ตัวเลขเขมร

ตัวเลขเขมรเป็นตัวเลขที่ใช้ในภาษาเขมร ปรากฏหลักฐานการใช้ตั้งแต่คริสต์ศตวรรษที่ 7 หลักฐานที่เก่าแก่ที่สุดพบในจารึกอายุราว ค.ศ. 604 ในปราสาทบายัง ใกล้กับอังกอร์บอเรย์ ในประเทศกัมพูชา^[1]^[2] นอกจากนี้ในจารึกซัมบอร์ (Sambor) อายุราว ค.ศ. 683 ยังเป็นหลักฐานเก่าแก่ที่สุดที่ปรากฏใช้เลขศูนย์ในฐานะทศนิยม^[3]

ตัวเลข

ตัวเลขเขมรสมัยใหม่มาจากตัวเลขฮินดู-อาหรับ และมีระบบทศนิยม กับ การระบุตำแหน่ง ตัวเลขเขมรมีใช้เลขศูนย์ในฐานะตัวเลขเป็นครั้งแรกในศตวรรษที่ 7 ราวสองร้อยปีก่อนปรากฏหลักฐานในลักษณะเดียวกันที่อินเดีย^[1]^[4] ในขณะที่ตัวเลขของเขมรเก่าหรือเขมรยุคอังกอร์ มีสัญลักษณ์เฉพาะสำหรับตัวเลข 10, 20 และ 100^[5]

เนื่องจากทั้งอักษรไทยและอักษรลาวล้วนพัฒนามาจากอักษรเขมรเก่า^[6] ตารางด้านล่างนี้แสดงความคล้ายคลึงในตัวเลขของทั้งสามระบบ:

ค่า	อักษรเขมร	อักษรไทย	อักษรลาว
0	០	๐	໐
1	១	๑	໑
2	២	๒	໒
3	៣	๓	໓
4	៤	๔	໔
5	៥	๕	໕
6	៦	๖	໖
7	៧	๗	໗
8	៨	๘	໘
9	៩	๙	໙

ตัวเลขเขมรสมัยใหม่

ชื่อตัวเลขเขมรสมัยใหม่ใช้ทั้งเลขฐานห้าและเลขฐานสิบ เช่น เลข 6 (ប្រាំមួយ) มาจาก 5 (ប្រាំ) บวก 1 (មួយ)

ตัวเลข 0 ถึง 5

ศัพทมูลวิทยาของตัวเลขเขมรตั้งแต่ 1 ถึง 5 มีที่มาจากภาษามอญ–เขมรดั้งเดิม ยกเว้นเลข 0 ที่มาจากสันสกฤต

ค่า	เขมร	รูปเขียน	สัทอักษรสากล	UNGEGN	GD	ALA-LC	หมายเหตุ
0	០	សូន្យ	[soːn]	sony	souny	sūnya	จากสันสกฤต ศูนฺย
1	១	មួយ	[muəj]	muŏy	muoy	muaya	ในภาษาพูด ถ้าอยู่หน้าลักษณนาม คำว่า [muəj] จะถูกลดเสียงเป็น [mə]^[7]
2	២	ពីរ	[piː], [pɨl]	pir	pir	bīra
3	៣	បី	[ɓəj]	bĕi	bei	pī
4	៤	បួន	[ɓuən]	buŏn	buon	puana
5	៥	ប្រាំ	[pram]	prăm	pram	prāṃ

ผู้เขียนบางคนจัดให้ [ɓiː] เป็นรูปสะกดของสอง และ [bəj] หรือ [bei] สำหรับรูปสะกดของสาม
ในประเทศไทย เลขสามถือเป็นเลขนำโชค^[8] แต่ในประเทศกัมพูชา การถ่ายรูปกับคนสามคนถือเป็นโชคร้าย เพราะเชื่อว่าคนที่อยู่ตรงกลางจะเสียชีวิตก่อนคนข้าง ๆ^[9]^[10]

ตัวเลข 6 ถึง 20

ตัวเลข 6 ถึง 9 สามารถสร้างด้วยการใช้เลขฐาน 5 (ប្រាំ) ไปบวกกับตัวเลขระหว่าง 1 ถึง 4 นั่นทำให้เลข 7 มีที่มาจาก 5 บวก 2 ที่มากไปกว่านั้น ตัวเลขเขมรยังใช้เลขฐานสิบ ซึ่งทำให้เลข 14 มีที่มาจาก 10 บวก 4 แทนที่จะเป็น 2 คูณ 5 บวก 4 และ 16 มีที่มาจาก 10+5+1

ในภาษาพูด ตัวเลขจากสิบเอ็ดถึงสิบเก้าสามารถสร้างได้ด้วยการใช้คำว่า ដណ្ដប់ [dɔnɗɑp] หน้าตัวเขจากหนึ่งถึงเก้า ทำให้เลข 15 สามารถเขียนได้เป็น ប្រាំដណ្ដប់ [pram dɔnɗɑp] แทนที่จะเขียนแบบมาตรฐานเป็น ដប់ប្រាំ [ɗɑp pram]^[11]

ค่า	เขมร	รูปเขียน	สัทอักษรสากล	UNGEGN	GD	ALA-LC	หมายเหตุ
6	៦	ប្រាំមួយ	[prammuəj]	prămmuŏy	prammuoy	prâṃmuaya
7	៧	ប្រាំពីរ	[prampiː], [prampɨl]	prămpir	prampir	prâṃbīra
8	៨	ប្រាំបី	[pramɓəj]	prămbĕi	prambei	prâṃpī
9	៩	ប្រាំបួន	[pramɓuən]	prămbuŏn	prambuon	prâṃpuana
10	១០	ដប់	[ɗɑp]	dáb	dab	ṭáp	จีนเก่า *di̯əp^[12]
11	១១	ដប់មួយ	[ɗɑpmuəj]	dábmuŏy	dabmuoy	ṭápmuaya	មួយដណ្ដប់ [muəj dɔnɗɑp] ในภาษาพูด
20	២០	ម្ភៃ	[mpʰej], [məpʰɨj], [mpʰɨj]	mphey	mphey	mbhai	รูปย่อของ [muəj] + [pʰej] (เช่น หนึ่ง + ยี่สิบ)

ตัวเลข 30 ถึง 90

ค่า	เขมร	รูปเขียน	สัทอักษรสากล	UNGEGN	GD	ALA-LC	หมายเหตุ
30	៣០	សាមសិប	[saːm.səp]	samsĕb	samseb	sāmsipa	จากไทย สามสิบ
40	៤០	សែសិប	[sae.səp]	sêsĕb	saeseb	saesipa	จากไทย สี่สิบ
50	៥០	ហាសិប	[haːsəp]	hasĕb	haseb	hāsipa	จากไทย ห้าสิบ
60	៦០	ហុកសិប	[hok.səp]	hŏksĕb	hokseb	hukasipa	จากไทย หกสิบ
70	៧០	ចិតសិប	[cət.səp]	chĕtsĕb	chetseb	citasipa	จากไทย เจ็ดสิบ
80	៨០	ប៉ែតសិប	[paet.səp]	pêtsĕb	paetseb	p″aitasipa	จากไทย แปดสิบ
90	៩០	កៅសិប	[kaw.səp]	kausĕb	kauseb	kausipa	จากไทย เก้าสิบ

ในภาษาพูดหรือไม่เป็นทางการ สามารถละคำว่า សិប [səp] ที่ปรากฏในตัวเลขเหล่านี้ได้ เช่น เลข 81 สามารถพูดเป็น ប៉ែតមួយ [paet.muəj] แทนรูปเต็มเป็น ប៉ែតសិបមួយ [paet.səp.muəj]

ตามข้อมูลทางประวัติศาสตร์ ชาวเขมรยืมตัวเลข 30 ถึง 90 จากภาษาจีนสมัยกลางตอนใต้ผ่านภาษาไท ซึ่งภาษาไทยมีความเป็นไปได้มากที่สุด^[5] ตารางข้างล่างแสดงคำในภาษาเขมรเมื่อเทียบกับกลุ่มภาษาไทและจีน

ตารางเทียบภาษา
ค่า	เขมร	ไทตะวันตกเฉียงใต้			ไทตอนเหนือ	จีน
ค่า	เขมร	ไทย	ไทยในอดีต	ลาว	จ้วง^[13]	Nanning^[14]	กวางตุ้ง	แต้จิ๋ว	ฮกเกี้ยน	จีนมาตรฐาน
3 ‒	*saːm	sam	sǎam	sãam	ɬaːm¹	ɬam⁴¹	saam¹	sã¹	sa¹ (sam¹)	sān
4 ‒	*sɐe	si	sài	sii	ɬi⁵	ɬi⁵⁵	sei³	si³	si³ (su³)	sì
5 ‒	*haː	ha	ngùa	hàa	ha³	ŋ̩¹³	ng⁵	ŋou⁶	go² (ngo²)	wǔ
6 ‒	*hok	hok	lòk	hók	huk⁷	løk²⁴	luk⁶	lak⁸	lak² (liok⁸)	liù
7 ‒	*cət	chet	jèd	jét	tɕit⁷	tsʰɐt³³	cat¹	tsʰik⁴	chit²	qī
8 ‒	*pɐət	paet	pàed	pàet	pet⁷	pat³³	baat³	poiʔ⁴	pueh⁴ (pat⁴)	bā
9 ‒	*kaw	kao	jao	kâo	kau³	kou³³	gau²	kao²	kau⁴ (kiu²)	jiǔ
10 ‒	*səp	sip	jǒng	síp	ɬip⁷	ɕɐp²²	sap⁶	tsap⁸	tzhap² (sip⁸)	shí

คำในวงเล็บเป็นรูปออกเสียงโดยตรง ส่วนคำที่มีดอกจันเป็นคำที่สร้างขึ้นใหม่เฉพาะ และไม่ใช้เป็นเลขพื้นฐานจาก 3 ถึง 10

ก่อนที่จะใช้ระบบฐานสิบกับคำเหล่านี้ ตัวเลขเขมรเคยใช้ระบบเลขฐานยี่สิบ

ตัวเลข 100 ถึง 10,000,000

ค่า	เขมร	รูปเขียน	สัทอักษรสากล	UNGEGN	GD	ALA-LC	หมายเหตุ^[15]
100	១០០	មួយរយ	[muəj.rɔːj] ([rɔːj], [mə.rɔːj])	muŏy rôy	muoy roy	muay raya	จากไทย ร้อย
1,000	១,០០០	មួយពាន់	[muəj.pŏən]	muŏy poăn	muoy poan	muaya bân	จากไทย พัน
10,000	១០,០០០	មួយម៉ឺន	[muəj.məɨn]	muŏy mœn	muoy mueun	muaya mȳna	จากไทย หมื่น
100,000	១០០,០០០	មួយសែន	[muəj.saen]	muŏy sên	muoy saen	muaya saena	จากไทย แสน
1,000,000	១,០០០,០០០	មួយលាន	[muəj.lien]	muŏy léan	muoy lean	muaya lâna	จากไทย ล้าน
10,000,000	១០,០០០,០០០	មួយកោដិ	[muəj.kaot]	muŏy kaôdĕ	muoy kaot	muaya koṭi	จากบาลีและสันสกฤต koṭi

ถึงแม้ว่าโดยทั่วไป មួយកោដិ [muəj kaot] มีความหมายว่าสิบล้าน ในภาษาพูดบางพื้นที่สามารถสื่อถึงหนึ่งพันล้าน (ซึ่งเขียนเป็น មួយរយកោដិ [muəj rɔj kaot]) เพื่อหลีกเลี่ยงความสับสน ทำให้บางครั้งคำว่า ដប់លាន [ɗɑp.liən] ใช้เรียกสิบล้าน ร่วมกับ មួយរយលាន [muəj.rɔj.liən] สำหรับหนึ่งร้อยล้าน และ មួយពាន់លាន [muəj.pŏən.liən] สำหรับหนึ่งพันล้าน^[16]

สำเนียงที่ต่างกันอาจก่อให้เกิดตัวเลขฐานที่มีค่ามากกว่าหนึ่งพันต่างกัน ดังตัวอย่างบางส่วนตามตารางข้างล่างนี้:

ค่า	เขมร	รูปเขียน^[16]^[17]	สัทอักษรสากล	UNGEGN	GD	ALA-LC	หมายเหตุ
10,000	១០,០០០	ដប់ពាន់	[ɗɑp pŏən]	dáb poăn	dab poan	ṭáp bân	แปลว่า "หนึ่งหมื่น"
100,000	១០០,០០០	ដប់ម៉ឺន	[ɗɑp məɨn]	dáb mœŭn	dab mueun	ṭáp mȳna	แปลว่า "สิบหมื่น"
100,000	១០០,០០០	មួយរយពាន់	[muəj rɔj pŏən]	muŏy rôy poăn	muoy roy poan	muaya raya bân	แปลว่า "หนึ่งแสน"
1,000,000	១,០០០,០០០	មួយរយម៉ឺន	[muəj rɔj məɨn]	muŏy rôy mœn	muoy roy mueun	muaya raya mȳna	แปลว่า "หนึ่งร้อยหมื่น"
10,000,000	១០,០០០,០០០	ដប់លាន	[ɗɑp liən]	dáb léan	dab lean	ṭáp lāna	แปลว่า "สิบล้าน"
100,000,000	១០០,០០០,០០០	មួយរយលាន	[muəj rɔj liən]	muŏy rôy léan	muoy roy lean	muaya raya lāna	แปลว่า "หนึ่งร้อยล้าน"
1,000,000,000	១,០០០,០០០,០០០	មួយពាន់លាន	[muəj pŏən liən]	muŏy poăn léan	muoy poan lean	muaya bân lāna	แปลว่า "หนึ่งพันล้าน"

อ้างอิง

ทั่วไป

David Smyth (1995). Colloquial Cambodian: A Complete Language Course. Routledge (UK). ISBN 0-415-10006-2.
Huffman, Franklin E.; Charan Promchan; Chhom-Rak Thong Lambert (2008). "Huffman, Modern Spoken Cambodian". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-08-04. สืบค้นเมื่อ 2008-03-25.
Unknown (2005). Khmer Phrase Book: Everyday Phrases Mini-Dictionary.
Smyth, David; Tran Kien (1998). Practical Cambodian Dictionary (2 ed.). Tuttle Language Library/Charles E. Tuttle Company. ISBN 0-8048-1954-8.
Southeast Asia. Lonely Planet. 2006. ISBN 1-74104-632-7.
preahvihear (2008). "The original names for the Khmer tens: 30–90". คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-08-04. สืบค้นเมื่อ 2008-12-18.
"SEAlang Library Khmer Lexicography". สืบค้นเมื่อ 2008-12-07.
"Veda:Sanskrit Numbers". สืบค้นเมื่อ 2008-12-10.

เฉพาะ

↑ ^1.0 ^1.1 Eugene Smith, David; Louis Charles Karpinski (2004). The Hindu–Arabic Numerals. Courier Dover Publications. p. 39. ISBN 0-486-43913-5.
↑ Kumar Sharan, Mahesh (2003). Studies In Sanskrit Inscriptions Of Ancient Cambodia. Abhinav Publications. p. 293. ISBN 81-7017-006-0.
↑ Diller, Anthony (1996). "New Zeros and Old Khmer" (PDF). Australian National University. pp. 1–3. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2009-02-20. สืบค้นเมื่อ 2009-01-11.
↑ Diller, Anthony (1996). New zeroes and Old Khmer (PDF). Australian National University. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2009-02-20.
↑ ^5.0 ^5.1 Jacob, Judith M.; Smyth, David. Cambodian Linguistics, Literature and History (PDF). Rootledge & University of London School of Oriental and African Studies. pp. 28–37. ISBN 0-7286-0218-0.
↑ "Khmer/Cambodian alphabet". Omniglot. 2008. สืบค้นเมื่อ 2008-12-18.
↑ Ehrman, Madeline E.; Kem Sos (1972). Contemporary Cambodian: Grammatical Sketch (PDF). Superintendent of Documents, U.S. Government Printing Office. p. 18.
↑ Asian Superstitions (PDF). ADB Magazine. June 2007. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2009-10-07. สืบค้นเมื่อ 2009-01-07.
↑ "Khmer superstition". 2008-03-01. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-08-04. สืบค้นเมื่อ 2009-01-05.
↑ "Info on Cambodia". 2006. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-07-17. สืบค้นเมื่อ 2009-01-05.
↑ Huffman, Franklin E. (1992). Cambodian System of Writing and Beginning Reader. SEAP Publications. pp. 58–59. ISBN 0-87727-520-3.
↑ Gorgoniev, Yu A. (1961). Khmer language. p. 72.
↑ "Zuojiang Zhuang /South Zhuang". สืบค้นเมื่อ 2021-03-08.^{[ลิงก์เสีย]}
↑ "Nanning Pinghua". สืบค้นเมื่อ 2021-03-08.^{[ลิงก์เสีย]}
↑ Jacob (1993). Notes on the numerals and numeral coefficients in Old, Middle, and Modern Khmer (PDF). p. 28.
↑ ^16.0 ^16.1 "Khmer Numeral System". 2005-06-19. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-08-03. สืบค้นเมื่อ 2008-12-18.
↑ "Spoken Khmer Number". 2003. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-10-06. สืบค้นเมื่อ 2008-12-29.

[Eugene-1] 1.0 ^1.1 Eugene Smith, David; Louis Charles Karpinski (2004). The Hindu–Arabic Numerals. Courier Dover Publications. p. 39. ISBN 0-486-43913-5.

[2] Kumar Sharan, Mahesh (2003). Studies In Sanskrit Inscriptions Of Ancient Cambodia. Abhinav Publications. p. 293. ISBN 81-7017-006-0.

[3] Diller, Anthony (1996). "New Zeros and Old Khmer" (PDF). Australian National University. pp. 1–3. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2009-02-20. สืบค้นเมื่อ 2009-01-11.

[4] Diller, Anthony (1996). New zeroes and Old Khmer (PDF). Australian National University. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2009-02-20.

[Jacob1993-5] 5.0 ^5.1 Jacob, Judith M.; Smyth, David. Cambodian Linguistics, Literature and History (PDF). Rootledge & University of London School of Oriental and African Studies. pp. 28–37. ISBN 0-7286-0218-0.

[fact-6] "Khmer/Cambodian alphabet". Omniglot. 2008. สืบค้นเมื่อ 2008-12-18.

[7] Ehrman, Madeline E.; Kem Sos (1972). Contemporary Cambodian: Grammatical Sketch (PDF). Superintendent of Documents, U.S. Government Printing Office. p. 18.

[8] Asian Superstitions (PDF). ADB Magazine. June 2007. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิม (PDF)เมื่อ 2009-10-07. สืบค้นเมื่อ 2009-01-07.

[9] "Khmer superstition". 2008-03-01. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-08-04. สืบค้นเมื่อ 2009-01-05.

[10] "Info on Cambodia". 2006. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2011-07-17. สืบค้นเมื่อ 2009-01-05.

[11] Huffman, Franklin E. (1992). Cambodian System of Writing and Beginning Reader. SEAP Publications. pp. 58–59. ISBN 0-87727-520-3.

[Gorgoniev-12] Gorgoniev, Yu A. (1961). Khmer language. p. 72.

[13] "Zuojiang Zhuang /South Zhuang". สืบค้นเมื่อ 2021-03-08.^{[ลิงก์เสีย]}

[14] "Nanning Pinghua". สืบค้นเมื่อ 2021-03-08.^{[ลิงก์เสีย]}

[15] Jacob (1993). Notes on the numerals and numeral coefficients in Old, Middle, and Modern Khmer (PDF). p. 28.

[KCC-16] 16.0 ^16.1 "Khmer Numeral System". 2005-06-19. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2009-08-03. สืบค้นเมื่อ 2008-12-18.

[17] "Spoken Khmer Number". 2003. คลังข้อมูลเก่าเก็บจากแหล่งเดิมเมื่อ 2008-10-06. สืบค้นเมื่อ 2008-12-29.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]