Chorągiew węgierska Buławy Polnej Koronnej

Chorągiew janczarska/węgierska

Buławy Polnej Koronnej

Historia
Państwo	I Rzeczpospolita
Sformowanie	1717
Rozformowanie	1794
Organizacja
Rodzaj sił zbrojnych	Wojska lądowe
Rodzaj wojsk	Piechota

Chorągiew Węgierska Buławy Polnej Koronnej – oddział piechoty armii koronnej wojska I Rzeczypospolitej istniejąca w latach 1717−1789, następnie wznowiona w 1793. Przed 1752 r. chorągiew występowała jako Chorągiew Węgierska Buławy Wielkiej Koronnej, po śmierci Józefa Potockiego, chorągiew zdegradowano i zredukowano do roli chorągwi buławy polnej.

Chorągwie piechoty węgierskiej były oddziałami przybocznymi hetmanów^[1]. Uchwalony na sejmie 1717 roku komput wojska koronnego przewidywał zorganizowanie chorągwi janczarskiej buławy polnej koronnej w sile 150 porcji^[2]. W sztabie kompanii służyli: rotmistrz (w randze kapitana), porucznik, chorąży, felczer (lekarz), profos (w latach 50−70 XVIII nieobsadzony) oraz wachmistrz, podchorąży i 3 kaprali i orkiestrantów^[3] (w latach 1752−1769 było to 2 fajfrów i 2 doboszy). W tym okresie służyło średnio 60−64 żołnierzy szeregowych.

Sejm roku 1776 ułożył nowy etat wojska, zmieniając znacznie jego strukturę. Chorągiew miała liczyć 72 żołnierzy^[4]. Etat z 1789 roku przewidywał po 73 osoby w chorągwi^[1].

Stanowisko: u boku hetmana polnego koronnego.

Żołnierze chorągwi janczarskich, później znów przekształconych na węgierskie, nosili strój zbliżony do wzorów tureckich i węgierskich, przy czym kurtki poszczególnych chorągwi różniły się kolorem^[5].

Żołnierze chorągwi węgierskich buławy wielkiej i polnej nosili czerwone suknie, granatowe kamizelki i spodnie. Na głowach mieli kapuzy, z cyframi blaszanymi różnymi dla poszczególnych chorągwi. Krój węgierski.

W latach 1752–1768 kolorami chorągwi były barwy hetmana polnego czerwony i szafirowy. Żołnierze nosili czerwone suknie wierzchnie zwane katankami, podszywane szafirowym kirem z cynowymi guzikami w formie węgierskiej (guzy) w ilości 1 tuzina i 2 tuzinów centków (rodzaj półguzików) z szamerowaniem wykonanym z białego, włóczkowego sznurka. Katanki spodnie, zwane wówczas także żupanikami posiadały identyczne szamerowanie oraz liczbę guzików, wykonane były z szafirowego sukna, podszywane z przodu kirem, a z tyłu i w rękawach płótnem konopnym. Spodnie z szafirowego sukna podszytego płótnem konopnym, w kroju węgierskie, sięgające kostek, zapinany na skórzany pas ze sprzączką, zdobione na rozporach klapki przedniej białym sznurkiem w formie prostych parzenic. Podoficerowie mieli szamerowania wykonane ze sznurka powlekanego srebrem. Na nogach żołnierze i podoficerowie nosili czarne buty węgierskie na niemieckim obcasie sznurowane 3 łokciami białego sznurka, podkuwane. Koszule wykonywano również z płótna konopnego. Ponadto żołnierze otrzymywali tasiemkę do okręcania harcapów oraz czarne włóczkowe halsztuki zapinane na mosiężne klamry. Kapuzy wykonywano z sukna szafirowego i krabrotowego i oblamowano białym sznurkiem. Herby na nich wyszywano białą tasiemką.

Żołnierze chorągwi uzbrojeni byli w flinty skałkowe z bagnetami oraz szable. W 1754 r, zakupiono 60 nowych karabinów skałkowych na wzór broni używanej w Gwardii Pieszej Koronnej „w mosiądz osadzonych, z trzy graniastymi bagnetami, żelaznymi ladsztokami i grajcarami”. Szable oprawione na sposób węgierski wisiały na paskach skórzanych. Komenda oraz musztra była identyczna jak w piechocie autoramentu cudzoziemskiego.

Szefowie:

• Zgodnie z tradycją szefem chorągwi był także każdorazowo hetman polny koronny^[6]

Rotmistrzowie^[6]:

• Franciszek Bałła (II 1752 – 7 września 1768)^[7], portret znajduje się w Muzeum Narodowym w Warszawie^[8]
• Piotr Tyszkiewicz (1775, dymisja 16 grudnia 1783),
• Jakub Tyszkiewicz,
• płk Paprocki (1789),
• Tyszkiewicz (1793).

• Bronisław Gembarzewski: Rodowody pułków polskich i oddziałów równorzędnych od r. 1717 do r. 1831. Warszawa: Towarzystwo Wiedzy Wojskowej, 1925.
• Bronisław Gembarzewski: Żołnierz polski. Ubiór, uzbrojenie i oporządzenie od wieku XI do roku 1960. T.3 od 1797 do 1814 roku. Warszawa: 1964.
• Tomasz Karpiński. Umundurowanie Chorągwi Piechoty Węgierskiej Buławy Polnej Koronnej w latach 1752–1768. „Przegląd Historyczno-Wojskowy”. 2/2021, 2021. Warszawa: Ministerstwo Obrony Narodowej; Wojskowe Centrum Edukacji Obywatelskiej. ISSN 1640-6281. 
• Mariusz Machynia, Czesław Srzednicki: Oficerowie Rzeczypospolitej Obojga Narodów 1717–1794. T.1: Oficerowie wojska koronnego, cz.1: Piechota. Kraków: Księgarnia Akademicka. Wydawnictwo Naukowe, 1998. ISBN 83-7188-186-X.
• Jan Wimmer: Historia piechoty polskiej do roku 1864. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1978.