денес, сите станови и куќи се обновени и областа вреди да се посети.^[9]

Пристаништето

На пристаништето се нудат фериботите до Хидензе и Алтефер, како и туристичките тури низ самото пристаниште. Во летните месеци, пристаништето е преполно со речни крстосувачи. Во близина на Стариот град постојат неколку пристаништа за јахти и марини. Стотици јахти и бродови се врзани долж северниот дел во лето. Едрелицата, Горх Фок е уште една туристичка атракција во пристаништето.

Градски ѕидини

Од градските порти на Штралзинд се преостанати само Портата Книпер (Kniepertor) и Портата Китер (Kütertor).

Штралзунд е поврзан со автопатотот А20 (кон Берлин и Хамбург), преку сојузниот автопат Б96. Други главни патишта се сојузниот автопат Б105 (почнувајќи од центарот на градот и продолжува кон Росток) и Б96 (главен пат кон Риген) и Б194 до Гримен.

Главната железничка станица Штралзунд е на линијата до Берлин, Росток, Ангерминде и Берген.

Кога се патува преку воздух, патниците обично го користат Аеродромот Росток-Лаге, кој има летови со Минхен. Малиот аеродром, Штралзунд Барт, исто така го опслужува градот.

Градските автобуси се управувани од SWS (Stadtwerke Stralsund).

Штралзунд е збратимен со следниве градови:

• Малме, Шведска^[10]
• Старгард Шчеќински, Полска
• Вентспилс, Летонија
• Трелеборг, Шведска
• Пори, Финска
• Кил, Шлезвиг-Холштајн, Германија
• Свендборг, Данска

Панорама на Штралзунд.

• 
  Штралзунд гледан од морето.
• 
  Документот за основање од 1234.
• 
  Црква Пресв. Богородица (Marienkirche).
• 
  Црква Св. Никола (Nikolaikirche).
• 
  Црквата Св. Никола, ноќе.

• Ернст Мориц Арнт (1769–1860)
• Адолф Хајнрих Граф фон Арним-Бојценбург (1803–1868)
• Херман Бурмајстер (1807–1892)
• Јоаким Николас Егерт (1779–1813)
• Вилхелм Фердинанд Ериксон (1809–1848)
• Ханс Хенрик фон Есен (1755–1824)
• Јирген Хојзер (р. 1953)
• Едуард фон Јахман (1822–1887)
• Томас Канцов (пред 1526)
• Густаф Карл Вилхелм Херман Карстен (1817–1908)
• Хари Купфер (р. 1935)
• Вилихам Линдли (1808–1900)
• Хелмут Лош (1947–2005)
• Улрике Мајш (р. 1977)
• Херман фон Малинкрот (1821–1874)
• Ангела Меркел (р. 1954), политичарка, нејзината канцеларија сè уште се наоѓа на главната шопинг-улица
• Зилке Мелер (р. 1960)
• Арнолд Руге (1802–1880)
• Карл Вилхелм Шеле (1742–1786)
• Фердинанд фон Шил (1776–1809)
• Георг Фридрих Шеман (1793–1879)
• Фридрих Шпилхаген (1829–1911), писател
• Леонард Тиц(1849–1914), трговец
• Кристијан Еренфрид Вајгел (1748–1831)
• Георг Вертхајм (1857–1939), трговец

„Штралзунд“ на Ризницата ?

• „Штралзундска експедиција“ од 1715, прикажан во книгата на Томас Карлајл „Историја на Фридрих Втори Пруски“

п р у Градови и општини во округот Западна Померанија-Риген Ајксен Алтенкирхен Алтенплен Алтефер Аренсхаген-Дасков Аренсхоп Бабе Бад Зилце Барт Берген на Риген Бинц Борн на Дарс Бреге Бушвиц Вајтенхаген Вендиш Багендорф Вендорф Вик на Дарс Вик Витенхаген Вустров Гарц Герен Гингст Глевиц Глове Грамендорф Гранзебит Гремерсдорф-Буххолц Гримен Грос Кордсхаген Грос Мордорф Густов Дајелсдорф Детмансдорф Дивиц-Шполдерсхаген Дирхаген Дранске Дрехов Дрешвиц Елменхорст Загард Зал Замтенс Засниц Зелен Зелин Землов Зидерхолц Зундхаген Јакобсдорф Карнин Кенц-Кистров Клаусдорф Крамерхоф Клис Кумеров Ланкен-Границ Линдхолц Лицов Лебниц Лидерсхаген Лисов Ломе Марлов Менхгут Милинхаген-Ебелиц Нипарс Ној Бартелсхаген Нојенкирхен Пантелиц Папенхаген Пархтиц Пациг Позериц Преров Прец Прон Прухтен Путбус Путгартен Ралсвик Рамбин Рапин Рибниц-Дамгартен Рихтенберг Трент Трибзес Тринвилерсхаген Уманц Фелгаст Францбург Фулендорф Хидензе Хуголдсдорф Царендорф Цингст Цирков Шапроде Шлемин Шплитсдорф Штајнхаген Штралзунд

п р у Урбани и рурални окрузи во покраината Мекленбург-Западна Померанија во Германија Урбани окрузи Росток  · Шверин Рурални окрузи Западна Померанија-Грајфсвалд  · Западна Померанија-Риген  · Лудвигслуст-Пархим  · Мекленбуршка Езерска Област  · Росток  · Северозападен Мекленбург

п р у Светско наследство во Германија Северна Фабрика Фагус во Алфелд Берлински модернистички населби Музејски остров) - Берлин Палати и паркови во Потсдам и Берлин Бремен: Градско собрание и Роланд на Марктплац Рудници на Рамелсберг, Историскиот град Гослар и Систем на воден менаџмент во Горен Харц Хилдесхајм: Катедрала Света Богородица и Црква Свети Михаил Ханзеатски Град Либек Историските центри на Штралзунд и Висмар Ваденско Море1 Букова прашума2 Средна Баухаус и неговите објекти во Вајмар и Десау Градинарско кралство Десау-Верлиц Дрезденска долина на Елба (укината во 2009) Спомениците на Лутер во Ајслебен и Витенберг Мускауер Парк / Парк Музаковски 3 Соборната црква, замокот и стариот град во Кведлинбург Замок Вартбург Класичен Вајмар Западна Ахенска катедрала Замоци Августусбург и Фалкенлуст во Брил Келнска катедрала Фосилна јама Месел Долина на горна средна Рајна Шпајерска катедрала Трир: Римски споменици, Катедрала Свети Петар и Павле и Црква Пресвета Богородица Металуршка фабрика во Фелклинген Индустриски комплекс за јаглен во Есен Јужна Опатија и Алтенминстер Лорш Бамберг Границите на Римската империја: 4 Горен германско & ретински Лимес Манастирски комплекс Маулброн Бајројт: Маркгрофовска оперска куќа Стариот град на Регенесбург со Штатамхоф Манастирски остров Рајхенау Црква за аџилак во Виз Вирцбуршкиот дворец со градините и плоштадот Праисториски грамадни населби низ Алпите5 1 Го дели со Холандија 2 Го дели со Словачка и Украина 3 Го дели со Полска 4 Го дели со Обединетото Кралство* 5 Го дели со Австрија, Франција, Италија, Словенија и Швајцарија

п р у Членови на Ханзата по реони Главните градови се со задебелени букви; Слободните царски градови на Светото Римско Царство се напишани со закосени букви. Вендски реон Либек Анклам · Демин · Грајфсвалд · Хамбург · Колбер (Колобжег) · Линебург · Росток · Ригенвалде (Дарлово) · Штетин (Шчеќин) · Штолп (Слупск) · Стокхолм · Штралзунд · Висби · Висмар Саксонски реон Брауншвајг Берлин · Бремен · Ерфурт · Франкфурт на Одра · Гослар · Магдебург Балтички реон Данциг (Гдањск) Бреслау (Вроцлав) · Дорпат (Тарту) · Елбинг (Елблаг) · Кенигсберг (Калининград) · Краков · Ревал (Талин) · Рига · Торн (Торуњ) Вестфалски реон Келн* Дортмунд* Девентер · Гронинген · Кампен · Минстер · Оснабрик · Зост ---- Главни контори Бриген (Берген) · Ханцекантор (Бриж, Антверпен†) · Стилјард (Лондон) · Петерхоф (Новгород) Подружни контори Бискуп Лин · Фалстербо · Ипсвич · Ковно (Каунас) · Малме · Полотск · Псков Други градови Бристол · Бостон · Даме · Лит · Херфорд · Хал · Њукасл · Старгард · Јармут · Јорк * Келн и Дортмунд биле главни градови на Вестфалскиот реон во различни времиња. † Антверпен добил важност пред Бриж да стана непристапен поради кал во каналот Цвин.