เมืองนครพนม

นครพนม
พ.ศ. 2329 – พ.ศ. 2443
เมืองหลวง	เมืองมรุกขนคร (ฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง) (หลัง พ.ศ. 2281–2309) เมืองมรุกขนคร (ฝั่งขวาแม่น้ำโขง) (พ.ศ. 2309–2329) เมืองนครพนม (บ้านหนองจันทน์) (พ.ศ. 2329–2340) เมืองนครพนม (บ้านโพธิ์คำ) (พ.ศ. 2340–2443)
การปกครอง
• ประเภท	อาญาสี่
เจ้าเมือง
• พ.ศ. 2329–2338	พระบรมราชา (พรหมา)
• พ.ศ. 2349–2370	พระบรมราชา (มัง)
• พ.ศ. 2373–2395	พระสุนทรราชวงศา
ประวัติศาสตร์
• ตั้งเมืองมรุกขนครที่ฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง	หลัง พ.ศ. 2281
• เปลี่ยนนามเมืองเป็นนครพนม	พ.ศ. 2329
• ยกเลิกตำแหน่งอาญาสี่	พ.ศ. 2443
ก่อนหน้า ถัดไป เมืองศรีโคตรบูรณ์ภายใต้ อาณาจักรล้านช้างเวียงจันทน์ 2381: เมืองสกลนคร 2436: อาณาจักรหลวงพระบางภายใต้อินโดจีนของฝรั่งเศส 2443: เมืองนครพนมภายใต้มณฑลอุดร

เมืองนครพนม เป็นหัวเมืองฝั่งขวาแม่น้ำโขงภายใต้ปริมณฑลแห่งอำนาจของอาณาจักรรัตนโกสินทร์ และได้รับการยกฐานะเป็นประเทศราชในบางช่วงเวลา^[1] ภายหลังถูกผนวกเป็นส่วนหนึ่งของมณฑลอุดรของสยาม

ดินแดนสองฝั่งแม่น้ำโขงบริเวณเมืองนครพนมเคยเป็นที่ตั้งของอาณาจักรโคตรบูร เมื่ออาณาจักรล้านช้างมีอำนาจเหนือบริเวณลุ่มแม่น้ำโขง อาณาจักรโคตรบูรจึงกลายเป็นเมืองลูกหลวงของอาณาจักรล้านช้าง ต่อมาบริเวณที่ตั้งเมืองที่ริมน้ำหินบูรได้ถูกน้ำเซาะตลิ่งโขงพังทลายลง จึงได้ย้ายเมืองลงไปทางตอนใต้ฝั่งขวาของแม่น้ำโขงบริเวณที่เป็นดงไม้รวก ซึ่งในสมัยโบราณเชื่อว่ามีความอุดมสมบูรณ์ แล้วเปลี่ยนชื่อใหม่เป็น "มรุกขนคร" ซึ่งหมายถึง ดงไม้รวก^{[ต้องการอ้างอิง]}

ปี พ.ศ. 2329 พระบรมราชา เจ้าเมืองมรุกขนครได้เห็นว่าการที่เมืองมรุกขนครตั้งอยู่ที่บ้านธาตุน้อยศรีบุญเรือง ริมห้วยบังฮวกมาเป็นเวลาถึง 20 ปีแล้วนั้น ถูกน้ำเซาะตลิ่งโขงพังและบ้านเรือนราษฎรเสียหาย จึงได้ย้ายเมืองขึ้นไปตั้งทางเหนือตามลำแม่น้ำโขงที่บ้านหนองจันทน์ ห่างจากจังหวัดนครพนมไปทางใต้ประมาณ 3 กิโลเมตร ต่อมาพระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราช ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้เปลี่ยนนามเมืองเมือง จาก "เมืองมรุกขนคร" เป็น "เมืองนครพนม"^[2]

ชื่อนครพนมนั้นมีข้อสันนิษฐานไว้ 2 ประการ คือ คำว่า "นคร" หมายถึง เมืองที่เคยเป็นเมืองลูกหลวงมาก่อน และเป็นเมืองที่มีความสำคัญทางประวัติศาสตร์ ส่วนคำว่า "พนม" มาจาก พระธาตุพนม ปูชนียสถานที่อยู่คู่บ้านคู่เมืองมาช้านาน บางตำราก็ว่า เดิมเมืองมรุกขนครมีอาณาเขตกินไปถึงดินแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำโขงซึ่งมีภูเขาสลับซับซ้อนมากมาย จึงนำคำว่า "พนม" ซึ่งแปลว่าภูเขามาใช้ ส่วนคำว่า "นคร" เป็นการดำรงชื่อเมืองไว้ คือ เมืองมรุกขนคร^[3] จึงนำคำว่าพนมมาต่อท้ายคำว่านคร เป็น "นครพนม" ซึ่งหมายถึงหมายถึง "เมืองแห่งภูเขา" นั่นเอง

ส่วนนี้รอเพิ่มเติมข้อมูล คุณสามารถช่วยเพิ่มข้อมูลส่วนนี้ได้ (ธันวาคม 2024)

ปี พ.ศ. 2338 ได้เกิดศึกพม่าทางเมืองเชียงใหม่ พระบรมราชาเจ้าผู้ครองเมืองนครพนมได้ไปออกศึกในครั้งนี้ด้วย ได้บริโภคผักหวานเบื่อจนถึงแก่อนิจกรรมที่เมืองเถิน ท้าวสุดตา ซึ่งเป็นพี่ชายของพระมเหสีของพระบรมราชา จึงได้นำเครื่องราชบรรณาการลงไปเฝ้ารัชกาลที่ 1 พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟ้าจุฬาโลกมหาราชจึงได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้ท้าวสุดตาเป็นผู้ครองเมืองนครพนม

• หัวเมืองลาวอีสาน
• มณฑลเทศาภิบาล

วิกิซอร์ซ มีงานต้นฉบับเกี่ยวกับ:

พงศาวดารเมืองนครพนม สังเขป