|
4 Regiment Pieszy Buławy Wielkiej Koronnej
 4 Regiment Pieszy Buławy Wielkiej Koronnej – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej. Formowanie i zmiany organizacyjneUchwalony na sejmie 1717 roku komput wojska koronnego przewidywał zorganizowanie regimentu buławy wielkiej koronnej w sile 900 porcji[1]. Faktyczny stan regimentu w 1719 roku wynosił 612 żołnierzy, w tym 132 oficerów i podoficerów i 480 szeregowych[2]. Najbardziej okazałych żołnierzy dobierano do kompanii grenadierskich. Z każdych dziesięciu żołnierzy wybierano też starszego szeregowego (gefrajtera). Podoficerów mianował szef regimentu spośród zaproponowanych przez kapitanów żołnierzy wyróżniających się i piśmiennych, a oficerów mianował hetman na wniosek szefa jednostki[3]. W 1755 roku liczył 458 żołnierzy, w tym 378 szeregowych[2]. Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Regiment miał liczyć 8 kompanii[a], a w sumie 467 żołnierzy[4]. W 1786 roku liczył 467 żołnierzy[5], a praktycznie 437[6]. Wchodził w skład Dywizji Małopolskiej[7]. W 1786 roku wprowadzono numeracje regimentów piechoty od 1 do 14. Regiment gwardii pozostał bez numeru[8]. Reformy Sejmu Wielkiego zwiększyły stany polskiej piechoty w poszczególnych regimentach. Etaty z października 1789 i maja 1792 roku zakładały istnienie regimentu składającego się z dwunastu kompanii uszykowanych w trzy bataliony[9], w tym jeden grenadierski i dwa fizylierskie. W praktyce nigdy takiej organizacji nie osiągnięto[10]. W przededniu wojna w obronie Konstytucji 3 maja 4 regiment piechoty buławy wielkiej koronnej szefostwa Franciszka Branickiego liczył 1315 żołnierzy[11]. W okresie powstania kościuszkowskiego posiadał na uzbrojeniu 396 pistoletów, 601 szabel i 640 pik[12]. Liczebność regimentuEtatowe i faktyczne zmiany liczebności regimentu po 1777 roku przedstawiały się następująco[13]:
Liczebność regimentu w 1792 roku wynosiła 1313 osób[14], w marcu 1794 roku 900[15], w maju 874[15], a we wrześniu 1204 żołnierzy[15]. Regiment w powstaniu kościuszkowskimW marcu 1794 stan regimentu wynosił koło 900 żołnierzy.
W okresie powstania jednostką dowodził płk Jan Kanty Karwowski. Jego zastępcą był ppłk Jan Andrzej Dulfuss. Pierwszym majorem był Wacław Lewicki, drugim – Jakub Ostrowicki. W kompaniach służyli między innymi: kpt. Aleksander Korzeniewski, kpt. Walerian Poklękowski, ppor. Felicjan Bieniewski i chor. Ignacy Strzemiński[19]. Chorągiew
Bławat z tkaniny żółtej jedwabnej, wysokość wzdłuż drzewca 100 cm, szerokość 114 cm. Orzeł Polski, trzymający w szponach prawej nogi miecz, berło w lewej. Napis u góry: "Regiment 4. piechoty", pod orłem: "Batalion 2". Na czterech rogach gorejące granaty o jednym płomieniu. Wkoło chorągwi po brzegach ornament. Wszystkie napisy, ozdoby i orzeł haftowane nićmi srebrnymi. Chorągiew jednostronna. Podług tradycji znajdowała się w 1831 roku znajdowała się przy 4 pułku piechoty liniowej, a przez członków rodziny Bogusławskich złożona została do Gabinetu Archeologicznego przy Uniwersytecie Jagiellońskim w Krakowie[20]. Barwa regimentuW okresie panowania Sasów, w stosunku do poprzedniego okresu, mundurowanie piechoty polskiej zmieniło się całkowicie. Zniesiono używane dotychczas niebieskie mundury kroju polskiego, a strój żołnierzy upodobniono do saskiego. Mundur oficerów regimentu składał się z pąsowej kurtki sukiennej z wyłogami wyłogami zielonymi, naramiennikami złotymi, guzikami żółtymi[21], białej kamizelki, białych spodni i kamaszy, czarnego kapelusza i trzewików. W okresie od 1 maja do 31 października używano spodni czarnych, zakazano natomiast noszenia spodni płóciennych, które poprzednio były w użyciu[22]. Mundury podoficerów i szeregowych były podobne do oficerskich, z tym że noszono zamiast kamaszy białe pończochy wełniane. Latem podoficerowie i szeregowi używali spodni płóciennych, białych. Pasy skórzane z mosiężnymi klamrami. Płaszcze sukienne w kolorze czerwonym wydawano tylko po dwa dla kompanii na lat sześć, a służyły one wyłącznie wartownikom w okresie od 15 października do 30 kwietnia. Każdy żołnierz nosił tornister i patrontasz z czerwonej skóry. Zarówno oficerowie, jak podoficerowie i szeregowi nosili harcapy przewiązane czarną wstążką[22]. W stroju tym w drugiej połowie XVIII w. zaszły pewne zmiany. Wzorem innych armii zamiast długich kurtek wprowadzono krótkie z rabatami, kapelusze zaś zastąpiły sztywne kaszkiety z blachą mosiężną zawierającą inicjały monarchy[22].
W roku 1789 zmieniono poważnie krój i kolor mundurów piechoty. Składał on się z kurtki zimowej koloru granatowego z wyłogami zielonymi, naramiennikami złotymi[21], Lejbika białego ze stojącym kołnierzem, w lecie koletu sukiennego w kolorze białym z wykładkami podobnymi do wyłogów, zapinanego na guziki żółte[21] od dołu do góry, długich białych spodni wkładanych do butów kroju węgierskiego, wysokich do kolan i wyciętych z tyłu, a wreszcie z kołpaka okrągłego filcowego, wysokiego na około 30 cm, z sukiennym wierzchem pąsowym, daszkiem i blachą mosiężną z orłem. Żołnierze nosili poza tym halsztuki i naramiennik z czarnej szmelcowanej blachy z nicianym kutasem, jako strój zaś koszarowy — kitle i furażerki. Mundury były o wiele wygodniejsze i pozwalały na większą swobodę ruchów. Strój oficerów różnił się barankowym czarnym obszyciem czapek i galonami. Roczny koszt umundurowania piechura (wraz z przymunderunkiem) wynosił 111 zł[24].
UzbrojenieUzbrojenie żołnierza piechoty składało się z karabinu skałkowego z bagnetem oraz pałasza noszonego na czerwonym rzemieniu juchtowym. Podoficerowie mieli pistolety, pałasze i tzw. kurcgewery[b], będących raczej oznaką władzy niż bronią. Oficerowie mieli pistolety i szpady. Cała broń palna i częściowo biała była pochodzenia saskiego. Uzbrojenie to zakupywano na dziesięć lat. W każdej kompanii znajdowały się dwa karabiny zapasowe[25]. W 1775 roku ujednolicono uzbrojenie podoficerów i szeregowych, odbierając tym pierwszym broń krótką, a oficerom pozostawiając jedynie szpady[8]. Żołnierze regimentuRegimentem dowodził zazwyczaj pułkownik. Stanowisko szefa regimentu, związane z wielkimi poborami, było najczęściej uważane za synekurę. Szefowie posiadali prawo fortragowania (przedstawiania do awansu) oficerów[26]. Do 1790 roku w sztabie służyło dziesięciu oficerów. Byli to: szef regimentu, pułkownik, podpułkownik, major, regimentskwatermistrz, adiutant, audytor i regimentsfelczer. Szefa i pułkownika w dowodzeniu kompaniami zastępowali kapitanowie sztabowi. W kompaniach było pięciu kapitanów, ośmiu poruczników i ośmiu chorążych. Zatem w regimencie znajdowało się 30 oficerów wyłączając kapelana[10] Szefowie regimentu[27]:
Walki regimentu4 Regiment Pieszy uczestniczył w 1792 w VII wojnie polsko-rosyjskiej toczonej w obronie Konstytucji 3 Maja. Stan osobowy: 1515 ludzi. Szef: hetman wielki koronny Piotr Ożarowski. Stan osobowy: 900 ludzi.   Bitwy i potyczki[27]:
Hierarchia regimentuNazwa regimentu odzwierciedlała fakt, iż szefem jednostki miał być każdorazowo hetman wielki koronny. Zasadę tę złamano po śmierci hetmana wielkiego koronnego Adama Mikołaja Sieniawskiego w 1726, w którym to roku przechodzi pod szefostwo hetmana polnego koronnego do 1752 roku[27]. Jego następca Stanisław Rzewuski, dotychczasowy hetman polny i szef Regimentu Pieszego Buławy Polnej Koronnej, zabrał na nowe stanowisko swój regiment[13]. Tym samym dotychczasowy Regiment Pieszy Buławy Wielkiej Koronnej spadł na miejsce Regimentu Pieszego Buławy Polnej Koronnej[13]. Powrócił na należne mu miejsce w 1751[28], by w 1790 znów zostać wyprzedzonym przez Regiment Czapskiego[10]. Według Gembarzewskiego numer 4 otrzymał w 1789[27] i utrzymał do końca swojego istnienia, tzn. do 1795. Schemat
Uwagi
Przypisy
Bibliografia
Linki zewnętrzne
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
