|
จ้าว จื่อหยาง
จ้าว จื่อหยาง (จีน: 赵紫阳; พินอิน: Zhào Zǐyáng; 17 ตุลาคม ค.ศ. 1919 – 17 มกราคม ค.ศ. 2005) เป็นนักการเมืองชาวจีน ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีคนที่ 3 ของจีนตั้งแต่ ค.ศ. 1980 ถึง 1987 รองประธานพรรคคอมมิวนิสต์จีนตั้งแต่ ค.ศ. 1981 ถึง 1982 และเลขาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนตั้งแต่ ค.ศ. 1987 ถึง 1989 เขาเป็นผู้รับผิดชอบการปฏิรูปการเมืองในประเทศจีนตั้งแต่ ค.ศ. 1986 แต่สูญเสียอำนาจเนื่องจากการสนับสนุนการประท้วงที่จัตุรัสเทียนอันเหมิน ค.ศ. 1989 จ้าวเข้าร่วมพรรคคอมมิวนิสต์จีนในเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ. 1938 ในช่วงสงครามจีน–ญี่ปุ่นครั้งที่สอง เขาทำหน้าที่เป็นเจ้าหน้าที่ระดับสูงของคณะกรรมาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนประจำอำเภอหฺวา ผู้อำนวยการฝ่ายองค์การคณะกรรมาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนประจำจังหวัดยฺหวีเป่ย์ เลขาธิการคณะกรรมาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนประจำเขตชายแดนเหอเป่ย์-ชานตง-เหอหนาน และกรรมาธิการการเมืองกองพลทหารที่ 4 ภูมิภาคทหารเหอเป่ย์-ชานตง-เหอหนาน ในช่วงสงครามกลางเมืองจีน ค.ศ. 1945–1949 จ้าวทำหน้าที่เป็นรองกรรมาธิการการเมืองของภูมิภาคทหารถงไป่ เลขาธิการคณะกรรมาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนประจำจังหวัดหนานหยาง และกรรมาธิการการเมืองกองพลกองทหารหนานหยาง ภายหลังการก่อตั้งสาธารณรัฐประชาชนจีน จ้าวได้รับการแต่งตั้งเป็นรองเลขาธิการคณะกรรมาธิการกลางพรรคคอมมิวนิสต์จีนสาขาภาคใต้ เขายังเคยดำรงตำแหน่งเลขาธิการสำนักเลขาธิการคณะกรรมาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนประจำมณฑลกวางตุ้ง เลขาธิการคณะกรรมาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนประจำมณฑลกวางตุ้งคนที่ 1 และ 2 อีกด้วย เขาถูกข่มเหงในช่วงการปฏิวัติทางวัฒนธรรมและต้องใช้เวลาอยู่ในสถานะลี้ภัยทางการเมือง หลังจากได้รับการฟื้นฟูชื่อเสียง จ้าวได้รับการแต่งตั้งให้เป็นเลขาธิการคณะกรรมาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนประจำเขตปกครองตนเองมองโกเลียใน เลขาธิการคณะกรรมาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนประจำมณฑลกวางตุ้งคนที่ 1 เลขาธิการคณะกรรมาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนประจำมณฑลเสฉวนคนที่ 1 และกรรมาธิการการเมืองภูมิภาคทหารเฉิงตูคนที่ 1 และรองประธานคณะกรรมาธิการแห่งชาติประจำสภาที่ปรึกษาการเมืองประชาชนจีน[1] ในฐานะเจ้าหน้าที่ระดับสูงของรัฐบาล จ้าวได้วิพากษ์วิจารณ์นโยบายเหมาอิสต์และมีส่วนสำคัญในการดำเนินการปฏิรูปตลาดเสรีครั้งแรกในเสฉวนและต่อมาทั่วประเทศ เขาก้าวขึ้นสู่เวทีระดับชาติเนื่องมาจากการสนับสนุนจากเติ้ง เสี่ยวผิงภายหลังการปฏิวัติทางวัฒนธรรม ในฐานะผู้สนับสนุนการแปรรูปรัฐวิสาหกิจ การแยกพรรคและรัฐ และการปฏิรูปเศรษฐกิจตลาดครั้งใหญ่ เขามุ่งหามาตรการเพื่อปรับปรุงระบบราชการของจีน ต่อสู้กับการทุจริตและปัญหาที่ท้าทายความชอบธรรมของพรรคในช่วงคริสต์ทศวรรษ 1980 มุมมองเหล่านี้ส่วนใหญ่ได้รับการแบ่งปันโดยหู เย่าปัง เลขาธิการพรรคในขณะนั้น[2] นโยบายปฏิรูปเศรษฐกิจของเขาและความเห็นใจนักศึกษาที่ออกมาประท้วงระหว่างการประท้วงที่จัตุรัสเทียนอันเหมิน ค.ศ. 1989 ทำให้เขามีความขัดแย้งกับสมาชิกผู้นำพรรคบางคน รวมถึงเฉิน ยฺหวิน ประธานคณะกรรมการที่ปรึกษาส่วนกลาง หลี่ เซียนเนี่ยน ประธานสภาที่ปรึกษาการเมืองประชาชนจีน และนายกรัฐมนตรีหลี่ เผิง จ้าวยังเริ่มเสียความโปรดปรานจากเติ้ง เสี่ยวผิง ประธานคณะกรรมการการทหารส่วนกลางในขณะนั้นอีกด้วย หลังจากเหตุการณ์ที่เกิดขึ้น จ้าวถูกกวาดล้างทางการเมืองและถูกกักบริเวณในบ้านตลอดชีวิต หลังถูกกักบริเวณ เขากลายเป็นคนหัวรุนแรงมากขึ้นในความเชื่อทางการเมืองของเขา โดยสนับสนุนการเปลี่ยนแปลงจีนไปสู่ประชาธิปไตยแบบเสรีนิยมอย่างเต็มรูปแบบ เขาเสียชีวิตด้วยโรคหลอดเลือดสมองในปักกิ่งในเดือนมกราคม ค.ศ. 2005 เนื่องจากเขาเสื่อมเสียชื่อเสียงทางการเมือง จึงไม่ได้รับพิธีศพแบบที่จัดกันทั่วไปในหมู่เจ้าหน้าที่ระดับสูงชาวจีน บันทึกความทรงจำอันเป็นความลับของเขาถูกลักลอบนำออกมาเผยแพร่เป็นภาษาอังกฤษและภาษาจีนใน ค.ศ. 2009 แต่รายละเอียดเกี่ยวกับชีวิตของเขายังคงถูกตรวจพิจารณาในประเทศจีน ชีวิตช่วงต้น จ้าวเกิดเมื่อ ค.ศ. 1919[3]: 8 ในชื่อจ้าว ซิวเย่ (จีน: 趙修業) แต่ต่อมาเปลี่ยนชื่อตัวเป็น "จื่อหยาง" ขณะเรียนอยู่โรงเรียนมัธยมศึกษาตอนต้นในอู่ฮั่น[4][5] เขาเป็นลูกชายเจ้าของที่ดินฐานะร่ำรวยในอำเภอหฺวา[6] เหอหนาน ซึ่งต่อมาถูกเจ้าหน้าที่พรรคคอมมิวนิสต์จีนลอบสังหารระหว่างขบวนการปฏิรูปที่ดินในช่วงต้นคริสต์ทศวรรษ 1940[7][3]: 8 จ้าวเข้าร่วมสันนิบาตเยาวชนคอมมิวนิสต์จีนใน ค.ศ. 1932[8][9] และกลายเป็นสมาชิกเต็มตัวของพรรคใน ค.ศ. 1938[10] ต่างจากสมาชิกพรรคจำนวนมากที่เคลื่อนไหวในช่วงคริสต์ทศวรรษ 1930 และ 1940 ซึ่งต่อมากลายผู้นำระดับสูงของจีน จ้าวเข้าร่วมพรรคสายเกินไปจนไม่ได้มีส่วนร่วมในการเดินทัพทางไกลในช่วงปี ค.ศ. 1934–1935 เขาทำหน้าที่ในกองทัพปลดปล่อยประชาชน ซึ่งรวมเข้ากับกองทัพปฏิวัติแห่งชาติของสาธารณรัฐจีนในช่วงสงครามจีน–ญี่ปุ่นครั้งที่สอง และสงครามกลางเมืองที่ตามมา แต่ตำแหน่งส่วนใหญ่ของเขาเป็นเพียงงานบริหาร[10] ในช่วงปลายคริสต์ทศวรรษ 1930 และต้นคริสต์ทศวรรษ 1940 จ้าวดำรงตำแหน่งหัวหน้าพรรคประจำอำเภอหฺวา ที่นั่นเขาได้พบกับภรรยาของเขาเหลียง ปั๋วฉี ผู้ใต้บังคับบัญชาของจ้าว ทั้งคู่แต่งงานกันใน ค.ศ. 1944[11] อาชีพการงานของจ้าวไม่ได้โดดเด่นเป็นพิเศษก่อนที่เขาจะกลายมาเป็นผู้นำพรรคในกวางตุ้งในช่วงต้นคริสต์ทศวรรษ 1950[7] จ้าวโด่งดังในกวางตุ้งตั้งแต่ ค.ศ. 1951[8] โดยเริ่มต้นจากการติดตามเถา จู้ ผู้นำฝ่ายซ้ายสุดโต่งไร้ความปราณี ซึ่งโดดเด่นจากความพยายามอย่างหนักในการบังคับให้ชาวนาในท้องถิ่นอาศัยและทำงานใน "คอมมูนประชาชน" เมื่อแนวคิดก้าวกระโดดไกลไปข้างหน้าของเหมา เจ๋อตง (ค.ศ. 1958–1961) ก่อให้เกิดความอดอยากเทียมขึ้น เหมากล่าวโทษอย่างเปิดเผยถึงปัญหาการขาดแคลนอาหารของประเทศต่อความโลภของชาวนาผู้ร่ำรวย ซึ่งกล่าวหาว่าพวกเขากำลังปกปิดผลผลิตส่วนเกินจำนวนมหาศาลของจีนจากรัฐบาล ต่อมาจ้าวได้นำการรณรงค์ระดับท้องถิ่นที่มุ่งเป้าไปที่การทรมานชาวนาเพื่อให้เปิดเผยเสบียงอาหารของพวกเขา ซึ่งไม่มีอยู่จริง[7] กลับกัน จ้าวทำงานร่วมกับเจ้าหน้าที่พรรคระดับภูมิภาคเพื่อดำเนินการจัดเตรียมที่ให้ชาวนาได้รับผลกำไรจากการขายพืชผลของพวกเขา โครงการเหล่านี้ถูกปกปิดไว้ด้วยชื่อที่คลุมเครือ เช่น "ระบบควบคุมสำหรับการจัดการภาคสนาม" เพื่อซ่อนไว้จากเหมาที่อาจสั่งห้ามโครงการดังกล่าว ตามที่จ้าวกล่าวไว้ พื้นที่ที่แผนดังกล่าวได้รับการดำเนินการมีอัตราการเสียชีวิตจากเหตุขาดแคลนอาหารต่ำกว่ามาก[12] อย่างไรก็ตาม แจสเปอร์ เบ็กเกอร์ เขียนว่าการรณรงค์ทรมานของจ้าวในช่วงก้าวกระโดดไกลหมายความว่าเขาต้องรับผิดชอบบางส่วนต่อผู้คนนับล้านที่เสียชีวิตจากความอดอยากและภาวะทุพโภชนาการในกวางตุ้งระหว่างปี ค.ศ. 1958 ถึง 1961[7] ประสบการณ์ของจ้าวในช่วงก้าวกระโดดไกลไปข้างหน้าทำให้เขาสนับสนุนนโยบายการเมืองและเศรษฐกิจแบบสายกลาง ในช่วงต้นคริสต์ทศวรรษ 1960 จ้าวได้รับอนุญาตจากคณะกรรมาธิการกลางพรรคคอมมิวนิสต์ให้เพิ่มการค้าต่างประเทศในกวางตุ้ง ซึ่งช่วยให้กวางตุ้งฟื้นตัวจากการก้าวกระโดดไกลไปข้างหน้า[3]: 8 เขาสนับสนุนนโยบายของเติ้ง เสี่ยวผิงกับประธานหลิว เช่าฉี เขาเป็นผู้นำความพยายามที่จะนำการเกษตรและการพาณิชย์ส่วนบุคคลในปริมาณจำกัดกลับมาใช้อีกครั้ง และรื้อถอนคอมมูนประชาชน[7] วิธีการของจ้าวในการคืนแปลงที่ดินส่วนบุคคลให้แก่เกษตรกรและมอบสัญญาการผลิตให้แก่แต่ละครัวเรือนได้รับการนำไปใช้ซ้ำในพื้นที่อื่น ๆ ของจีน ช่วยให้ภาคการเกษตรของประเทศฟื้นตัว[10] หลังได้รับตำแหน่งระดับสูงในกวางตุ้ง จ้าวได้สั่งกวาดล้างกลุ่มแกนนำที่ถูกกล่าวหาว่าทุจริตหรือมีความเชื่อมโยงกับก๊กมินตั๋งอย่างรุนแรง[8] ใน ค.ศ. 1965 จ้าวได้รับแต่งตั้งเป็นเลขาธิการพรรคประจำมณฑลกวางตุ้ง[13]: 149 เขามีอายุเพียง 46 ปีเมื่อครั้งดำรงตำแหน่งเลขาธิการพรรคครั้งแรก ซึ่งนับว่ายังน้อยมากสำหรับตำแหน่งอันทรงเกียรติเช่นนี้[14]: xii เนื่องจากมีแนวโน้มทางการเมืองแบบสายกลางของเขา จ้าวจึงถูกโจมตีโดยยุวชนแดงในช่วงการปฏิวัติทางวัฒนธรรม (ค.ศ. 1966–1976)[7] เขาถูกปลดจากตำแหน่งทางการทั้งหมดใน ค.ศ. 1967 หลังจากนั้น เขาก็ถูกพาไปทั่วกว่างโจวด้วยหมวกคนโง่[7] และถูกประณามต่อหน้าสาธารณชนว่าเป็น "เศษซากที่เน่าเฟะของชนชั้นเจ้าของที่ดิน"[3]: 8 กลับสู่รัฐบาลจ้าวใช้เวลาสี่ปีในการทำงานเป็นช่างประกอบที่โรงงานรถยนต์เซียนจงในหูหนาน จ้าว อู่จฺวิน ลูกชายคนเล็กจากบรรดาลูกชายทั้งห้าคนทำงานร่วมกับเขา (จ้าวยังมีลูกสาวคนเล็กด้วย) ในช่วงลี้ภัยทางการเมือง ครอบครัวของจ้าวอาศัยอยู่ในอพาร์ตเมนต์เล็ก ๆ ใกล้กับโรงงานของเขา โดยมีกระเป๋าเดินทางใบเล็กอยู่ในห้องนั่งเล่นที่ใช้เป็นโต๊ะอาหารได้[14]: xii การฟื้นฟูของจ้าวเริ่มต้นใน ค.ศ. 1971[13]: 141 เมื่อเขาและครอบครัวถูกปลุกขึ้นกลางดึกเพราะมีคนมาเคาะประตู โดยไม่ต้องอธิบายอะไรมาก หัวหน้าพรรคประจำโรงงานที่จ้าวทำงานอยู่ได้แจ้งต่อจ้าวว่าเขาจะต้องไปที่ฉางชา เมืองหลวงของมณฑลทันที พาหนะขนส่งของโรงงานมีเพียงจักรยานยนต์สามล้อเท่านั้นที่พร้อมจะรับเขาไป[14]: xiii จ้าวถูกขับรถพาไปที่ท่าอากาศยานฉางชา ที่ซึ่งได้เตรียมเครื่องบินไว้เพื่อบินเขาไปยังปักกิ่ง แม้จะยังคงไม่รู้ว่าเกิดอะไรขึ้น จ้าวก็ขึ้นเครื่องไป เขาเช็กอินเข้าโรงแรมปักกิ่งที่สะดวกสบายแต่ไม่สามารถนอนหลับได้ ภายหลังเขาอ้างว่าเกิดจากการใช้ชีวิตในความยากจนมาหลายปี และที่นอนที่นุ่มเกินไป[14]: xiii ในตอนเช้า จ้าวถูกพาตัวไปประชุมกับนายกรัฐมนตรีโจว เอินไหลที่มหาศาลาประชาชน ไม่นานหลังจากที่พวกเขาพบกัน จ้าวก็เริ่มกล่าวสุนทรพจน์ที่เขาเตรียมไว้คืนก่อนว่า "หลายปีมานี้ ข้าพเจ้าได้คิดทบทวนเกี่ยวกับการปฏิวัติทางวัฒนธรรมในฐานะกรรมกร..." โจวขัดจังหวะเขาโดยกล่าวว่า "คุณถูกเรียกตัวมาปักกิ่งเพราะคณะกรรมาธิการกลางได้ตัดสินใจแต่งตั้งให้คุณเป็นรองหัวหน้าพรรคของมองโกเลียใน"[14]: xiii หลังถูกเรียกตัวกลับจากการลี้ภัยทางการเมือง จ้าวพยายามแสดงตนเป็นพวกเหมาอิสต์ และสละความสนใจในการส่งเสริมวิสาหกิจเอกชนหรือแรงจูงใจทางวัตถุอย่างเปิดเผย การเปลี่ยนมานับถือลัทธิเหมาของจ้าวไม่นานก็จบลง และต่อมาเขาก็กลายเป็น "สถาปนิกหลัก" ของการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่ที่สนับสนุนตลาดที่เกิดขึ้นหลังการถึงแก่อสัญกรรมของเหมา แม้เขาจะมีส่วนสำคัญในการชี้นำเศรษฐกิจของจีนตลอดอาชีพการงานของเขา แต่จ้าวกลับไม่ได้รับการฝึกฝนทางเศรษฐศาสตร์อย่างเป็นทางการ[10] ตลอดปี ค.ศ. 1972 โจวกำกับดูแลการฟื้นฟูทางการเมืองของจ้าว เขาได้รับการแต่งตั้งให้เป็นคณะกรรมาธิการกลาง และในมองโกเลียในได้เป็นเลขาธิการและรองประธานคณะกรรมาธิการปฏิวัติในเดือนมีนาคม ค.ศ. 1972 จ้าวได้รับการเลื่อนตำแหน่งเป็นคณะกรรมาธิการกลางชุดที่ 10 ในเดือนสิงหาคม ค.ศ. 1973 และกลับมายังกวางตุ้งในตำแหน่งเลขาธิการพรรคคนที่ 1 และประธานคณะกรรมาธิการปฏิวัติในเดือนเมษายน ค.ศ. 1974 เขากลายเป็นกรรมาธิการการเมืองภูมิภาคทหารเฉิงตูในเดือนธันวาคม ค.ศ. 1975[15] การปฏิรูปเศรษฐกิจในเสฉวนจ้าวได้รับการแต่งตั้งเป็นเลขาธิการพรรคประจำมณฑลเสฉวนใน ค.ศ. 1975[13]: 149 ถือเป็นเจ้าหน้าที่ระดับสูงสุดของมณฑล ก่อนหน้านี้ ในช่วงการปฏิวัติทางวัฒนธรรม เสฉวนโดดเด่นในเรื่องการต่อสู้อย่างรุนแรงระหว่างองค์กรคู่แข่งของยุวชนแดงในพื้นที่ ในเวลานั้น เสฉวนเป็นมณฑลที่มีประชากรมากที่สุดของจีน[7] แต่ถูกทำลายทางเศรษฐกิจโดยการก้าวกระโดดไกลไปข้างหน้าและการปฏิวัติทางวัฒนธรรม ซึ่งนโยบายร่วมกันของทั้งสองทำให้การผลิตทางการเกษตรของมณฑลพังทลายลงสู่ระดับที่ไม่เคยปรากฎนับตั้งแต่คริสต์ทศวรรษ 1930 แม้จำนวนประชากรของมณฑลจะเพิ่มขึ้นอย่างมากก็ตาม[16] สถานการณ์เศรษฐกิจย่ำแย่ถึงขนาดมีรายงานว่าประชาชนในเสฉวนต้องขายลูกสาวเอาอาหารมากิน[17] ในช่วงดำรงตำแหน่งอยู่ในเสฉวน จ้าวได้แนะนำการปฏิรูปที่มุ่งเน้นตลาดที่ประสบความสำเร็จหลายอย่าง ซึ่งแจกจ่ายที่ดินทำกินแก่ครอบครัวต่าง ๆ เพื่อใช้ส่วนตัว และอนุญาตให้ชาวนาขายพืชผลของตนในตลาดได้อย่างอิสระ[18] นโยบายของเขายังอนุญาตให้ผู้จัดการโรงงานมีอำนาจตัดสินใจเองและมีแรงจูงใจด้านผลผลิตมากขึ้น[3]: 8 การปฏิรูปส่งผลให้การผลิตภาคอุตสาหกรรมเพิ่มขึ้นร้อยละ 81 และผลผลิตทางการเกษตรเพิ่มขึ้นร้อยละ 25 ภายในสามปี[17] การปฏิรูปของจ้าวทำให้เขาเป็นที่นิยมในเสฉวนจนคนในท้องถิ่นบัญญัติคำกล่าวที่ว่า: "要吃粮，找紫阳"; "yào chī liǎng, zhǎo Zǐyáng" (คำกล่าวนี้เป็นการเล่นคำพ้องเสียงชื่อของจ้าว แปลได้อย่างหลวม ๆ ว่า: "ถ้าคุณต้องการอาหาร จงมองหาจื่อหยาง")[7][14]: xiii ผู้นำสายปฏิรูปหลังขับไล่ฮฺว่า กั๋วเฟิงออกจากตำแหน่ง "ผู้นำสูงสุด" ของจีนใน ค.ศ. 1978 เติ้ง เสี่ยวผิงก็ยอมรับว่า "ประสบการณ์เสฉวน" เป็นต้นแบบสำหรับการปฏิรูปเศรษฐกิจจีน[8] เติ้งเลื่อนตำแหน่งจ้าวให้ดำรงตำแหน่งสมาชิกสำรองของกรมการเมืองพรรคคอมมิวนิสต์จีน ใน ค.ศ. 1977 และเป็นสมาชิกเต็มตัวใน ค.ศ. 1979 เขาเข้าร่วมคณะกรรมาธิการสามัญประจำกรมการเมืองพรรคคอมมิวนิสต์จีน เป็นองค์กรปกครองสูงสุดของจีนใน ค.ศ. 1980 ใน ค.ศ. 1980 และ 1981 จ้าวดำรงตำแหน่งผู้นำกลุ่มผู้นำด้านกิจการการเงินและเศรษฐกิจและรองประธานพรรคคอมมิวนิสต์จีนตามลำดับ[8] หลังปี ค.ศ. 1978 นโยบายของจ้าวถูกนำไปใช้ซ้ำในมณฑลอานฮุยด้วยความสำเร็จที่คล้ายกัน[7] หลังดำรงตำแหน่งรองนายกรัฐมนตรีภายใต้การนำของฮฺว่า กั๋วเฟิงเป็นเวลา 6 เดือน จ้าวก็ได้รับการเลื่อนตำแหน่งจากเติ้ง เสี่ยวผิงให้ดำรงตำแหน่งนายกรัฐมนตรีแทนฮฺว่าในเดือนกันยายน ค.ศ. 1980[19] โดยมีอำนาจแนะนำการปฏิรูปชนบททั่วประเทศจีน ระหว่างปี ค.ศ. 1980 ถึง 1984 ผลผลิตทางการเกษตรของจีนเพิ่มขึ้นร้อยละ 50[7]  จ้าวได้พัฒนา "ทฤษฎีขั้นต้น" แบบจำลองสำหรับการเปลี่ยนแปลงระบอบสังคมนิยมผ่านการปฏิรูปเศรษฐกิจแบบค่อยเป็นค่อยไป ในฐานะนายกรัฐมนตรี จ้าวได้นำนโยบายต่าง ๆ มากมายที่ประสบความสำเร็จในเสฉวนไปปฏิบัติในระดับประเทศ โดยกระจายการผลิตภาคอุตสาหกรรมและเกษตรกรรมออกไปมากขึ้น จ้าวพยายามสร้างเขตเศรษฐกิจพิเศษในมณฑลชายฝั่งทะเลอย่างประสบความสำเร็จเพื่อดึงดูดการลงทุนจากต่างประเทศและสร้างศูนย์กลางการส่งออก เขาได้รับแรงบันดาลใจจากนักอนาคตศาสตร์ โดยเฉพาะอัลวิน ทอฟเฟลอร์ ผู้นำโครงการ 863 เพื่อตอบสนองต่อการเปลี่ยนแปลงทางเทคโนโลยีระดับโลกที่รวดเร็ว[20] การปฏิรูปของจ้าวส่งผลให้การผลิตทางการเกษตรและอุตสาหกรรมเบาเพิ่มขึ้นอย่างรวดเร็วตลอดคริสต์ทศวรรษ 1980 แต่การปฏิรูปเศรษฐกิจของเขาถูกวิจารณ์ว่าทำให้เกิดภาวะเงินเฟ้อ จ้าวส่งเสริมนโยบายต่างประเทศที่เปิดกว้าง ปรับปรุงความสัมพันธ์ระหว่างจีนกับชาติตะวันตกเพื่อสนับสนุนการพัฒนาเศรษฐกิจของจีน[8] การปฏิรูปวัฒนธรรมที่สำคัญอย่สงหนึ่งของจ้าวคือการอนุญาตให้วงแวม!มาเยือนจีนเป็นเวลา 10 วัน ซึ่งเป็นครั้งแรกของวงดนตรีป็อปตะวันตก[21] การมาเยือนของแวม!ใน ค.ศ. 1985 ซึ่งจัดโดยไซมอน เนเปียร์-เบลล์ ผู้จัดการของวง ถือเป็นการแลกเปลี่ยนวัฒนธรรมที่ได้รับการประชาสัมพันธ์อย่างมากและถือเป็นก้าวสำคัญในการเพิ่มความสัมพันธ์ทวิภาคีที่เป็นมิตรระหว่างจีนกับตะวันตก[22] ในคริสต์ทศวรรษ 1980 จ้าวถูกกลุ่มอนุรักษ์นิยมตราหน้าว่าเป็นนักแก้ไขลัทธิมากซ์ แต่การสนับสนุนความโปร่งใสของรัฐบาลและการเจรจาระดับชาติที่รวมประชาชนทั่วไปเข้าร่วมในกระบวนการกำหนดนโยบายทำให้เขาได้รับความนิยมจากหลายคน[17] จ้าวเป็นผู้ศรัทธาอย่างเหนียวแน่นในพรรค แต่เขาให้คำนิยามของสังคมนิยมต่างจากกลุ่มอนุรักษ์นิยมของพรรคอย่างมาก จ้าวเรียกการปฏิรูปการเมืองว่า "การทดสอบครั้งยิ่งใหญ่ที่สุดที่สังคมนิยมต้องเผชิญ" เขาเชื่อว่าความก้าวหน้าทางเศรษฐกิจมีความเชื่อมโยงอย่างแยกไม่ออกกับประชาธิปไตย[23] จ้าวเป็นแฟนตัวยงของกีฬากอล์ฟ และได้รับการยกย่องว่าเป็นผู้ทำให้กีฬากอล์ฟได้รับการนำกลับมาเผยแพร่อีกครั้งบนแผ่นดินใหญ่ในคริสต์ทศวรรษ 1980[24][25] ขณะที่จ้าวมุ่งเน้นการปฏิรูปเศรษฐกิจในช่วงต้นทศวรรษ 1980 หู เย่าปัง ผู้บังคับบัญชาของเขากลับส่งเสริมการปฏิรูปทางการเมืองจำนวนหนึ่ง ในช่วงปลายคริสต์ทศวรรษ 1980 หูและจ้าวได้ร่วมมือกันส่งเสริมการปฏิรูปการเมืองครั้งใหญ่หลายครั้งโดยมีเป้าหมายที่ไม่ชัดเจน การปฏิรูปการเมืองของหูและจ้าว ได้แก่ ข้อเสนอให้มีการเลือกตั้งผู้สมัครเข้าสู่กรมการเมืองโดยตรง ให้มีการเลือกตั้งที่มีผู้สมัครมากกว่าหนึ่งคนมากขึ้น รัฐบาลมีความโปร่งใสมากขึ้น หารือกับประชาชนเกี่ยวกับนโยบายมากขึ้น และเพิ่มความรับผิดชอบส่วนบุคคลต่อเจ้าหน้าที่สำหรับความผิดพลาดของพวกเขา[7] จ้าวและหูยังริเริ่มโครงการต่อต้านการทุจริตขนาดใหญ่ และอนุญาตให้มีการสอบสวนบุตรหลานของผู้อาวุโสระดับสูงของพรรคที่เติบโตมาโดยได้รับการปกป้องจากอิทธิพลของพ่อแม่ การที่หูทำการสอบสวนเจ้าหน้าที่พรรคที่สังกัด "พรรคมกุฎราชกุมาร" ทำให้หูไม่เป็นที่นิยมในหมู่เจ้าหน้าที่พรรคที่ทรงอำนาจหลายคน ในเดือนมกราคม ค.ศ. 1987 กลุ่มผู้อาวุโสพรรคบีบให้หูลาออก โดยให้เหตุผลว่าหูมีท่าทีผ่อนปรนเกินไปในการตอบสนองต่อการประท้วงของนักศึกษาที่เกิดขึ้นในปีที่ผ่านมา[26]: 409 หลังปลดหู เติ้งได้เลื่อนตำแหน่งจ้าวให้ดำรงตำแหน่งเลขาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีนแทนหู เพื่อวางจ้าวให้สืบทอดตำแหน่ง "ผู้นำสูงสุด" ต่อจากเติ้ง[7] หนึ่งเดือนก่อนจ้าวจะได้รับการแต่งตั้งให้ดำรงตำแหน่งเลขาธิการ จ้าวได้กล่าวกับนักข่าวชาวอเมริกันว่า "ฉันไม่เหมาะจะเป็นเลขาธิการ... ฉันเหมาะจะดูแลกิจการเศรษฐกิจมากกว่า"[27] ตำแหน่งนายกรัฐมนตรีที่ว่างลงของจ้าวถูกแทนที่โดยหลี่ เผิง ผู้มีแนวคิดอนุรักษ์นิยมต่อต้านการปฏิรูปเศรษฐกิจและการเมืองหลายอย่างของจ้าว ในการประชุมสมัชชาใหญ่พรรคครั้งที่ 13 ใน ค.ศ. 1987 จ้าวได้ประกาศว่าจีนอยู่ใน "ขั้นแรกของสังคมนิยม" ที่อาจกินเวลานานถึง 100 ปี ภายใต้สมมติฐานนี้ จ้าวเชื่อว่าจีนจำเป็นต้องทดลองปฏิรูปเศรษฐกิจหลายรูปแบบเพื่อกระตุ้นการผลิต[8] นอกจากนี้ จ้าวยังเสนอให้แยกบทบาทของพรรคและรัฐออกจากกัน ซึ่งเป็นข้อเสนอที่กลายเป็นเรื่องต้องห้ามตั้งแต่นั้นมา[28] ในความเห็นของจ้าว การพัฒนาข้าราชการพลเรือนของรัฐที่แยกจากพรรคจะช่วยเพิ่มประสิทธิภาพของระบบราชการ ความเป็นมืออาชีพ และแก้ไขสิ่งที่เขาเห็นว่าเป็น "การแทรกแซง" มากเกินไปของพรรคในการบริหารรัฐ[29]: 65 การประชุมสมัชชาใหญ่ครั้งที่ 13 มีความโดดเด่นเนื่องจากไม่มีการเลือกผู้หญิงเข้าไปดำรงตำแหน่งในกรมการเมืองและสำนักเลขาธิการคณะกรรมาธิการกลางฯ ตามที่จ้าวกล่าว ผลลัพธ์ที่เกิดขึ้น "[ไม่ได้] หมายความว่า [ผู้นำพรรคได้] ปรับนโยบาย [ของตน] เกี่ยวกับผู้หญิง"[30] ตามที่เอลเลน จัดด์ กล่าว สมาชิกขององค์การสตรี รวมถึงสหพันธ์สตรีแห่งประเทศจีน ระบุว่าการที่จำนวนสตรีที่อยู่ในตำแหน่งของพรรคระดับล่างลดลงเป็นผลจาก "การแสดงความเห็นอย่างเปิดเผย" ของจ้าวต่อการมีส่วนร่วมทางการเมืองของสตรี[31] จำนวนสตรีที่ดำรงตำแหน่งผู้นำในระดับพรรคการเมืองต่าง ๆ ลดลงตั้งแต่ครึ่งหลังของคริสต์ทศวรรษ 1970[30] โดยทั่วไปผู้สังเกตการณ์ชาวตะวันตกถือว่าปีที่จ้าวดำรงตำแหน่งเลขาธิการเป็นปีที่เปิดเผยมากที่สุดในประวัติศาสตร์ของสาธารณรัฐประชาชนจีน ข้อจำกัดหลายอย่างเกี่ยวกับเสรีภาพในการพูดและการสื่อสารได้รับการผ่อนปรน ช่วยให้ปัญญาชนได้แสดงออกอย่างเสรี และสามารถเสนอ "แนวทางปรับปรุง" ให้กับประเทศได้[7] การแนะนำตลาดหลักทรัพย์และการปฏิรูปการเงินจ้าวแนะนำตลาดหลักทรัพย์ในประเทศจีนและส่งเสริมการซื้อขายล่วงหน้าที่นั่น[32] ใน ค.ศ. 1984 ด้วยการสนับสนุนของเขา ปักกิ่ง เซี่ยงไฮ้ และกว่างโจวจึงกลายเป็นเมืองทดลองที่ใช้ระบบหุ้นร่วมกัน อย่างไรก็ตาม บริษัทบางแห่งก็ออกหุ้นให้แก่พนักงานของตนเท่านั้น ในเดือนพฤศจิกายน ค.ศ. 1985 บริษัทได้จัดตั้งบริษัทออกหุ้นแห่งแรกในเซี่ยงไฮ้และออกหุ้นต่อสาธารณะจำนวน 10,000 หุ้น โดยหุ้นแต่ละตัวมีมูลค่าที่ตราไว้ 50 หยวน ซึ่งดึงดูดนักลงทุน จ้าวเป็นเจ้าภาพการประชุมทางการเงินในวันที่ 2 สิงหาคม ค.ศ. 1986 โดยเรียกร้องให้มีการนำระบบหุ้นร่วมไปปฏิบัติทั่วประเทศในปีถัดไป[33] จ้าวมีส่วนสำคัญในการดำเนินการเปิดเสรีราคาและตั้งคำถามว่าจีนควรใช้แนวทางการเปิดเสรีราคาแบบกะทันหันคล้ายกับการบำบัดแบบช็อกหรือแบบค่อยเป็นค่อยไปมากกว่ากัน[34] "เมื่อเผชิญกับคำเตือนที่หลากหลายและเชื่อถือได้เกี่ยวกับความเสี่ยงที่ไม่อาจคาดการณ์ได้จากการปฏิรูปราคาแบบช็อกและความไม่แน่นอนเกี่ยวกับผลประโยชน์ที่ได้" ในที่สุดเขาก็ปฏิเสธการปฏิรูปราคาแบบช็อก[34] จ้าวยอมรับข้อโต้แย้งที่ว่าข้อกังวลพื้นฐานในการปฏิรูปเศรษฐกิจคือการสร้างพลังให้กับองค์กรต่าง ๆ[34] ภายในปลายฤดูร้อน ค.ศ. 1986 สิ่งที่เริ่มต้นภายใต้แนวคิด "การประสานงานปฏิรูปอย่างครอบคลุม" ได้รับการเจือจางลงเหลือเพียงการปรับราคาเหล็ก (แม้ราคาจะสำคัญและมีน้ำหนักเชิงสัญลักษณ์) เช่นเดียวกับการปฏิรูปภาษีและการเงินบางส่วน[34] โครงการปฏิรูปของจ่าวใน ค.ศ. 1987 และต้นปี ค.ศ. 1988 มุ่งเน้นไปที่การผสมผสานการทำสัญญาวิสาหกิจและยุทธศาสตร์การพัฒนาชายฝั่ง[35] อย่างไรก็ตาม ข้อเสนอของจ้าวในเดือนพฤษภาคม ค.ศ. 1988 ที่จะเร่งปฏิรูปราคาได้นำไปสู่การร้องเรียนอย่างกว้างขวางเกี่ยวกับภาวะเงินเฟ้อที่เพิ่มสูงขึ้น โดยเปิดโอกาสให้กับฝ่ายต่อต้านการปฏิรูปอย่างรวดเร็วในการเรียกร้องให้มีการรวบอำนาจควบคุมเศรษฐกิจเข้าสู่ศูนย์กลางมากขึ้น และการห้ามที่เข้มงวดขึ้นต่ออิทธิพลของชาติตะวันตก ทำให้เกิดการอภิปรายทางการเมืองอย่างเข้มข้นในช่วงฤดูหนาว ค.ศ. 1988 ถึง 1989[8] ความสัมพันธ์กับผู้อาวุโสพรรคเนื่องจากจ้าวก้าวขึ้นสู่อำนาจผ่านการทำงานในมณฑลต่าง ๆ เขาจึงไม่เคยมีความสัมพันธ์ที่แน่นแฟ้นกับผู้นำพรรคในปักกิ่งเลย เนื่องจากเขาเป็นผู้นำสันนิบาตเยาวชนคอมมิวนิสต์ในคริสต์ทศวรรษ 1950 จ้าวจึงมักอาศัยการสนับสนุนจากอดีตสมาชิก และศัตรูของจ้าวก็กล่าวหาเขาว่าส่งเสริม "กลุ่มสันนิบาตเยาวชนคอมมิวนิสต์" ภายในพรรคคอมมิวนิสต์จีน ในบรรดาผู้อาวุโสพรรคของปักกิ่ง เฉิน ยฺหวินและหลี่ เซียนเนี่ยนต่างก็วิพากษ์วิจารณ์จ้าวและนโยบายของเขาอย่างชัดเจน[14]: xix แม้เฉินจะวิจารณ์จ้าว แต่เขาก็เป็นผู้อาวุโสพรรคที่จ้าวเคารพมากที่สุด และจ้าวมักจะพยายามปรึกษาหารือกับเฉินก่อนจะนำนโยบายใหม่มาใช้ หลี่รู้สึกไม่พอใจจ้าวเป็นการส่วนตัวเนื่องจากจ้าวสนใจวัฒนธรรมต่างประเทศ และความเต็มใจของเขาที่จะเรียนรู้จากโมเดลเศรษฐกิจที่ประสบความสำเร็จนอกประเทศจีน ตามที่จ้าวกล่าวไว้ หลี่ เซียนเนี่ยน "เกลียดฉันเพราะฉันดำเนินการปฏิรูปของเติ้ง เสี่ยวผิง แต่เพราะเป็นเรื่องยากสำหรับเขาที่จะคัดค้านเติ้งอย่างเปิดเผย เขาจึงใช้ฉันเป็นเป้าของฝ่ายค้านแทน"[14]: xviii–xix จ้าวเขียนถึงหู เย่าปังด้วยความรู้สึกอบอุ่นในบันทึกความทรงจำของเขา และเห็นด้วยกับหูโดยรวมในเรื่องทิศทางการปฏิรูปเศรษฐกิจของจีน แม้เติ้ง เสี่ยวผิงจะเป็นผู้สนับสนุนจ้าวเพียงคนเดียวในบรรดาผู้อาวุโสพรรค แต่การสนับสนุนของเติ้งก็เพียงพอที่จะปกป้องจ่าวตลอดอาชีพการงานของจ้าว กระทั่งในเดือนเมษายน ค.ศ. 1989 หนึ่งเดือนก่อนอาชีพการงานของจ้าวจะจบลงอย่างน่าเศร้า เติ้งได้ให้คำยืนยันแก่จ้าวว่าเขาได้รับการสนับสนุนจากเฉิน ยฺหวินและหลี่ เซียนเนี่ยนให้ดำรงตำแหน่งเลขาธิการพรรคอีกสองวาระเต็ม[14]: xix ในช่วงครึ่งหลังของปี ค.ศ. 1988 พบว่าการสนับสนุนทางการเมืองของจ้าวลดลงมากขึ้น จ้าวพบว่าตนเองอยู่ในการต่อสู้แย่งชิงอำนาจกับผู้อาวุโสของพรรคหลายฝ่ายที่เริ่มไม่พอใจกับแนวทางปล่อยปละของจ่าวในการจัดการเรื่องอุดมการณ์ จ้าวพบว่าตนเองอยู่ในการต่อสู้ชิงอำนาจกับผู้อาวุโสพรรคหลายฝ่ายที่เริ่มไม่พอใจกับแนวทางละเลยของจ้าวในการจัดการเรื่องอุดมการณ์ กลุ่มอนุรักษ์นิยมในกรมการเมือง นำโดยนายกรัฐมนตรีหลี่ เผิง และรองนายกรัฐมนตรีเหยา อี้หลิน มักมีความขัดแย้งกับจ้าวอยู่เสมอในการกำหนดนโยบายเศรษฐกิจและการคลัง จ้าวอยู่ภายใต้แรงกดดันที่เพิ่มขึ้นในการปราบปรามการทุจริตที่ลุกลามโดยเจ้าหน้าที่ชั้นผู้น้อยและสมาชิกครอบครัวของพวกเขา ในช่วงต้นปี ค.ศ. 1989 เป็นที่ชัดเจนว่าจ้าวต้องเผชิญกับการต่อสู้ที่ยากลำบากมากขึ้นเรื่อย ๆ และเขาอาจรู้ว่ากำลังต่อสู้เพื่อความอยู่รอดทางการเมืองของตนเอง หากจ้าวไม่สามารถพลิกสถานการณ์ได้อย่างรวดเร็ว การเผชิญหน้ากับกลุ่มอนุรักษ์นิยมของพรรคก็เป็นสิ่งที่หลีกเลี่ยงไม่ได้ การประท้วงของนักศึกษาที่เกิดจากการเสียชีวิตกะทันหันของหูเย่าปัง อดีตเลขาธิการพรรคคอมมิวนิสต์จีน ผู้ซึ่งได้รับการยกย่องอย่างกว้างขวางว่าเป็นผู้นำที่มีแนวคิดปฏิรูป ก่อให้เกิดวิกฤตที่ทำให้จ้าวถูกบังคับให้เผชิญหน้ากับศัตรูทางการเมืองของเขา[ต้องการอ้างอิง] การประท้วงที่จัตุรัสเทียนอันเหมินจ้าวดำรงตำแหน่งเลขาธิการพรรคได้เพียงปีเศษก่อนที่หู เย่าปังจะเสียชีวิตในวันที่ 15 เมษายน ค.ศ. 1989 ซึ่งเมื่อรวมกับความรู้สึกไม่พอใจของประชาชนที่เพิ่มขึ้นอันเนื่องมาจากภาวะเงินเฟ้อสูงและความไม่แน่นอนทางเศรษฐกิจแล้ว[36] ก็ทำให้เกิดการประท้วงครั้งใหญ่ในปีนั้นโดยนักศึกษา ปัญญาชน และกลุ่มอื่น ๆ ของประชากรในเมืองที่ไม่พอใจ การประท้วงที่เทียนอันเหมินเริ่มต้นจากการไว้อาลัยต่อหูอย่างเปิดเผย แต่ได้พัฒนาเป็นการประท้วงทั่วประเทศเพื่อสนับสนุนการปฏิรูปการเมืองและเรียกร้องให้ยุติการทุจริตของพรรค[7] ผู้ประท้วงซึ่งเป็นนักศึกษาใช้ประโยชน์จากบรรยากาศทางการเมืองที่ผ่อนคลายลงและตอบสนองต่อสาเหตุของความไม่พอใจต่าง ๆ ข้อเรียกร้องที่หลากหลายของผู้ประท้วง ได้แก่ การเปิดเสรีทางเศรษฐกิจมากขึ้น ประชาธิปไตยทางการเมือง เสรีภาพสื่อ เสรีภาพในการพูดและการสมาคม หลักนิติธรรม และการให้การยอมรับความชอบธรรมของการเคลื่อนไหว ผู้นำการประท้วงบางคนพูดต่อต้านการทุจริตและการเก็งกำไรของทางการ เสถียรภาพราคา หลักประกันสังคม และวิธีการทางประชาธิปไตยในการกำกับดูแลกระบวนการปฏิรูป[37] ที่น่าขันคือ คำพูดเหยียดหยามบางส่วนยังมุ่งเป้าไปที่จ้าวด้วย สมาชิกพรรคสายแข็งได้ข้อสรุปเพิ่มมากขึ้นว่าการประท้วงดังกล่าวเป็นผลมาจากการปฏิรูปอย่างรวดเร็วของจ้าว ซึ่งพวกเขาเชื่อว่าทำให้เหล่านักศึกษาเกิดความสับสนและหงุดหงิด ผู้ประท้วงอาจได้รับกำลังใจจากการล่มสลายของรัฐบาลคอมมิวนิสต์อื่น ๆ ในยุโรปตะวันออกในอนาคตอันใกล้นี้ด้วย[8] จ้าวปฏิบัติต่อผู้ประท้วงอย่างเห็นอกเห็นใจ ขณะที่การประท้วงเริ่มสงบลงในวันที่ 26 เมษายน จ้าวจำเป็นต้องเดินทางไปเกาหลีเหนือเพื่อเยือนอย่างเป็นทางการ (ในฐานะเลขาธิการพรรค) ขณะที่เขาไม่อยู่ นายกรัฐมนตรีหลี่ เผิงได้จัดการประชุมระหว่างเติ้ง เสี่ยวผิงและคณะกรรมาธิการสามัญประจำกรมการเมือง ซึ่งหลี่และพันธมิตรของเขาได้โน้มน้าวเติ้งว่าการประท้วงดังกล่าวเป็นภัยคุกคามต่อพรรค หลี่ได้ให้หนังสือพิมพ์ เหรินหมินรื่อเป้า ตีพิมพ์บทความ (ซึ่งเขาอ้างว่าเป็นฝีมือของเติ้ง) ที่วิจารณ์การประท้วงว่าเป็น "ความวุ่นวายที่วางแผนไว้ล่วงหน้าและเป็นระเบียบโดยมีแรงจูงใจต่อต้านพรรคและสังคมนิยม" หลังบทความของหลี่ได้รับการตีพิมพ์ การประท้วงได้ขยายตัวเป็นมากกว่า 10,000 ครั้งและลามไปยังเมืองต่าง ๆ ทั่วประเทศจีน[38] โดยเฉพาะเซี่ยงไฮ้และกว่างโจว[8] จ้าวพยายามสงบสติอารมณ์ของผู้ประท้วงโดยการมีส่วนร่วมในการสนทนากับกลุ่มนักศึกษา เขาพยายามที่จะสถาปนาการปฏิรูปรัฐบาลมากมาย รวมทั้งการตั้งคณะกรรมการพิเศษเพื่อสอบสวนการทุจริตของรัฐบาล แต่ตามที่จ้าวกล่าว คณะกรรมการดังกล่าวไม่มีประสิทธิภาพเนื่องจาก "หลี่ เผิงและคนอื่น ๆ ในกลุ่มของเขาพยายามขัดขวาง ถ่วงเวลา หรือแม้แต่ทำลายกระบวนการนี้อย่างจริงจัง" จ้าวพยายามนัดพบกับเติ้งเพื่อโน้มน้าวให้เขาเพิกถอน "บทบรรณาธิการ 26 เมษายน" ของหลี่ เขาได้รับอนุญาตให้พบกับเติ้งในวันที่ 17 พฤษภาคม แต่แทนที่จะเป็นการประชุมส่วนตัวตามที่เขาคาดหวัง เขากลับพบว่าคณะกรรมาธิการสามัญทั้งหมดมาเข้าร่วม ประธานาธิบดีหยาง ช่างคุนเสนอให้ประกาศกฎอัยการศึกตามมติของสภาประชาชนแห่งชาติ[39][38] แต่จ้าวปฏิเสธ[39] วันรุ่งขึ้น จ้าวได้เขียนจดหมายถึงเติ้ง แนะนำให้เขาถอนบทบรรณาธิการ 26 เมษายน เพื่อลดความตึงเครียดระหว่างผู้ประท้วงกับรัฐบาล ในจดหมาย จ้าวยังเตือนด้วยว่า "การใช้มาตรการรุนแรงในขณะที่ประชาชนส่วนใหญ่คัดค้านอย่างหนักอาจส่งผลร้ายแรงที่คุกคามชะตากรรมของพรรคและรัฐ" เขาไม่ได้รับคำตอบ[14]: 30–31 [40] ในที่สุดเติ้งก็ตัดสินใจประกาศกฎอัยการศึก ตามเทียนอันเหมินเพเพอส์ การลงมติของคณะกรรมาธิการสามัญมีมติ 2 ต่อ 2 โดยมีผู้งดออกเสียง 1 คน และมีการเรียกทหารผ่านศึกเกษียณอายุของพรรคคอมมิวนิสต์จีนเข้ามาตัดสินผลการลงมติ อย่างไรก็ตาม ตามที่จ้าวกล่าว ไม่มีการลงมติ และการตัดสินใจประกาศกฎอัยการศึกถือเป็นสิ่งผิดกฎหมายตามกฎของพรรค[38] สุนทรพจน์ต่อนักศึกษาไม่นานก่อนเวลา 05:00 น. ของวันที่ 19 พฤษภาคม จ้าวปรากฏตัวที่จัตุรัสเทียนอันเหมินและเดินท่ามกลางกลุ่มผู้ประท้วง เขาใช้โทรโข่งกล่าวสุนทรพจน์อันโด่งดังต่อนักศึกษาที่มารวมตัวกันอยู่ที่จัตุรัส ออกอากาศครั้งแรกผ่านทางสถานีโทรทัศน์วิทยุกลางแห่งประเทศจีนทั่วประเทศ และรายงานโดยสำนักข่าวซินหัว[41] ด้านล่างนี้เป็นเวอร์ชันแปล:
หลังโค้งคำนับ ผู้คนก็เริ่มปรบมือ และนักศึกษาบางคนถึงกับร้องไห้ออกมา นั่นเป็นการปรากฏตัวต่อสาธารณะครั้งสุดท้ายของจ้าว เนื่องจากจ้าวถูกผู้อาวุโสพรรคขับไล่ก่อนที่จะมาจัตุรัส[39] วลี "เราแก่แล้วและไม่สำคัญ" (我们已经老了，无所谓) และคำพูดของจ้าวได้กลายเป็นส่วนหนึ่งของการประท้วงที่รู้จักกันดี[43][44][45] แรงบันดาลใจในการมาเยือนของจ้าวยังคงเป็นหัวข้อถกเถียงจนถึงทุกวันนี้ ตามที่อู๋ กั๋วกวง อดีตผู้เขียนคำปราศรัยของจ้าวกล่าว บางคนกล่าวว่าเขาไปที่จัตุรัสโดยหวังว่าท่าทีปรองดองจะช่วยให้เขามีอำนาจต่อรองกับกลุ่มสายแข็ง เช่น นายกรัฐมนตรีหลี่ เผิง ได้ คนอื่น ๆ เชื่อว่าเขาสนับสนุนผู้ประท้วงและประเมินความเสี่ยงในการแตกหักกับผู้นำผิดไป[46] ผลที่ตามมาผู้ประท้วงไม่ได้สลายตัว หนึ่งวันหลังการเยือนจัตุรัสเทียนอันเหมินของจ้าวในวันที่ 19 พฤษภาคม นายกรัฐมนตรีหลี่ เผิงก็ประกาศกฎอัยการศึกอย่างเปิดเผย ส่งผลให้ผู้ประท้วงหลายร้อยถึงหลายพันคนเสียชีวิตในวันที่ 4 มิถุนายน ในวันเดียวกัน เติ้งได้ประชุมกับผู้นำระดับสูงอีกครั้ง โดยเขาตัดสินใจปลดจ้าวออกจากตำแหน่งเลขาธิการ และแต่งตั้งเจียง เจ๋อหมินให้ดำรงตำแหน่งแทน[47] ประมาณสองสัปดาห์ต่อมา ระหว่างวันที่ 19 ถึง 21 มิถุนายน ได้มีการจัดการประชุมกรมการเมืองครั้งใหญ่เพื่อตัดสินใจเกี่ยวกับการประชุมเต็มคณะครั้งที่ 4 ของคณะกรรมาธิการกลางชุดที่ 13 ที่กำลังจะมีขึ้น[48] การประชุมครั้งนี้ประกอบด้วยผู้อาวุโสที่มีอิทธิพลมากที่สุดของพรรค และมีจุดมุ่งหมายเพื่อกำหนดแนวทางตอบสนองของรัฐบาลต่อเหตุการณ์ในวันที่ 4 มิถุนายน โดยการรวมการสนับสนุนการปราบปรามด้วยอาวุธและปลดจ้าวออกจากตำแหน่ง[49][50] ผู้เข้าร่วมได้รับเชิญให้แสดงความภักดีต่อเติ้งโดยการรับรองเอกสาร 2 ฉบับ ได้แก่ คำปราศรัยของเติ้งในวันที่ 9 มิถุนายนซึ่งให้เหตุผลในการใช้กำลังทหาร และรายงานที่ออกโดยหลี่ เผิงที่วิจารณ์การจัดการวิกฤตของจ้าว[51] นอกจากนี้ ในวันที่ 20 มิถุนายน จ้าวยังได้รับอนุญาตให้ออกจากบ้านเพื่อพูดปกป้องตัวเองอีกด้วย จ้าวยอมรับ "ข้อบกพร่อง ข้อผิดพลาด และความผิดพลาด" ในการทำงานของเขา แต่ปกป้องงานด้านเศรษฐกิจของเขา และปฏิเสธที่จะยอมรับว่าเขา "สนับสนุนความไม่สงบ" และ "ทำให้พรรคแตกแยก" เขายังเรียกร้องให้การปฏิรูปการเมืองยังคงเป็นประเด็นสำคัญอีกด้วย เฉิน ซีถง นายกเทศมนตรีปักกิ่ง โจมตีจ้าวด้วยการกล่าวว่า "ฉันรู้สึกว่าสหายจื่อหยางกำลังหาข้อแก้ตัว"[52] สมาชิกพรรคสายแข็งที่ต่อต้านการปฏิรูปของจ้าวใช้โอกาสนี้ในการวิพากษ์วิจารณ์เขา โดยผู้อาวุโสหวัง เจิ้นกล่าวว่าจ้าวขาดความแข็งแกร่งทางอุดมการณ์และกำลังนำจีนเข้าใกล้ตะวันตกมากขึ้น ในทำนองเดียวกัน จ้าวก็ไม่ได้รับการสนับสนุนจากพันธมิตรทางการเมืองของเขา ซึ่งต้องการการให้อภัยจากผู้นำ หู ฉีลี่ ซึ่งขณะนั้นเป็นสมาชิกคณะกรรมาธิการสามัญประจำกรมการเมือง ยอมรับว่าเขาเข้าข้างจ้าวในการต่อต้านกฎอัยการศึก แต่กล่าวว่าคำปราศรัยของเติ้งในวันที่ 9 มิถุนายนทำให้เขาตระหนักว่า "ความคิดของเขาไม่ชัดเจนเมื่อเผชิญกับปัญหาใหญ่ ๆ เกี่ยวกับความถูกต้องและความผิดที่ส่งผลกระทบต่ออนาคตและชะตากรรมของพรรคและประเทศ"[50] ต่อมา หูถูกปลดออกจากตำแหน่ง แต่ยังคงดำรงตำแหน่งทางการเมืองและพิธีการหลายตำแหน่งในคริสต์ทศวรรษ 1990 พร้อมกับได้รับสิทธิประโยชน์ต่าง ๆ ที่มอบให้แก่ผู้นำที่เกษียณ[50] ภายหลังจ้าวเองก็ได้อธิบายถึงคำปราศรัยบางส่วนในการประชุมว่า "อยู่ในแบบของการปฏิวัติทางวัฒนธรรมโดยสมบูรณ์" โดยกล่าวว่าฝ่ายตรงข้ามของเขามีส่วนร่วมในการ "พลิกขาวและดำ พูดเกินจริงเกี่ยวกับความผิดส่วนบุคคล ยกคำพูดมาอ้างโดยไม่คำนึงถึงบริบท [และ] กล่าวใส่ร้ายและโกหก"[14]: 43 รายละเอียดเต็มของการประชุมครั้งนี้ไม่ได้รับการเปิดเผยต่อสาธารณะจนกระทั่งใน ค.ศ. 2019 เมื่อบันทึกการประชุมได้รับการตีพิมพ์โดยสำนักพิมพ์ New Century Press ในฮ่องกง ซึ่งได้รับสำเนามาจากเจ้าหน้าที่พรรค[51] หลังการประชุมเต็มคณะครั้งที่ 4 ของคณะกรรมาธิการกลางชุดที่ 13 ในวันที่ 23–24 มิถุนายน จ้าวก็ถูกปลดจากตำแหน่งทั้งหมด[53] ที่ประชุมชื่นชมจ้าวสำหรับการปฏิรูปเศรษฐกิจของเขา แต่กล่าวหาเขาว่า "[ทำ] ผิดพลาดด้วยการสนับสนุนความวุ่นวายและแบ่งแยกพรรค" และว่าเขามี "ความรับผิดชอบที่ไม่อาจเลี่ยงได้สำหรับการพัฒนาของความวุ่นวาย"[54] จากนั้นจ้าวก็ถูกกักบริเวณในบ้าน แต่ยังคงได้รับอนุญาตให้เป็นสมาชิกพรรคต่อไป[17] ภายหลังจากจ้าวถูกปลดจากตำแหน่ง เจียง เจ๋อหมินก็เข้ามาแทนที่จ้าวในตำแหน่งเลขาธิการพรรคและเป็นผู้สืบทอดตำแหน่งต่อจากเติ้ง เสี่ยวผิง[7] รัฐมนตรีกว่า 30 คนถูกปลดจากตำแหน่งเนื่องจากเป็นผู้ภักดีต่อจ้าว และจ้าวยังถูกวิพากษ์วิจารณ์อย่างกว้างขวางในสื่อของจีน[55] ท้ายที่สุด การกล่าวถึงชื่อของเขาในสื่อถูกจำกัดอย่างเข้มงวด รวมทั้งยังลบเขาออกจากภาพถ่ายและหนังสือเรียน[56][39] หลี่ เผิง คู่แข่งของจ้าว กล่าวหาจ้าวในเวลาต่อมาว่าปลุกปั่นการประท้วงที่เทียนอันเหมินเพื่อผลประโยชน์ทางการเมืองเท่านั้น ตามที่หลี่กล่าวว่า "จ้าวติดต่อกับเป้า ถงทันทีหลังเขามาถึงปักกิ่ง (จากเปียงยาง) เป้ารวบรวมผู้สนับสนุนคนอื่น ๆ ของจ้าวเพื่อหารือถึงสถานการณ์ พวกเขาหวั่นเกรงว่าอนาคตทางการเมืองของจ้าวอาจตกอยู่ในความเสี่ยง จ้าวไม่ประสบความสำเร็จใน [การบริหาร] เศรษฐกิจ ไม่โดดเด่นทางการเมือง ไม่มีฐานอำนาจเป็นของตัวเอง และลูกชายของเขาต้องสงสัยว่าทำธุรกิจผิดกฎหมาย ด้วยเหตุนี้ จึงเป็นไปได้ว่าจ้าวจะกลายเป็น 'แพะรับบาป' ของขบวนการนักศึกษา ที่ปรึกษาเหล่านี้แนะนำให้จ้าวรักษาระยะห่างกับเติ้ง เสี่ยวผิงและพยายามเอาชนะใจผู้คนเพื่อช่วยตัวเอง ไม่มีทางเลือกอื่น"[57] เนื่องจากจ้าวไม่เคยถูกตั้งข้อกล่าวหาอย่างเป็นทางการว่ากระทำผิด[17] จึงไม่สามารถทราบได้ว่าหลี่มีหลักฐานใดมาสนับสนุนคำกล่าวอ้างของเขา ถูกกักบริเวณในบ้าน จ้าวใช้ชีวิตภายใต้การกักบริเวณในบ้านเลขที่ 6 ซอยฟู่เฉียง เขตตงเฉิง ใจกลางกรุงปักกิ่ง ใกล้กับจงหนานไห่เป็นเวลา 15 ปีโดยมีภรรยาคอยดูแล[58][59] บ้านพักซึ่งจัดหาโดยรัฐบาลปักกิ่ง เคยเป็นของช่างทำผมของพระพันปีซูสีไทเฮาแห่งราชวงศ์ชิง[7] และของหู เย่าปังก่อนที่เขาจะเสียชีวิตใน ค.ศ. 1989[60] บ้านหลังนี้เป็นแบบซื่อเหอยฺเวี่ยนแบบดั้งเดิม มีลานบ้าน 3 แห่ง ลานด้านหน้าประกอบด้วยห้องทำงานกับห้องนอนและมีเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยคอยดูแล ห้องทำงานของจ้าวตั้งอยู่ในลานที่สอง ขณะที่ลานชั้นในสุดเป็นที่ตั้งของที่พักอาศัย ซึ่งจ้าวอาศัยอยู่กับภรรยาและครอบครัวของลูกสาวของเขา[61] จ้าวอยู่ภายใต้การดูแลอย่างเข้มงวด และมีรายงานว่าเขาถูกล็อกอยู่ในบ้านด้วยกุญแจล็อกจักรยาน[62] เขาออกจากบริเวณลานบ้านหรือต้อนรับผู้มาเยี่ยมได้เฉพาะเมื่อได้รับอนุญาตจากผู้บริหารสูงสุดของพรรคเท่านั้น ตั้งแต่คริสต์ทศวรรษ 1990 จ้าวได้รับอนุญาตให้ไปพักผ่อนภายในประเทศจีนภายใต้การเฝ้าระวัง ซึ่งรวมถึงการเดินทางไปเล่นกอล์ฟทางตอนใต้ของจีน โดยได้รับอนุญาตจากเจ้าหน้าที่ระดับสูงของพรรค[27] ในช่วงเวลาดังกล่าว มีภาพถ่ายของจ้าวที่มีผมสีเทาเพียงไม่กี่ภาพที่รั่วไหลออกสู่สื่อ แม้จ้าวจะถูกกักบริเวณในบ้าน แต่ก็ไม่มีการแจ้งข้อกล่าวหาอย่างเป็นทางการต่อเขาเลย และเขาไม่ได้ถูกขับออกจากพรรคคอมมิวนิสต์จีน[17] เขายังคงได้รับอนุญาตให้อ่านเอกสารลับ[63] ตามที่นิตยสาร Open Magazine ซึ่งตั้งอยู่ในฮ่องกงรายงาน เติ้งมองว่าจ้าวไม่ใช่ "ผู้แบ่งแยกพรรค" หรือ "ผู้สนับสนุนการเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่" โดยบอกกับจ้าวว่าประวัติของเขานั้นดี 70% และชั่ว 30% คล้ายกับสถานการณ์ของเติ้งภายใต้การนำของเหมาใน ค.ศ. 1976[63] อย่างไรก็ตาม เบ็กเกอร์ได้โต้แย้งในคำไว้อาลัยของจ้าวว่าเติ้งและผู้ใต้บังคับบัญชาของเขา "เชื่ออย่างสุดใจว่าจ้าวอยู่เบื้องหลังการประท้วง"[7] หลังจากปี ค.ศ. 1989 จ้าวยังคงมีทัศนคติทางอุดมการณ์แปลกแยกจากรัฐบาลจีน เขาได้รับความนิยมในหมู่ผู้ที่เชื่อว่ารัฐบาลผิดที่สั่งการสังหารหมู่ที่เทียนอันเหมิน และพรรคควรประเมินจุดยืนของตนเกี่ยวกับการประท้วงของนักศึกษาอีกครั้ง เขายังคงเรียกร้องให้ผู้นำระดับสูงของจีนรับผิดชอบต่อการโจมตีครั้งนี้ และปฏิเสธที่จะยอมรับแนวทางอย่างเป็นทางการของพรรคที่ว่าการชุมนุมประท้วงนั้นเป็นส่วนหนึ่งของ "การกบฏต่อต้านการปฏิวัติ"[10] จ้าวเขียนจดหมายถึงรัฐบาลจีนอย่างน้อยสองครั้ง โดยเสนอให้มีการประเมินเหตุการณ์สังหารหมู่ที่เทียนอันเหมินใหม่ จดหมายฉบับหนึ่งปรากฏในวันก่อนการประชุมสมัชชาใหญ่พรรคคอมมิวนิสต์จีนครั้งที่ 15 อีกฉบับหนึ่งปรากฏในระหว่างการเยือนจีนของประธานาธิบดีบิล คลินตันแห่งสหรัฐใน ค.ศ. 1998[27] ทั้งสองฉบับนี้ไม่เคยถูกตีพิมพ์ในจีนแผ่นดินใหญ่ ท้ายที่สุด จ้าวก็ได้ยึดถือความเชื่อหลายอย่างที่รุนแรงกว่าตำแหน่งใด ๆ ที่เคยแสดงออกขณะอยู่ในอำนาจ จ้าวเริ่มมีความเชื่อว่าจีนควรนำเอาเสรีภาพสื่อ เสรีภาพในการชุมนุม ระบบตุลาการอิสระ และประชาธิปไตยแบบหลายพรรคการเมืองมาใช้[40][64] เสียชีวิตในเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ. 2004 จ้าวมีอาการปอดบวมจนปอดล้มเหลว ทำให้เขาต้องเข้ารักษาตัวในโรงพยาบาลเป็นเวลาสามสัปดาห์ จ้าวถูกนำส่งโรงพยาบาลอีกครั้งด้วยอาการปอดบวมในวันที่ 5 ธันวาคม ค.ศ. 2004 รายงานการเสียชีวิตของเขาถูกปฏิเสธอย่างเป็นทางการในต้นเดือนมกราคม ค.ศ. 2005 ต่อมาในวันที่ 15 มกราคม มีรายงานว่าเขาอยู่ในอาการโคม่าหลังเกิดโรคหลอดเลือดสมองหลายครั้ง ตามรายงานของซินหัว รองประธานเจิ้ง ชิ่งหง ตัวแทนคณะผู้นำส่วนกลางพรรค ได้เข้าเยี่ยมจ้าวที่โรงพยาบาล[65] จ้าวเสียชีวิตในวันที่ 17 มกราคมที่โรงพยาบาลปักกิ่ง เวลา 07:01 น. ขณะมีอายุได้ 85 ปี เขามีภรรยาคนที่สองชื่อเหลียง ปั๋วฉี และลูกอีกห้าคน (ลูกสาวและลูกชายสี่คน) ที่ยังมีชีวิตอยู่[8] การตอบสนองของรัฐบาลและในประเทศหลังการเสียชีวิตของจ่าว ผู้นำจีนเกรงว่าจะเกิดเหตุการณ์ไม่สงบทางสังคมคล้ายกับเหตุการณ์ที่เกิดขึ้นภายหลังการเสียชีวิตของหู เย่าปัง[66] เพื่อจัดการกับข่าวการเสียชีวิตของจ้าว รัฐบาลจีนได้จัดตั้ง "คณะผู้นำตอบสนองเหตุฉุกเฉินขนาดเล็ก" ขึ้น โดยประกาศ "ช่วงเวลาแห่งความอ่อนไหวอย่างยิ่ง" และสั่งการให้ตำรวจติดอาวุธประชาชนเตรียมพร้อมเป็นพิเศษ เพื่อป้องกันไม่ให้เกิดการชุมนุมประท้วงครั้งใหญ่ในเมืองหลวง คณะฉุกเฉินจึงสั่งให้กระทรวงรถไฟตรวจคัดกรองผู้เดินทางที่มุ่งหน้าไปปักกิ่ง[64] เพื่อป้องกันไม่ให้มีการรำลึกถึงจ้าวในที่สาธารณะ ทางการจีนจึงเพิ่มการรักษาความปลอดภัยในจัตุรัสเทียนอันเหมินและบ้านของจ้าว[62][67] มหาวิทยาลัยต่าง ๆ ในปักกิ่งยังเพิ่มการรักษาความปลอดภัย โดยแจ้งให้คณาจารย์คอยดูแลนักศึกษาของตนเพื่อป้องกันการประท้วง ในเวลานั้น นักศึกษาส่วนใหญ่ที่ได้รับสัมภาษณ์โดย เดอะนิวยอร์กไทมส์ แทบไม่รู้อะไรเลยเกี่ยวกับจ้าว ซึ่งเกี่ยวข้องกับการตรวจพิจารณาของรัฐบาลและข้อจำกัดเกี่ยวกับการแสดงออกทางการเมือง[66] รัฐบาลจีนยังสั่งสถานีโทรทัศน์และวิทยุภายในประเทศไม่ให้ออกอากาศข่าวดังกล่าว ผู้ที่ได้รับอนุญาตให้รายงานเรื่องดังกล่าวได้รับคำสั่งให้เรียกเขาว่า "สหาย" เท่านั้น โดยไม่ได้กล่าวถึงตำแหน่งผู้นำในอดีตของเขา[39] ภายใต้หัวข่าว "สหายจ้าวจื่อหยางเสียชีวิตแล้ว" คำไว้อาลัยอย่างเป็นทางการของจ้าวระบุว่า "สหายจ้างทุกข์ทรมานด้วยโรคต่าง ๆ มากมายที่ส่งผลต่อระบบทางเดินหายใจ ระบบหัวใจ และหลอดเลือดเป็นเวลานาน และต้องเข้ารับการรักษาตัวในโรงพยาบาลหลายครั้ง อาการของเขาแย่ลงเมื่อเร็ว ๆ นี้ และเสียชีวิตเมื่อวันจันทร์หลังจากไม่ตอบสนองต่อการรักษาฉุกเฉินทั้งหมด" หนังสือพิมพ์จีนทุกฉบับลงข่าวการเสียชีวิตของเขาเพียง 59 คำในวันถัดจากวันที่เขาเสียชีวิต ทำให้ช่องทางหลักในการเผยแพร่ข่าวผ่านทางอินเทอร์เน็ตกลายเป็นเพียงช่องทางเดียว[68] ฟอรัมอินเทอร์เน็ตของจีน รวมถึงฟอรัม Strong Nation และฟอรัมที่จัดโดย SINA.com, ซินหัว และเหรินหมินรื่อเป้า[69] เต็มไปด้วยข้อความแสดงความเสียใจต่อจ้าว: "กาลเวลาจะพิสูจน์ความบริสุทธิ์ของเขา" ผู้แสดงความเห็นรายหนึ่งเขียนไว้ และอีกรายหนึ่งเขียนว่า "เราจะคิดถึงคุณตลอดไป" ผู้ดูแลระบบลบข้อความเหล่านี้ทันที[67] ส่งผลให้มีการโพสต์โจมตีผู้ดูแลระบบมากขึ้นสำหรับการกระทำของพวกเขา[69] รัฐบาลจีนประสบความสำเร็จในการทำให้ข่าวการเสียชีวิตของจ้าวไม่เปิดเผยต่อสาธารณชนในจีนแผ่นดินใหญ่ ไม่มีการตอบรับอย่างเปิดเผยต่อสาธารณชน แม้ผู้แสดงความเห็นออนไลน์บางรายจะระบุว่าพวกเขาวางแผนที่จะซื้อพวงหรีดเพื่อไว้อาลัยการเสียชีวิตของเขา หรือยืนสงบนิ่งเป็นเวลา 3 นาทีเพื่อรำลึกถึงจ้าวก็ตาม[69] ในฮ่องกง มีผู้คนประมาณ 10,000–15,000 คนเข้าร่วมพิธีจุดเทียนรำลึกถึงจ้าว ซึ่งจัดโดยพันธมิตรฮ่องกงเพื่อสนับสนุนขบวนการประชาธิปไตยรักชาติแห่งประเทศจีน[70] การตอบสนองของต่างประเทศพิธีรำลึกลักษณะเดียวกันนี้ถูกจัดขึ้นทั่วโลก โดยเฉพาะในนครนิวยอร์กและวอชิงตัน ดี.ซี. ซึ่งมีเจ้าหน้าที่รัฐบาลสหรัฐและนักการเมืองผู้เห็นต่างที่อยู่ในต่างแดนเข้าร่วมด้วย[ต้องการอ้างอิง] ในนครนิวยอร์ก องค์การสิทธิมนุษยชนในจีน องค์การนอกภาครัฐที่มีฐานอยู่ในนิวยอร์ก ได้จัดพิธีรำลึกสาธารณะสำหรับจ้าวขึ้น พิธีนี้จัดขึ้นในวันที่ 20 มกราคม ค.ศ. 2005 ที่ห้องใต้ดินของโรงแรมเชอราตันในฟลัชชิงควีนส์[71][72] มีการประกาศผ่านสื่อสิ่งพิมพ์ภาษาจีนท้องถิ่นและทางอินเทอร์เน็ต ซึ่งตามรายงานของ นิวยอร์กไทมส์ ระบุว่า "มีผู้คนแน่นขนัด" พิธีกรในพิธีรำลึกนี้ส่วนใหญ่เป็นนักต่อต้านรัฐบาลและปัญญาชนชาวจีนที่ลี้ภัยอยู่ รวมทั้งเหยียน เจียฉี ผู้เป็นอดีตที่ปรึกษาของจ้าว จอห์น หลิว ซึ่งขณะนั้นเป็นสมาชิกสภานครนิวยอร์กจากควีนส์ เข้าร่วมด้วย โดยกล่าวสุนทรพจน์เป็นภาษาอังกฤษ[72] พิธีศพและฌาปนกิจ.jpg) วันที่ 29 มกราคม ค.ศ. 2005 รัฐบาลได้จัดพิธีศพของเขาที่สุสานปฏิวัติปาเป่าชาน สถานที่ที่สงวนไว้สำหรับวีรบุรุษปฏิวัติและเจ้าหน้าที่ระดับสูงของรัฐบาล โดยมีผู้ร่วมแสดงความอาลัยประมาณ 2,000 คนที่ได้รับอนุมัติล่วงหน้าให้เข้าร่วม นักต่อต้านรัฐบาลหลายคน รวมถึงเป้า ถง เลขานุการของจ้าว และติง จื่อหลิน ผู้นำกลุ่มมารดาเทียนอันเหมิน ถูกกักบริเวณในบ้านและไม่สามารถเข้าร่วมงานได้ ซินหัวรายงานว่าเจ้าหน้าที่อาวุโสสูงสุดที่เข้าร่วมงานคือเจี่ย ชิ่งหลิน ลำดับที่สี่ในลำดับชั้นของพรรค และเจ้าหน้าที่คนอื่น ๆ ที่เข้าร่วมงาน ได้แก่ เฮ่อ กั๋วเฉียง, หวัง กัง และหฺวา เจี้ยนหมิ่น[65] ผู้ไว้อาลัยถูกห้ามนำดอกไม้หรือเขียนข้อความของตนเองบนดอกไม้ที่ทางราชการออกให้ พิธีดังกล่าวไม่มีพิธีสดุดี เนื่องจากรัฐบาลและครอบครัวของจ้าวไม่สามารถตกลงกันเกี่ยวกับเนื้อหาของพิธีได้ ขณะที่รัฐบาลต้องการจะกล่าวว่าเขาทำผิด แต่ครอบครัวของเขากลับปฏิเสธที่จะยอมรับว่าเขาทำอะไรผิด ในวันงานพิธีศพของเขา โทรทัศน์ของรัฐได้กล่าวถึงการเสียชีวิตของจ้าวเป็นครั้งแรก ซินหัวออกบทความสั้น ๆ เกี่ยวกับการจัดพิธีศพ โดยยอมรับถึง "ผลงานของจ้าวต่อพรรคและต่อประชาชน" แต่ระบุว่าเขาทำ "ผิดพลาดร้ายแรง" ระหว่าง "ความวุ่นวายทางการเมือง" ใน ค.ศ. 1989[65] ตามที่ตู้ เต่าเจิ้ง ผู้เขียนคำนำในบันทึกความทรงจำของจ้าวฉบับภาษาจีนได้กล่าวไว้ การใช้คำว่า "ความผิดพลาดร้ายแรง" แทนที่จะใช้คำตัดสินเดิมที่เป็นการสนับสนุน "การจลาจลต่อต้านการปฏิวัติ" แสดงถึงการถอยกลับของพรรค[55] หลังจากเสร็จพิธี จ้าวก็ถูกฌาปนกิจ ครอบครัวของเขานำเถ้ากระดูกของเขามาไปที่บ้านของเขาในปักกิ่ง เนื่องจากรัฐบาลไม่ยอมให้เขาไปที่ปาเป่าชาน[73] ในเดือนตุลาคม ค.ศ. 2019 ในที่สุดจ้าวก็ได้รับการฝังที่สุสานเทียนโช่วยฺเหวียนทางตอนเหนือของปักกิ่ง[74][75] สามเดือนต่อมา ในวันครบรอบ 15 ปีการเสียชีวิตของจ้าว จ้าว เอ้อร์จฺวิน ลูกชายของเขา รายงานว่ามีการรักษาความปลอดภัยที่สุสานอย่างเข้มวงด โดยเพิ่มการติดตั้งกล้องวงจรปิดที่มีการจดจำใบหน้า การตรวจสอบบัตรประจำตัว และเจ้าหน้าที่รักษาความปลอดภัยที่เดินตรวจตราบริเวณหลุมศพของจ้าว มีการปลูกต้นไม้ไว้ข้างหน้าหลุมศพเพื่อกีดขวางการเข้าถึง[76] มรดกผลักดันการฟื้นฟูชื่อเสียงภายหลังการเสียชีวิตของจ้าว มีการเรียกร้องจำนวนมากจากสาธารณรัฐประชาชนจีนและต่างประเทศเพื่อเรียกร้องให้สาธารณรัฐประชาชนจีนพิจารณาบทบาทของจ้าวในประวัติศาสตร์อีกครั้ง ภายในจีนแผ่นดินใหญ่ การเรียกร้องเหล่านี้ส่วนใหญ่นำโดยเป้า ถง อดีตเลขานุการของจ้าว นอกจีนแผ่นดินใหญ่ การเสียชีวิตของจ้าวทำให้รัฐบาลไต้หวันและญี่ปุ่นเรียกร้องให้สาธารณรัฐประชาชนจีนดำเนินการให้เสรีภาพทางการเมืองมากขึ้นตามที่จ้าวส่งเสริม[67] จุนอิจิโร โคอิซูมิ นายกรัฐมนตรีญี่ปุ่น กล่าวในแถลงการณ์เกี่ยวกับการเสียชีวิตของจ้าวว่า "ผมต้องการให้พวกเขาพยายามสร้างประชาธิปไตย" เฉิน ฉีไม่ ผู้แทนคณะรัฐมนตรีสาธารณรัฐจีน กล่าวว่าปักกิ่งควร "เผชิญความจริงเกี่ยวกับจัตุรัสเทียนอันเหมิน" และ "ผลักดันการปฏิรูปประชาธิปไตย"[77] ทำเนียบขาวชื่นชมจ้าว โดยกล่าวว่าจ้าว "เป็นบุรุษผู้มีความกล้าหาญทางศีลธรรมที่ต้องสละชีวิตส่วนตัวครั้งใหญ่เพื่อยืนหยัดตามความเชื่อมั่นของตนในช่วงเวลายากลำบาก"[78] แม้ผู้ติดตามบางส่วนของเขาจะพยายามผลักดันให้มีการฟื้นฟูจ้าวอย่างเป็นทางการตั้งแต่เขาถูกจับกุม แต่พรรคก็ประสบความสำเร็จในการลบชื่อเขาออกจากบันทึกสาธารณะส่วนใหญ่ที่มีอยู่ในประเทศจีน[7] ความพยายามของรัฐบาลที่จะลบความทรงจำของจ้าวออกจากจิตสำนึกสาธารณะ ได้แก่ การลบภาพของเขาออกจากภาพถ่ายที่เผยแพร่ในประเทศจีน การลบชื่อของเขาออกจากหนังสือเรียน และการห้ามสื่อกล่าวถึงเขาในทางใดทางหนึ่ง[79][80] ความพยายามเหล่านี้ได้ขยายไปสู่ไป่ตู้ไป่เคอ สารานุกรมออนไลน์ของจีน ซึ่งไม่มีรายการสำหรับจ้าว เหตุการณ์นี้ดำเนินไปจนถึงเดือนกุมภาพันธ์ ค.ศ. 2012 เมื่อหน้าดังกล่าวถูกปลดบล็อกโดยไม่ทราบสาเหตุ และตามรายงานของ World Journal หน้าดังกล่าวมีผู้เข้าเยี่ยมชมกว่า 2 ล้านครั้งในหนึ่งวัน ก่อนจะถูกบล็อกอีกครั้ง[81] อย่างไรก็ตาม ณ เดือนธันวาคม ค.ศ. 2019 สารานุกรมที่ระดมทุนจากมวลชนทั้งสองซึ่งอยู่ภายใต้การตรวจพิจารณาของรัฐบาลจีนแผ่นดินใหญ่ล้วนมีบทความเกี่ยวกับชีวิตของจ้าว โดยละเว้นการกล่าวถึงกิจกรรมต่าง ๆ ที่เกี่ยวข้องกับการขับเขาออกจากพรรคและการกักบริเวณในบ้านในเวลาต่อมา[ต้องการอ้างอิง] ตั้งแต่ ค.ศ. 1989 หนึ่งในสิ่งพิมพ์ไม่กี่ฉบับที่ได้พิมพ์อนุสรณ์ที่ไม่ได้รับการรับรองจากรัฐบาลเพื่อยกย่องมรดกของจ้าวก็คือ เหยียนหฺวางชุนชิว นิตยสารที่ออกบทความสนับสนุนจ้าวในเดือนกรกฎาคม ค.ศ. 2010 บทความนี้เขียนโดยหยาง หรู่ไต้ อดีตผู้ช่วยของจ้าว[82] บันทึกความทรงจำวันที่ 14 พฤษภาคม ค.ศ. 2009 หนังสือบันทึกความทรงจำของจ้าวได้รับการเผยแพร่สู่สาธารณชนภายใต้ชื่อภาษาอังกฤษว่า Prisoner of the State: The Secret Journal of Premier Zhao Ziyang หนังสือ 306 หน้านี้ถูกสร้างสรรค์ขึ้นกว่าสี่ปีโดยใช้เทปบันทึกเสียงลับที่จ้าวบันทึกไว้ขณะถูกกักบริเวณ[83] ในบทสุดท้าย จ้าวชื่นชมระบอบประชาธิปไตยแบบรัฐสภาของตะวันตกและกล่าวว่าเป็นหนทางเดียวที่จีนจะสามารถแก้ปัญหาการทุจริตและช่องว่างที่เพิ่มขึ้นระหว่างคนรวยกับคนจนได้[84][85] อัตชีวประวัติที่ตีพิมพ์ของจ้างอิงจากเทปคาสเซ็ตประมาณ 30 ม้วนที่จ้าวบันทึกไว้อย่างลับ ๆ ระหว่างปี ค.ศ. 1999 ถึง 2000 ตามที่ตู้ เต่าเจิ้ง เพื่อนและอดีตเพื่อนร่วมงานของจ้าวกล่าว จ้าวบันทึกเทปดังกล่าวหลังจากเพื่อนของเขาโน้มน้าวให้ทำเช่นนั้น[55] เพื่อนของจ้าวเป็นคนลักลอบนำเทปเหล่านั้นไปฮ่องกง โดยหนึ่งในนั้นก็คือเป้า ถง จากนั้นเป้า ผู่ ลูกชายของเขา ก็แปลเทปดังกล่าวเป็นภาษาอังกฤษ ซึ่งต่อมาเขาได้ติดต่ออาดี อิกเนเชียส เพื่อแก้ไขบันทึกความทรงจำดังกล่าวใน ค.ศ. 2008[86] เนื้อหาในชีวประวัติของเขาสอดคล้องเป็นส่วนใหญ่กับข้อมูลจาก "เทียนอันเหมินเพเพอส์" เอกสารของรัฐบาลจีนที่รวบรวมโดยไม่ได้รับอนุญาตและเผยแพร่ใน ค.ศ. 2001 หนังสือเล่มนี้ยังสอดคล้องกับเนื้อหาจาก "Captive Conversations" ซึ่งเป็นบันทึกการสนทนาระหว่างจ้าวกับจง เฟิ่งหมิง เพื่อนของเขา ซึ่งตีพิมพ์เฉพาะภาษาจีนเท่านั้น[64] นักโทษแห่งรัฐ มีข้อผิดพลาดทางประวัติศาสตร์เพียงเล็กน้อย ซึ่งผู้แสดงความเห็นระบุว่าอาจสะท้อนให้เห็นว่าผู้นำจีนไม่สัมผัสกับสังคมจีนอย่างไร แม้ชาวปักกิ่งจะพยายามปิดกั้นทางเข้าปักกิ่งของกองทหารจีน แต่คำกล่าวของจ้าวที่ว่า "มีกลุ่มหญิงชราและเด็ก ๆ นอนหลับอยู่บนท้องถนน" นั้นไม่ถูกต้อง จ้าวเชื่อว่าฟาง ลี่จือ นักดาราศาสตร์ฟิสิกส์ (ผู้ต่อต้านรัฐบาลจีนที่รัฐบาลจีนต้องการตัวมากที่สุดหลังการประท้วงที่เทียนอันเหมิน) อยู่ต่างประเทศใน ค.ศ. 1989 และวิพากษ์วิจารณ์เติ้ง เสี่ยวผิงต่อสาธารณะ ขณะที่ในความเป็นจริงฟางอาศัยอยู่ชานเมืองปักกิ่งและจงใจเก็บเงียบเรื่องการเมืองระหว่างการประท้วงใน ค.ศ. 1989[64] ใน ค.ศ. 2009 บันทึกความทรงจำของเขาได้รับการจำหน่าย (ทั้งในภาษาจีนและภาษาอังกฤษ) ในฮ่องกง แต่ไม่จำหน่ายในจีนแผ่นดินใหญ่ แม้เอกสารไมโครซอฟท์เวิร์ดที่ประกอบด้วยข้อความภาษาจีนทั้งหมดของบันทึกความทรงจำจะเปิดให้บริการทางอินเทอร์เน็ตและดาวน์โหลดกันอย่างแพร่หลายทั่วจีนแผ่นดินใหญ่ก็ตาม[ต้องการอ้างอิง] บันทึกเสียงเผยให้เห็นถึงสำเนียงเหอหนานที่เด่นชัดของจ้าว (สำเนียงจีนที่ราบภาคกลาง) ทำให้ภาษาจีนกลางของเขาฟังไม่ชัดเจนในบางช่วงเวลา[87] ดูเพิ่ม
อ้างอิง
|
||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
.jpg)
