พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุทัศนนิภาธร

มหาอำมาตย์ตรี พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุทัศนนิภาธร (28 มีนาคม พ.ศ. 2415 — 24 ตุลาคม พ.ศ. 2461) เป็นพระราชโอรสพระองค์ที่ 14 ในกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ประสูติแต่จอมมารดาหม่อมหลวงนวม

พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุทัศนนิภาธร เป็นพระราชโอรสในกรมพระราชวังบวรวิไชยชาญ ประสูติแต่จอมมารดาหม่อมหลวงนวม (ราชสกุลปาลกะวงศ์; ธิดาหม่อมราชวงศ์เนตร) เมื่อวันศุกร์ที่ 28 มีนาคม พ.ศ. 2415 ต่อมาได้เข้าศึกษาชั้นต้นที่โรงเรียนพระตำหนักสวนกุหลาบ เมื่อพระชนมายุได้ 17 พรรษา ทรงสอบในมูลบท 1 วาห์นิติ 1 ได้ และทรงได้รับพระราชทานรางวัลที่ 1 ในคราวนั้น

พระองค์สุทัศน์ ทรงเข้ารับราชการในกระทรวงมหาดไทย ดำรงตำแหน่งข้าหลวงมหาดไทย มณฑลปราจิณบุรี ต่อมาทรงกราบบังคมทูลลาออกจากตำแหน่งเมื่อปี พ.ศ. 2446 และทรงเข้ารับราชการในกระทรวงโยธาธิการ ได้รับพระราชทานยศเป็นอำมาตย์โท และทรงเข้ารับราชการที่กระทรวงคมนาคม ดำรงตำแหน่งผู้ช่วยปลัดทูลฉลองกระทรวงคมนาคม^[1] ได้รับพระราชทานยศเป็น "มหาอำมาตย์ตรี"

นอกจากนี้พระองค์ยังเป็นเจ้าของคณะหุ่นกระบอก เรียกกันในชื่อสามัญว่า "หุ่นพระองค์สุทัศน์" เป็นคณะหุ่นกระบอกสำคัญที่ก่อให้เกิดความนิยมมหรสพชนิดนี้^[2] และทรงพระนิพนธ์บทหุ่นกระบอกเรื่องสิงห์สุริยวงษ์ เป็นคำกลอนไว้

พระองค์ได้รับพระมหากรุณาธิคุณให้ทรงดำรงตำแหน่งองคมนตรี เมื่อปี พ.ศ. 2460 ในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ^[3]

พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุทัศนนิภาธร ประชวรพระโรคไข้จับ สิ้นพระชนม์ที่วังในคลองวัดราชสิทธารามราชวรวิหาร เมื่อวันพฤหัสบดีที่ 24 ตุลาคม พ.ศ. 2461 สิริพระชันษา 46 ปี

การนี้พระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมพระนเรศรวรฤทธิ์ เสด็จเป็นองค์ประธานในการพระราชทานน้ำหลวงสรงพระศพ เจ้าพนักงานประโคมกลองชนะแตรสังข์จ่าปี่จ่ากลองตามพระเกียรติยศ เมื่อเสร็จการสรงพระศพแล้ว เจ้าพนักงานทรงเครื่องสุกำพระศพเสร็จเชิญลงลองใน แล้วเชิญขึ้นตั้งบนชั้นแว่นฟ้า 2 ชั้น ประกอบพระโกศพระองค์เจ้า ตั้งเครื่องสูง 3 ชั้น แวดล้อม 4 องค์ การนี้พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้มีประโคมแตรสังข์ กลองชนะ จ่าปีจ่ากลอง ประจำพระศพ กับพระสงฆ์สวดพระอภิธรรม รับพระราชทานฉันเช้า 4 รูป ฉันเพล 4 รูป มีกำหนด 15 วัน^[4] และพระราชทานเพลิงพระศพ ณ พระเมรุ วัดเทพศิรินทราวาสราชวรวิหาร ในวันที่ 12 เมษายน พ.ศ. 2463^[5]

พระราชวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุทัศนนิภาธร เป็นต้นราชสกุล สุทัศนีย์ ^[6] มีพระโอรสและพระธิดา 10 องค์ ดังนี้

1. หม่อมเจ้าทัศน์สุเทพ สุทัศนีย์ ประสูติแต่หม่อมบัว (ประสูติ พ.ศ. 2438) มีโอรส คือ
   1. หม่อมราชวงศ์ทวยเทพ สุทัศนีย์ มีบุตร คือ
      1. หม่อมหลวงธารทิพย์ สุทัศนีย์
2. หม่อมเจ้าเสพย์จิตรจำนงค์ สุทัศนีย์ บางแห่งว่าหม่อมเจ้าเสพย์จิตรบรรจง สุทัศนีย์ ประสูติแต่หม่อมผัน (22 พฤศจิกายน พ.ศ. 2441 — 2 มีนาคม พ.ศ. 2515) เสกสมรสกับหม่อมถวิล และมีหม่อมอีกหลายคน มีโอรสและธิดา ดังนี้
   1. นายแพทย์ หม่อมราชวงศ์ไพฑูรย์ สุทัศนีย์ เกิดแต่หม่อมถวิล
   2. นาวาเอก หม่อมราชวงศ์วุฒิ สุทัศนีย์ เกิดแต่หม่อมถวิล
   3. หม่อมราชวงศ์หญิงนิภาพันธุ์ สุทัศนีย์ เกิดแต่หม่อมถวิล
   4. แพทย์หญิง หม่อมราชวงศ์หญิงอาภาธร สุทัศนีย์ เกิดแต่หม่อมถวิล
   5. หม่อมราชวงศ์พงษ์พันธุ์ สุทัศนีย์
   6. หม่อมราชวงศ์สานิตย์ สุทัศนีย์
3. หม่อมเจ้าวรพงศ์พัฒนา สุทัศนีย์ ประสูติแต่หม่อมผัน (พ.ศ. 2442 — 17 กรกฎาคม พ.ศ. 2513) มีธิดา คือ
   1. หม่อมราชวงศ์หญิงศรีวรพงศ์ สุทัศนีย์
   2. หม่อมราชวงศ์หญิงวงศ์พัฒนา สุทัศนีย์
4. หม่อมเจ้าหญิงดาราจรัส สุทัศนีย์ ประสูติแต่หม่อมผัน (ประสูติปี พ.ศ. 2452)
5. หม่อมเจ้าหญิงชัชวาลย์ฉวี สุทัศนีย์ ประสูติแต่หม่อมผัน ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์แห่งราชวงศ์เพื่อทำการสมรสกับสามัญชน
6. หม่อมเจ้าศรีสุทัศนวงศ์ สุทัศนีย์ ไม่ทราบหม่อมมารดา (20 ตุลาคม พ.ศ. 2454 — 7 มกราคม พ.ศ. 2505)
7. หม่อมเจ้าพงศ์นิภาธร สุทัศนีย์ ประสูติแต่หม่อมผัน
8. หม่อมเจ้าหญิงบวรวิจิตร สุทัศนีย์ ประสูติแด่หม่อมผัน (1 พฤษภาคม พ.ศ. 2455 — 17 สิงหาคม พ.ศ. 2555) ทรงลาออกจากฐานันดรศักดิ์แห่งราชวงศ์เพื่อทำการสมรสกับสามัญชน
9. หม่อมเจ้าพิศประไพทัศน์ ไม่ทราบหม่อมมารดา (พ.ศ. 2462 — 19 สิงหาคม พ.ศ. 2465)
10. หม่อมเจ้านพรัตน์จำนงค์ สุทัศนีย์ ไม่ทราบหม่อมมารดา (พระราชทานเพลิงศพปี พ.ศ. 2516)

• – อำมาตย์โท
• 17 พฤษภาคม 2457 – อำมาตย์เอก^[7]

• 8 ธันวาคม 2460 – นายหมวดเอก^[8]

• พ.ศ. 2459 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้า (ท.จ.) (ฝ่ายหน้า)^[9]
• พ.ศ. 2457 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 2 ทวีติยาภรณ์มงกุฎไทย (ท.ม.)^[10]
• พ.ศ. 2454 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์ช้างเผือก (ต.ช.)^[11]
• พ.ศ. 2450 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 3 ตริตาภรณ์มงกุฎไทย (ต.ม.)^[12] (ชื่อเดิม:มัณฑนาภรณ์)

• พ.ศ. 2452 - เข็มพระชนมายุสมมงคล ชั้น 3 (เงิน)^[13]