พระยานิติศาสตร์ไพศาลย์ (วัน จามรมาน)

ศาสตราจารย์ พระยานิติศาสตร์ไพศาลย์ (วัน จามรมาน) เป็นอดีตอนุกรรมการร่างรัฐธรรมนูญ เป็นอดีตอธิบดีกรมอาลักษณ์ ผู้เคยทำงานใกล้ชิดพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัวในกรมราชเลขาธิการ

พระยานิติศาสตร์ไพศาล เป็นคนกรุงเทพฯ เกิดเมื่อวันที่ 15 กันยายน พ.ศ. 2431^[1] ที่บ้านเชิงสะพานยศเส อำเภอปทุมวัน จังหวัดพระนคร โดยมีชื่อเดิมว่า "วัน จามรมาน" เป็นบุตรของจมื่นเสนาสงคราม (ช้าง จามรมาน) กับนางพลอย เสนาสงคราม เขาได้เข้าเรียนชั้นประถมที่โรงเรียนวัดเทพธิดาราม แล้วไปต่อชั้นมัธยมที่โรงเรียนวัดราชบุรณะ และไปจบชั้นมัธยมศึกษาพิเศษจากโรงเรียนสวนกุหลาบอังกฤษ (ที่ย้ายมาจัดการเรียนการสอนที่โรงเรียนเทพศิรินทร์ในช่วงเวลานั้น)^[2] ต่อมาได้เข้าไปเป็นนักเรียนล่ามของกระทรวงยุติธรรม เมื่อปี พ.ศ. 2451 จึงมีโอกาสเข้าเรียนโรงเรียนกฎหมายกระทรวงยุติธรรม ในปี พ.ศ. 2453 สอบได้เป็นเนติบัณฑิตชั้น 2 เข้ารับราชการเป็นผู้พิพากษาศาลคดีต่างประเทศ และในปี พ.ศ. 2454 ได้รับการคัดเลือกไปเรียนวิชากฎหมายต่อที่ประเทศอังกฤษ ที่สำนักกฎหมายเกรย์อินน์ จนเรียบจบกฎหมายจากอังกฤษในปี พ.ศ. 2459 แล้วจึงกลับไทยมาเฝ้าทูลละอองธุลีพระบาทเมื่อวันที่ 15 ตุลาคม 2460^[3] แล้วรับราชการเป็นผู้พิพากษาต่อมา

พระยานิติศาสตร์ไพศาล ขณะมีตำแหน่งเป็นผู้พิพากษาศาลพระราชอาญา ในปี พ.ศ. 2460 ก็ได้รับพระราชทานบรรดาศักดิ์เป็นหลวงอรรถกัลยาณวาทย์ ได้ปีเดียวก็ได้รับการเลื่อนบรรดาศักดิ์ขึ้นเป็น “พระนิติศาสตร์ไพศาล” ได้เป็นกรรมการในศาลฎีกา ครั้นถึงปี พ.ศ. 2463 จึงย้ายงานจากทางด้านตุลาการมาอยู่ที่กรมราชเลขาธิการ มาเป็นเจ้ากรมกองการต่างประเทศ

ในเวลาอีก 3 ปีต่อมาได้รับการเลื่อนบรรดาศักดิ์ขึ้นเป็นพระยาในราชทินนามเดิม ทำงานในกรมราชเลขาธิการ ต่อมาถึงปี พ.ศ. 2470 ได้ขึ้นดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมอาลักษณ์ จากนั้นอีก 3 ปี จึงย้ายกลับไปยังหน่วยงานเดิมที่กระทรวงยุติธรรม โดยในปี พ.ศ. 2474 ก่อนเปลี่ยนแปลงการปกครองท่านได้ขึ้นเป็นอธิบดีผู้พิพากษาศาลพระราชอาญา และเป็นอธิบดีผู้พิพากษาศาลคดีต่างประเทศในปีถัดมา

เมื่อมีการเปลี่ยนแปลงการปกครองในปี 2475 ได้มีการแต่งตั้งสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรชั่วคราวชุดแรกขึ้นมาจำนวน 70 คน พระยานิติศาสตร์ฯ เป็นหนึ่งในสมาชิกสภาผู้แทนราษฎร และได้รับการแต่งตั้งเป็นสมาชิกสภาผู้แทนราษฎรประเภทที่ 2^[4]

พระยานิติศาสตร์ฯ เคยเป็นคณบดีคนแรก ของคณะนิติศาสตร์ มหาวิทยาลัยธรรมศาสตร์ เป็นอาจารย์สอนกฎหมายที่จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย และเคยเป็นประธานกรรมการธนาคารออมสิน (พ.ศ. 2490-2492)^[5]

พระยานิติศาสตร์ฯ ถึงแก่อนิจกรรมในวันที่ 11 มีนาคม พ.ศ. 2510

• – อำมาตย์โท
• 29 พฤศจิกายน 2463 – เข้ารับพระราชทานสัญญาบัตรบรรดาศักดิ์ พระนิติศาสตร์ไพศาลย์^[6]
• 18 ธันวาคม 2463 – เปลี่ยนเป็นเสวกโท^[7]
• 2 มีนาคม 2467 – เรือตรีเสือป่า^[8]
• – เสวกเอก
• – 7 พฤศจิกายน 2470 – มหาเสวกตรี^[9]

• พ.ศ. 2498 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)^[10]
• พ.ศ. 2494 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)^[11]
• พ.ศ. 2472 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) (ฝ่ายหน้า)^[12]
• พ.ศ. 2478 – เหรียญพิทักษ์รัฐธรรมนูญ (พ.ร.ธ.)^[13]
• พ.ศ. 2461 – เหรียญดุษฎีมาลา เข็มศิลปวิทยา (ร.ด.ม.(ศ))^[14]
• พ.ศ. 2476 – เหรียญจักรพรรดิมาลา (ร.จ.พ.)^[15]
• พ.ศ. 2467 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 6 ชั้นที่ 3 (ว.ป.ร.3)^[16]
• พ.ศ. 2470 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 7 ชั้นที่ 4 (ป.ป.ร.4)^[17]
• พ.ศ. 2468 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 7 (ร.ร.ศ.7)
• พ.ศ. 2475 – เหรียญเฉลิมพระนคร 150 ปี (ร.ฉ.พ.)
• พ.ศ. 2493 – เหรียญบรมราชาภิเษก รัชกาลที่ 9 (ร.ร.ศ.9)