อำเภอเชียงกลาง

อำเภอเชียงกลาง
อำเภอ
การถอดเสียงอักษรโรมัน
• อักษรโรมัน	Amphoe Chiang Klang
ภายในพระอุโบสถวัดหนองแดง
คำขวัญ:  เชียงกลางเมืองน่าอยู่ เคียงคู่วิหารไทยลื้อ เลื่องลือบ่อน้ำทิพย์พญาไมย น้ำตกสวยใสตาดม่าน ล่องแพน้ำน่านห้วยพ่านแก่งสะม้า ล้ำค่าสิ่งศักดิ์สิทธิ์ ชวนพิศเมืองฟ้าใสคนใจงาม
แผนที่จังหวัดน่าน เน้นอำเภอเชียงกลาง
พิกัด: 19°17′30″N 100°51′42″E / 19.29167°N 100.86167°E / 19.29167; 100.86167
ประเทศ	ไทย
จังหวัด	น่าน
พื้นที่
• ทั้งหมด	277.115 ตร.กม. (106.995 ตร.ไมล์)
ประชากร  (2564)
• ทั้งหมด	27,097 คน
• ความหนาแน่น	97.78 คน/ตร.กม. (253.2 คน/ตร.ไมล์)
รหัสไปรษณีย์	55160
รหัสภูมิศาสตร์	5509
ที่ตั้งที่ว่าการ	ที่ว่าการอำเภอเชียงกลาง เลขที่ 86 หมู่ที่ 11 ถนนอดุลย์เดชจรัส ตำบลเชียงกลาง อำเภอเชียงกลาง จังหวัดน่าน 55160
ส่วนหนึ่งของสารานุกรมประเทศไทย

เชียงกลาง (ไทยถิ่นเหนือ: ) ตั้งอยู่ทางทิศเหนือของจังหวัดน่าน เป็นอำเภอที่รองรับการขยายตัวเศรษฐกิจแห่งที่ 2 ของจังหวัดน่านตอนเหนือ

อำเภอเชียงกลาง เป็นอำเภอที่เล็กที่สุดของจังหวัดน่าน แต่เต็มไปด้วยความสวยงามธรรมชาติอันบริสุทธิ์ผุดผ่องของภูเขา ลำธาร อาทิ น้ำตกตาดม่าน แก่งสะม้าเก้าบั้ง

อำเภอเชียงกลางตั้งอยู่ทางทิศเหนือของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

• ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอทุ่งช้าง
• ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอทุ่งช้างและอำเภอปัว
• ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอปัวและอำเภอท่าวังผา
• ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอท่าวังผาและอำเภอสองแคว

อำเภอเชียงกลาง (คำเมืองออกเสียงว่า เจียงก๋าง) ตามคำบอกเล่าสรุปความว่า เดิมทีเดียวจังหวัดน่านมีที่ตั้งอยู่ที่อำเภอปัวเรียกว่า "วรนคร" และมีเมืองน้อยใหญ่เป็นเมืองบริวาร ทางเหนือของเมืองปัวมีเมืองเปือ เมืองงอบ และเมืองปอน ซึ่งสมัยนั้นข้าศึกที่มักยกกำลังมาย่ำยีคือ เงี้ยวหรือไทยใหญ่ หัวเมืองทางเหนือของเมืองปัวก็ได้แตกร่นถอยลงมาอยู่บริเวณที่ราบลุ่มแม่น้ำกอนที่มาบรรจบกับแม่น้ำน่านเรียกว่า "สบกอน" ในบริเวณที่ตั้งของเมืองที่แตกทัพร่นมาตั้งมั่นอยู่ตรงระหว่างเมืองเชียงกลางในปัจจุบัน

เดิมพื้นที่ของอำเภอเชียงกลางอยู่ในเขตการปกครองของอำเภอทุ่งช้าง โดยเมื่อวันที่ 20 มิถุนายน พ.ศ. 2511 ได้มีประกาศกระทรวงมหาดไทยให้แยกตำบลเปือ ตำบลเชียงกลาง ตำบลเชียงคาน และตำบลนาไร่หลวง ออกจากการปกครองของอำเภอทุ่งช้าง รวมจัดตั้งเป็น กิ่งอำเภอเชียงกลาง^[1] และได้รับการยกฐานะเป็นอำเภอเชียงกลางเมื่อวันที่ 16 พฤศจิกายน พ.ศ. 2514^[2]

ต่อมาอำเภอเชียงกลางได้จัดตั้งตำบลใหม่ดังนี้

• ตำบลนาไร่หลวง 8 หมู่บ้าน ได้แยกจัดตั้งเป็นตำบลชนแดนเมื่อวันที่ 13 มิถุนายน พ.ศ.2521
• ตำบลเปืออีก 7 หมู่บ้านได้แยกจัดตั้งเป็นตำบลพระธาตุในวันที่ 15 สิงหาคม พ.ศ.2521
• ตำบลเชียงกลาง 6 หมู่บ้านได้แยกจัดตั้งเป็นตำบลพญาแก้วเมื่อวันที่ 26 สิงหาคม พ.ศ.2523 และแยกอีก 10 หมู่บ้านขึ้นเป็นตำบลพระพุทธบาท เมื่อวันที่ 12 กรกฎาคม พ.ศ.2526

ต่อมาได้มีการจัดตั้ง กิ่งอำเภอสองแคว โดยแยกตำบลนาไร่หลวง ตำบลชนแดน และตำบลยอด เมื่อวันที่ 22 เมษายน พ.ศ.2535 และได้จัดตั้งเป็นอำเภอสองแควเมื่อ ปี พ.ศ.2540

อำเภอเชียงกลางแบ่งเขตการปกครองย่อยออกเป็น 6 ตำบล 60 หมู่บ้าน ได้แก่

ที่	ชื่อตำบล	ตัวเมือง	อักษรโรมัน	จำนวนหมู่บ้าน	จำนวนประชากร (ธันวาคม 2565)[3]
1.	เชียงกลาง		Chiang Klang	13	7,095
2.	เปือ		Puea	15	6,579
3.	เชียงคาน		Chiang Khan	5	1,641
4.	พระธาตุ		Phra That	10	3,639
5.	พญาแก้ว		Phaya Kaeo	7	3,196
6.	พระพุทธบาท		Phra Phutthabat	10	4,837

ท้องที่อำเภอเชียงกลางประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 5 แห่ง ได้แก่

• เทศบาลตำบลเชียงกลาง ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลเชียงกลาง ตำบลเปือ และตำบลพญาแก้ว
• เทศบาลตำบลพระพุทธบาทเชียงคาน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเชียงคานและตำบลพระพุทธบาททั้งตำบล
• องค์การบริหารส่วนตำบลเชียงกลางพญาแก้ว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเชียงกลางและตำบลพญาแก้ว (นอกเขตเทศบาลตำบลเชียงกลาง)
• องค์การบริหารส่วนตำบลเปือ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเปือ (นอกเขตเทศบาลตำบลเชียงกลาง)
• องค์การบริหารส่วนตำบลพระธาตุ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลพระธาตุทั้งตำบล

สถานที่และแหล่งท่องเที่ยวที่สำคัญของอำเภอเชียงกลาง ได้แก่

• วัดหนองแดง (สถาปัตยกรรมไทลื้อ)

ตั้งอยู่บ้านหนองแดง หมู่ที่ 1 ตำบลเปือ ห่างจากที่ว่าการอำเภอ 2 กิโลเมตร เป็นโบราณสถานเก่าแก่ของล้านนาไทย ก่อสร้างโดยช่างชาวไทยลื้อ (แคว้นสิบสองปันนา) มีอายุประมาณ 200 ปีเศษ

• น้ำตกตาดม่าน ตั้งอยู่บนสันเขาเวียง(ม่อนเวียง) อยู่ในเขตแนวเทือกเขาผีปันน้ำ ทางตอนตะวันออกของภาคเหนือตอนบน ตั้งอยู่ในเขตบ้านวังทอง หมู่ที่ 3 ตำบลพระพุทธบาท อยู่ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 11 กิโลเมตร เป็นน้ำตกที่มีจุดกำเนิดต้นลำน้ำหุย ซึ่งต้นน้ำหุยตั้งอยู่ระหว่างแนวเชื่อมระหว่างอำเภอเชียงกลาง และอำเภอสองแคว ซึ่งลำน้ำหุยมีน้ำไหลตลอดปี เพราะอยู่ในผืนป่าที่อุดมสมบูรณ์

• รอยพระพุทธบาท (พระบาทตากผ้า)

ตั้งอยู่บ้านเหล่า หมู่ที่ 8 ตำบลพระพุทธบาท ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 7 กิโลเมตร เป็นโบราณสถานเก่าแก่เป็นที่เคารพบูชาองประชาชนทั่วไป โดยเฉพาะราษฎรตำบลเชียงคานและตำบลพระพุทธบาท มีอายุประมาณ 100 ปีเศษ

• แก่งสะม้าเก้าบั้ง

ตั้งอยู่บ้านตึ๊ด หมู่ที่ 10 ตำบลพระพุทธบาท ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 11 กิโลเมตร มีลักษณะเป็นโขดหินและลานหินขวางกั้นลำน้ำน่าน ลดหลั่นกันไปถึงขั้นมีระยะทางยาวถึง 3 กิโลเมตร สองฟากฝั่งลำน้ำน่านมีลักษณะเป็นภูเขาและป่าไม้อุดมสมบูรณ์ เหมาะแก่การพักผ่อนและตั้งแคมป์ค้างแรม

• พระธาตุดอนแก้ว

ตั้งอยู่บริเวณบ้านดอนแก้ว หมู่ที่ 1 ตำบลพระธาตุ ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 7 กิโลเมตร

• อ่างเก็บน้ำเลียบ

ตั้งอยู่บ้านดอนแท่น หมู่ที่ 3 ตำบลเชียงคาน ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 8 กิโลเมตร เป็นอ่างเก็บน้ำขนาดใหญ่ รอบบริเวณอ่างร่มรื่นไปด้วยป่าไม้ธรรมชาติ เหมาะแก่การพักผ่อนและตกปลา

• เมืองพระพุทธศาสนา

ตั้งอยู่บ้านน้ำคา หมู่ที่ 1 ตำบลพญาแก้ว ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 4 กิโลเมตร เป็นสถานที่ปฏิบัติวิปัสสนากรรมฐานและฝึกอบรมปฏิบัติธรรม

• ไร่จุฑามาศ รีสอร์ท

ตั้งอยู่บ้านน้ำอ้อ หมู่ที่ 3 ตำบลเปือ ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 8 กิโลเมตร

• น้ำตกผานางอิง (ฝายข้อมือเหล็ก)

ตั้งอยู่บ้านพญาแก้ว หมู่ที่ 4 ตำบลพญาแก้ว ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 6 กิโลเมตร

• น้ำตกนาอู่

ตั้งอยู่บ้านหนองปลา หมู่ที่ 10 ตำบลพระธาตุ ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 15 กิโลเมตร

• น้ำตกห้วยตะวัน

ตั้งอยู่บ้านเกวต หมู่ที่ 6 ตำบลพญาแก้ว ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 37 กิโลเมตร

• พระธาตุศรีบัวแบ่งเทพมงคล(ธาตุวัดคาว)

ตั้งอยู่บ้านเจดีย์ หมู่ 3 ตำบลเชียงกลาง ห่างจากที่ว่าการอำเภอ ประมาณ 3 กิโลเมตร

• พระธาตุจอมกิตติ

ตั้งอยู่บ้านป่าเลา หมู่ที่ 6 ตำบลพระพุทธบาท ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 5 กิโลเมตร

• อ่างเก็บน้ำน้ำส้อ

ตั้งอยู่บ้านส้อ หมู่ 9 ตำบลเปือ ห่างจากที่ว่าการอำเภอประมาณ 8 กิโลเมตร

• วัดศรีบุญเรือง (สถาปัตยกรรมร่วมสมัย)

ตั้งอยู่บ้านสบกอน หมู่ที่ 5 ตำบลเชียงกลาง เดิมชื่อวัดสบกอน เป็นวัดเก่าและสร้างคู่มากับหมู่บ้านสบกอน

• วัดเจดีย์ (พระเจดีย์ทรงพุ่มข้าวบิณฑ์)

ตั้งอยู่ที่บ้านเจดีย์ หมู่ที่ 3 ตำบลเชียงกลาง เดิมชื่อวัดคาว เป็นวัดเก่าแก่ของอำเภอเชียงกลาง

• พระธาตุศรีบัวแบ่งเทพมงคล (ธาตุวัดคาว)

เป็นพระธาตุเก่าแก่คู่ตำบลเชียงกลาง มีรูปทรงลังกาฐานกว้าง 12 เมตร สูง 16 เมตร

• รอยพระพุทธบาท (ผาม่าน)

ตั้งอยู่บ้านตึ๊ด หมู่ที่ 10 ตำบลพระพุทธบาท ลักษณะเป็นภูเขาศิลา (หินผา) บริเวณนี้เดิมเป็นสถานที่สู้รบกันระหว่างพวกม่านกับพวกเงี้ยวได้สู้รบกันจนมีรอยเลือดแดงฉานกระเด็นติดตามหน้าผา จึงเรียกว่าผาแดงหรือผาม่าน

• รอยพระพุทธบาท (บ้านดอนสบเปือ)

ตั้งอยู่บ้านดอนสบเปือ หมู่ที่ 7 ตำบลเปือ ค้นพบครั้งแรกอยู่บนแท่นผาบริเวณวังพระพุทธบาท ปัจจุบันรอยพระพุทธบาทแห่งนี้เป็นที่เคารพนับถือของชาวอำเภอเชียงกลางและศิษยานุศิษย์ของพระครูชัยวัฒน์อธิโต

• ศาลเจ้าพ่อพญาไมย

ตั้งอยู่บ้านสบกอน หมู่ที่ 5 ตำบลเชียงกลาง เจ้าพ่อพญาไมยเป็นเทพยดาที่ชาวอำเภอเชียงกลางและอำเภอใกล้เคียงเคารพนับถือและเลื่องลือในความศักดิ์สิทธิ์

• อุทยานมัจฉา (บ้านตึ๊ด)

ตั้งอยู่บ้านตึ๊ด หมู่ที่ 10 ตำบลพระพุทธบาท เป็นเขตอนุรักษ์พันธุ์ปลาบริเวณท่าน้ำหลังวัดชัยมงคลถึงสะพานข้ามแม่น้ำน่าน

• แหล่งอนุรักษ์พันธุ์ปลาบ้านหนองผุก (วังปลา )

ตั้งอยู่บ้านหนองผุก หมู่ที่ 10 ตำบลเปือ มีลักษณะเป็นวังน้ำวนขนาดเล็กมี 2 หาด เหมาะสำหรับพักผ่อนหย่อนใจนักท่องเที่ยว

จากตัวเมืองไปตามเส้นทางหลวงแผ่นดินหมายเลข 1080 ระยะทางประมาณ 70 กิโลเมตร