เจ้าจักรคำขจรศักดิ์

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์
เจ้าผู้ครองนครลำพูน
ครองราชย์	11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 - 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2486
รัชกาล	32 ปี
ก่อนหน้า	เจ้าอินทยงยศโชติ
ถัดไป	ยกเลิกตำแหน่ง
พระราชสมภพ	19 พฤษภาคม พ.ศ. 2418
สวรรคต	5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2486 (68 ปี)
คู่อภิเษก	แม่เจ้าขานแก้ว จักรคำขจรศักดิ์
พระบุตร	· เจ้าลำเจียก ณ ลำพูน · เจ้าวรรณรา ณ ลำพูน · เจ้าพงศ์ธาดา ณ ลำพูน · เจ้ารัทธาธร ณ ลำพูน · เจ้าประกายคำ ณ ลำพูน · เจ้าสุริยา ณ ลำพูน · เจ้าวรทัศน์ ณ ลำพูน · เจ้าพัฒนา ณ ลำพูน
ราชสกุล	ณ ลำพูน
ราชวงศ์	ทิพย์จักร
พระบิดา	เจ้าอินทยงยศโชติ
พระมารดา	แม่เจ้าหม่อมราชวงศ์รถแก้ว (อิศรเสนา)

พลตรี เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ (ไทยถิ่นเหนือ: ) เป็นเจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 10 แห่งราชวงศ์ทิพย์จักราธิวงศ์

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ มีพระนามเดิมว่า เจ้าน้อยจักรคำ ณ ลำพูน ประสูติเมื่อปี พ.ศ. 2417 เป็นราชโอรสในเจ้าอินทยงยศโชติ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 9 กับแม่เจ้าหม่อมราชวงศ์รถแก้ว (อิศรเสนา) และเป็นราชนัดดา (หลานปู่) ในเจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 7 กับแม่เจ้าปิมปา มีราชภคินีและราชขนิษฐา ร่วมราชมารดา 2 พระองค์ มีนามตามลำดับ ดังนี้

1. เจ้าหญิงมุกดา ณ ลำพูน - ชายา "เจ้าราชภาคินัย น้อยเมืองไทย ณ ลำพูน, เจ้าราชภาคินัยนครลำพูน" (ราชภคินี)
2. เจ้าหญิงหล้า ณ ลำพูน - ชายา "เจ้าน้อยจิตตะ ณ ลำพูน" ภายหลังเป็น ชายา "เจ้าราชสัมพันธ์วงศ์ น้อยพุทธวงศ์ ณ เชียงใหม่, เจ้าราชสัมพันธ์วงศ์นครลำพูน" (ราชขนิษฐา)

เจ้าน้อยจักรคำ ได้ดำรงอิสริยยศเป็น เจ้าบุรีรัตน นครลำพูน และเมื่อเจ้าอินทยงยศโชติ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 9 ถึงแก่พิราลัย ในปี พ.ศ. 2454 จึงได้รับพระกรุณาโปรดเกล้าฯ ให้รั้งตำแหน่ง เจ้าผู้ครองนครลำพูน สืบต่อมาจนถึงเมื่อวันที่ 11 พฤศจิกายน พ.ศ. 2454 จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานสัญญาบัตรตั้งเป็น "เจ้านครลำพูน" มีราชทินนามว่า ... เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ อรรคสัตยาทิคุณ หริภุญไชยรัษฎาธิวาส ประชาราษฎร์บริบาล ธาตุเจติยสถานบูชากร ลำพูนนครเชษฐกุลวงษ์ จำนงภักดีนราธิปก เอกัจโยนกชนาธิบดี เจ้านครลำพูน ...^[1]

ต่อมาในปี พ.ศ. 2469 รัชสมัยพระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ได้ดำเนินนโยบายยกเลิกตำแหน่งเจ้าหลวง หากเจ้าหลวงเมืองใดว่างลงจะไม่โปรดเกล้าฯ แต่งตั้งขึ้นอีก แต่ก็ยังให้ความสำคัญในการสืบราชสกุล ณ เชียงใหม่ ณ ลำพูน ณ ลำปาง เจ้านายฝ่ายเหนือ ก็ยังคงดำรงสถานะความเป็น "เจ้า" โดยกำเนิดต่อไป

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เสด็จถึงแก่พิราลัย เมื่อวันที่ 5 พฤศจิกายน พ.ศ. 2486 (สิริชนมายุ 69 ปี รวมระยะเวลาที่ทรงปกครองเมืองนครลำพูน 32 ปี

• 19 มิถุนายน 2454 – นายพันเอก ในกรมทหารบก^[2]
• – พลตรี
• 26 มกราคม 2469 – เข้ารับพระราชทานสัญญาบัตรยศ^[3]

• 1 ตุลาคม 2456 – มหาอำมาตย์ตรี^[4]

• – นายหมู่เอก
• 13 ตุลาคม 2456 – นายกองตรี^[5]

• 23 ตุลาคม 2460 – กรรมการพิเศษโรงเรียนมหาดเล็กหลวงเชียงใหม่^[6]
• 1 มกราคม 2460 – ราชองครักษ์พิเศษ^[7]
• – ผู้บังคับการกรมเสือป่าราบที่ 3

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ ทรงมีราชโอรสและราชธิดา รวม 8 พระองค์ อยู่ในราชตระกูล ณ ลำพูน มีพระนามตามลำดับ ดังนี้

แม่เจ้าขานแก้ว จักรคำขจรศักดิ์

มีราชโอรส 2 ราชธิดา 2

1. หม่อมลำเจียก (ณ ลำพูน) เกษมสันต์ ณ อยุธยา - สมรสกับหม่อมเจ้าเกียรติประวัติ เกษมสันต์ พระโอรสพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงพรหมวรานุรักษ์ มีธิดา 1
   1. หม่อมราชวงศ์ภาณีพิจิตร (เกษมสันต์) ชุณหะมาน
2. เจ้าวรรณรา (ณ ลำพูน) ณ ลำปาง - สมรสกับพันเอกพิเศษ พระเพชรคีรี (เจ้าแก้วเมืองไท ณ ลำปาง) เจ้าเมืองสงขลา
3. เจ้าพงศ์ธาดา ณ ลำพูน - สมรสกับหม่อมเจ้าหญิงจิตรจง (จักรพันธุ์) ณ ลำพูน พระธิดาในพระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุพงษ์จักรพรรดิ์ มีบุตร 2 ธิดา 3
   1. พลอากาศตรี เจ้าวัฒนัน ณ ลำพูน
   2. เจ้าวันทนีย์ (ณ ลำพูน) ผูกพัน
   3. เจ้ากีรณา (ณ ลำพูน) บุญพิทักษ์
   4. เจ้าสารินี (ณ ลำพูน) กลิ่นนาค
   5. พันเอกพิเศษ เจ้าวีรพงศ์ ณ ลำพูน
4. เจ้ารัฐธาทร ณ ลำพูน - สมรสกับหม่อมสายใจ (ณ บางช้าง) ณ ลำพูน มีบุตร 1 ธิดา 2
   1. เจ้ารัตนา ณ ลำพูน
   2. เจ้าสุธาทร ณ ลำพูน
   3. เจ้าสุภัทรา (ณ ลำพูน) อังกสิทธิ์ - ภริยาศาสตราจารย์ ดร.พงษ์ศักดิ์ อังกสิทธิ์ อธิการบดีมหาวิทยาลัยเชียงใหม่

แม่เจ้าแขกแก้ว จักรคำขจรศักดิ์

พระขนิษฐาในแม่เจ้าขานแก้ว (มีราชโอรส 1)

1. เจ้าวรทัศน์ ณ ลำพูน - อดีตรัฐมนตรีช่วยว่าการกระทรวงมหาดไทย สมรสกับ "หม่อมเทวี (วัฒนะทัสสี) ณ ลำพูน" (มีธิดา 1 บุตร 1)
   1. เจ้าวรเทวี (ณ ลำพูน) ชลวณิช
   2. เจ้าวีรทัศน์ ณ ลำพูน
2. เจ้ารัชเดช ณ ลำพูน

แม่เจ้าส่วนบุญ

เจ้านายสกุล "ณ เชียงใหม่" (มีราชโอรส 1)

1. เจ้าพัฒนา ณ ลำพูน - สมรสกับคุณหญิงเจ้าพงศ์แก้ว ณ ลำพูน ธิดาในพลตรี เจ้าราชบุตร (วงศ์ตวัน ณ เชียงใหม่) มีธิดา 1 บุตร 3
   1. เจ้าดารารัตน์ ณ ลำพูน
   2. เจ้าพัฒน์พงศ์ ณ ลำพูน
   3. เจ้าวงศ์จักร ณ ลำพูน
   4. เจ้าศักดิ์ขจร ณ ลำพูน

หม่อมแว่นแก้ว

มีราชโอรส 1

1. เจ้าสุริยา ณ ลำพูน (มีบุตร 2 ธิดา 3)
   1. เจ้าวัชรี ณ ลำพูน
   2. เจ้าพิสมัยมาลี ณ ลำพูน
   3. เจ้านพมณีศรี ณ ลำพูน
   4. เจ้าสุธี ณ ลำพูน
   5. เจ้าสุมาลี (ณ ลำพูน) วงศ์ปราชญ์

หม่อมคำแยง

มีราชธิดา 1

1. หม่อมประกายคำ (ณ ลำพูน) ทองใหญ่ ณ อยุธยา - สมรสกับหม่อมเจ้าทองแกมแก้ว ทองใหญ่ พระโอรสในพระเจ้าบรมวงศ์เธอ กรมหลวงประจักษ์ศิลปาคม (มีธิดา 2 บุตร 1)
   1. หม่อมราชวงศ์ประกายทอง (ทองใหญ่) สิริสุข
   2. หม่อมราชวงศ์แก้วแกมทอง ทองใหญ่
   3. หม่อมราชวงศ์ผ่องสุวรรณ (ทองใหญ่) บิลเมส

เจ้ายอดเรือน ณ ลำพูน

ไม่มีราชโอรส ธิดา

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เมื่อครั้งดำรงอิสริยยศเป็น "เจ้าบุรีรัตน์" ได้ดำเนินการสร้างถนนสายตะวันออกจากประตูท่าขาม ไปยังกิ่งอำเภอแม่ทา และถนนสายจากตัวเมืองลำพูนไปจนถึงฝั่งแม่น้ำปิง ต่อมาเมื่อได้รับโปรดเกล้าฯ ให้เป็นเจ้าผู้ครองนครลำพูน ก็ได้สร้างสาธารณกุศลแก่ประชาชนชาวลำพูนมากมาย อาทิ

• การบูรณะวัดกู่สิงห์ทอง ซึ่งเป็นวัดเก่าแก่ตั้งแต่สมัย พ.ศ. 2324 และตั้งชื่อวัดนี้ว่า "วัดจักรคำภิมุข"
• สร้างกุฏิให้วัดพระธาตุหริภุญชัย
• มอบที่ดินสำหรับสร้างที่ทำการไปรษณีย์โทรเลข บ้านพักสัสดีจังหวัดลำพูน และโรงเรียนส่วนบุญโญปถัมภ์
• มอบคุ้มหลวงเดิมให้แก่รัฐบาล เพื่อใช้เป็นศาลากลางจังหวัดลำพูน
• ก่อตั้งโรงเรียนสำหรับนักเรียนชายประจำจังหวัด คือ โรงเรียนจักรคำคณาทร

เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ ได้เห็นความสำคัญของการอากาศยาน จึงได้ดำริให้จัดทำสนามบินประจำจังหวัดขึ้น ในพื้นที่อำเภอปากบ่อง อำเภอเมืองลำพูน มีเนื้อที่ 156 ไร่ 1 งาน โดยเจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เป็นผู้ยกที่ดินให้^[8]และออกค่าใช้จ่ายในการจัดซื้อที่ดินเป็นเงินจำนวน 1,176 บาท^[9] เมื่อปี พ.ศ. 2466

ในปี 2463 เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ได้ใช้เงินจำนวน 3,000 บาทในการสร้างสโมสรเสือป่าประจำจังหวัดลำพูน และถวายเป็นสมบัติของรัฐบาล^[10]

ณ ลำพูน^[11] เป็นนามสกุลพระราชทาน ลำดับที่ 866 โดยพระราชทานให้แก่ผู้สืบเชื้อสายจากบรรพบุรุษที่มีนิวาสสถานตั้งอยู่ในที่แห่งนั้นเป็นเวลานานมาก มีผู้คนรู้จัก และนับถือโดยมาก โดยพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว มีพระบรมราชโองการห้ามไม่ให้ผู้ที่ไม่ได้รับพระบรมราชานุญาตใช้คำว่า "ณ" นำหน้าสกุลเป็นอันขาด^[12]

สกุล ณ ลำพูน เป็นนามสกุลที่พระราชทานแก่ผู้สืบเชื้อสายพระยาคำฟั่น เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 1 โดยพระราชทานแก่เจ้าจักรคำขจรศักดิ์ เจ้าผู้ครองนครลำพูน องค์ที่ 10^[13]

• พ.ศ. 2469 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันเป็นที่เชิดชูยิ่งช้างเผือก ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์ช้างเผือก (ป.ช.)^[14]
• พ.ศ. 2459 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์อันมีเกียรติยศยิ่งมงกุฎไทย ชั้นที่ 1 ประถมาภรณ์มงกุฎไทย (ป.ม.)^[15]
• พ.ศ. 2460 – เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า ชั้นที่ 2 ทุติยจุลจอมเกล้าวิเศษ (ท.จ.ว.)
• พ.ศ. 2481 – เหรียญรัตนาภรณ์ รัชกาลที่ 8 ชั้นที่ 2 (อ.ป.ร.2)

พงศาวลีของเจ้าจักรคำขจรศักดิ์

16. พระยาคำฟั่น               8. เจ้าไชยลังกาพิศาลโสภาคย์คุณ                       17. แม่เจ้าคำแปง               4. เจ้าดาราดิเรกรัตนไพโรจน์                             9. แม่เจ้าโก๊ะราชเทวี                       2. เจ้าอินทยงยศโชติ                                   5. แม่เจ้าปิมปาราชเทวี                             1. เจ้าจักรคำขจรศักดิ์                                         24. สมเด็จพระบวรราชเจ้ามหาเสนานุรักษ์               12. พระเจ้าราชวรวงศ์เธอ กรมหมื่นกษัตริย์ศรีศักดิเดช                       25. เจ้าจอมมารดาสำลี               6. หม่อมเจ้าสัตบุศ อิศรเสนา                             26. พระยาประชาชีพ (ศิลา)               13. หม่อมพลับ                       3. หม่อมราชวงศ์รถแก้ว อิศรเสนา                                   7. เจ้าหญิงในราชวงศ์ทิพย์จักร